Мемлекеттік басқаруды жетілдіру

Қазіргі уақытта, «Қазақстан 2030» Стратегиясының 10 жылдығында, экономикамыз бен мемлекеттігіміздің берік іргетасын қалап, Қазақстан  түбегейлі жаңа кезеңге батыл  қадам басып келеді, бұл шын  мәнінде тарихи ауқымдағы аршынды  самғау жасауына мүмкіндік берері сөзсіз. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін бірінші кезекте Қазақстанның неғұрлым бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіруін қамтамасыз ететін шаралар қабылдануда. Осы күні Қазақстан ішкі тұрақтылыққа, дамудың әлеуметтік іргесінің беріктігіне қол жеткізіп, өңірдегі ең еңселі экономика сомдады. Экономиканың тұрақты дамуы экономиканың өсуі мен өзіміздің қаржылық мүмкіндіктерімізге сүйене отырып қажетті реформаларды жүргізуге мүмкіндік береді.

Елбасының «Жаңа  әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Жолдауына  сәйкес 2007 жылы еліміз жүйелі демократиялық реформаларды одан әрі іске асыруға кірісті. Олар біздің қоғамымыздің қажет - тіліктерін, қазақстандық нақтылықтарды ескереді.

Қазір жүзеге асырылып жатқан реформалар мен қайта құрулардың мақсаты – бұл елдегі саяси тұрақтылықты сақтап, сондай-ақ бір мезгілде азаматтардың барлық конституциялық құқықтар мен бостандықтарын қамтамасыз ететін қоғам мен мемлекетті басқарудың барынша тиімді осы заманғы демократиялық басқару пішіміне қадам басу болып табылады. Мемлекеттік басқарудың корпоративтік басқару, нәтижелілік, ашықтық және қоғам алдында есептілігі қағидаттарын арқау ететін сапалық жаңа моделіне жету үшін Үкімет халықаралық оң іс-тәжірибені ескере отырып, әкімшілік реформа мен атқарушы билікті ілгерілетуді жүзеге асыруда. Осы өзгерістердің басты ерекшелігі – ол биліктің президенттік басқару жүйесін сақтау, реформалардың кезеңдестігі, қабылданған шешімдердің екшенділігі. Елбасы өз Жолдауында мемлекеттік органдардың стратегиялық, әкімшілік-атқарушылық және бақылау-қадағалау міндеттерінің бөлінісі процесін аяқтауды тапсырған болатын. Аталған шаралар міндеттердің қосарластығына жол бермеу, ведомстволар арасында мүдделер тайталасын ескеру және олардың жұмысының тиімділігін арттыру мақсатында қабылдануда.

Алдағы уақытта  орталық мемлекеттік органдардың негізгі міндеттеріне ел заңнамасын жақсарту тұрғысында жүйелі жұмыс істеу, бюджетті, оның жұмсалуын, жаңа технологиялардың енгізілуін, қоғамдық тәртіпті, денсаулық сақтауды, білім беруді, елдің қауіпсіздігін, сыртқы және ішкі сауданы басқару кіруі тиіс. Жолдауды іске асыру және мемлекеттік қызметтердің сапасын арттыру мақсатында қазіргі уақытта Үкімет мемлекеттік қызмет көрсетудің сапалық стандарттарын дайындап, оны енгізуде, осыған байланысты республикалық және жергілікті деңгейде көрсетілетін барлық мемлекеттік қызмет түрлерінің тізілімі әзірлену үстінде.

Осында көрсетілгендердің  барлығының жүзеге асырылуы мемлекеттік  қызметшілердің санының қысқаруына әкеледі, оның есебінен қалған мемлекеттік  қызметшілердің жалақысы артады. Тек осылай ғана шын мәніндегі жинақы және кәсіби мемлекеттік аппаратты қалыптастыруға мүмкіндік туады. Мұндай жағдайда мемлекеттік қызметшілер жауапкершілігін арттыруға, сондай-ақ олардың жұмысқа деген ықыласын нығайтуға бағытталған неғұрлым қатаң талаптар енгізген дұрыс болады.

Аталған реформаларды жүзеге асыруда ҚР Әділет министрлігі  мен оның аумақтық органдарына өте  жауапты міндеттер жүктелген. Әділет министрлігінің негізгі функцияларының біріне ұлттық заңнаманы қалыптастыру және заң жобалау жұмысын жүргізу кіретіндіктен, Министрлікке әкімшілік реформаны жүргізу үшін қажетті нормативтік құқықтық базаны әзірлеуге қатысу арқылы жүргізіліп жатқан құқықтық өзгерістерді заңи қамтамасыз ету жүктелген.

Мемлекеттік басқару  жүйесін жетілдіру жөніндегі  мемлекеттік саясаттың басты мақсаты - Қазақстан азаматтары үшін мемлекеттік органдармен көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің ресімделуін барынша оңайлату, төрешілдік пен сыбайлас жемқорлықты жою.

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Нарықтық шаруашылық жағдайында экономиканы мемлекеттік  басқару заң шығарушы, атқарушы, және бақылаушы түріндегі шаралар жүйесі арқылы сипатталады. Бұл әлеуметтік – экономикалық жүйені тұрақтандыру мақсатында мемлекеттік мекемелер мен қоғамдық ұйымдардың жүргізетін іс – шаралары арқылы көрінеді.

Республика  экономикасын басқару жүйесінің әдістемелік негіздерінің бірі болып - өзін-өзі басқаруға көшудің теориялық алғы шарттарының жүйесі саналады. Құрылымы бойынша ол он бес бөлімнен тұрады, оларды стратегиялық мақсаттар, меншікке қатынас, қаржылық база, баға белгілеу, әлеуметтік саясат, аймақтық саясат, микродеңгейде жоспарлау, ғылыми техникалық прогресті басқару, инвестициялар, табиғатты пайдалану және басқалары кіреді. Жергілікті ресурстарды пайдалануда аймақтардың құқығын кеңейту негізінде және осы арқылы халықтың өмір сүру сапасын қамтамасыз ете отырып, көздеген мақсаттарға жетуге рұқсат етілген. Тұжырымдаманың теориялық қана емес, сондай-ақ тәжрибелік маңызы аса зор.

Республиканың өзін-өзі басқару қағидасына өтудің басты мақсаты ретінде экономикалық дамуды жеделдету  және аймақтардың ресурстарды қолданудағы құқықтарын дамыту болып табылады.

Қазақстан экономикасы  мемлекеттік реттеудің субьектісі болып табылады. Бұған басқару  функциясы ретіндегі мемлекеттік  реттеуде аса маңызды өзіндік  қаржы - несие жүйесі, дербес мемлекеттік бюджеттің қалыптасуы, салық және кеден жүйесін ұйымдастыру жатады.

Мемлекеттiң басқару нысандары мемлекет үшiн аса маңызды мәселе болып табылады. Мемлекеттi басқару нысандары сол мемлекеттiң Ата заңына, яғни Конституциясына негiзделуi тиiс. Егер мемлекеттi басқарудың нысандары демократиялық принциптерге негiзделсе, осы елдiң азаматтары мемлекеттi басқаруға тiкелей немесе жанама түрде ат салысуға мүмкiндiк алады.

 

Қазақстан Республикасы Конституциясының құрамында экономиканы  басқаруды ұйымдастырудың әдістемелік қағидалары бар. Біріншіден, Қазақстан экономикасы меншіктің әр түрлі нысандарына негізделеді. Мемлекет заң алдында меншіктің барлық субьектілерінің теңдігін қамтамасыз етеді. Екіншіден, жеке меншікке қол сұғуға болмайды. Үшіншіден, мемлекет жәке кәсіпкерлік қызметтің еркіндігіне кепілдік береді және оны қорғау мен қолдауды қамтамасыз етеді. Төртіншіден, монополистік қызмет пен бәсекелестің кез келген шектеуіне жол бермейді. Бесіншіден, әкімшілік аймақтың бірліктері дербес болып табылады.

Бұл қағидалар Қазақстан экономикасын басқарудың қазіргі жүйесінің негізін құрайды және республиканың халық шаруашылығының әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономикаға орнықты енуін қамтамасыз етеді.

Басқару обьектілерінде жүргізіліп жатқан терең де сапалы өзгерістер ұйымдастырушылық құрылымдар мен басқару органдарын қайта құруға әкеп соғады. Әрдайым даму мен жетілу үстінде болатын басқару обьектісін бұрынғы қалыптағы әдіске салуға болмайды. Әдістер өзгертіліп отырған экономикалық міндеттерге сәйкестендірілуі тиіс. Ол бір жағынан нарыққа өтпелі кезеңде аймақ басқару субьектісі ретінде, екінші жағынан нақтылы елдегі әлеуметтік экономикалық процестер әсерінен біріккен жергілікті қызығушылығы бар адамдар қауымдастығы әсерінен дамиды.

Мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру жөніндегі мемлекеттік саясаттың басты мақсаты - Қазақстан азаматтарды үшін мемлекеттік органдармен көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің ресімделуін барынша оңайлату, төрешілдік пен сыбайлас жемқорлықты жою.

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. — Алматы, 
   2007 ж.
2. www.akorda.kz
3. www.goverment.kz
4. Асан Д.С. Мырзалиев Б. Экономикалық және әлеуметтік тұрақтылықты дамыту тетіктері. – Алматы: Заң әдебиеті, 2008.
5. Атаманчук Г.В. Теория государственного  управления. – М:Омега-Л, 2004.
6. Бейісов М. Әлеуметтік ахуал әлденіп келеді // Дала мен қала, 2007.
7. Смағұлова Г.С. «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері», оқу құралы, Алматы 2005 ж.
8. Джанбурчин К. Концептуальные основы устойчивого развития гетерогенных социально-экономических систем // Аль Пари, 2001. №4, Жакупова Г. Биліктің экономикалық табиғаты // Қаржы-қаражат, 2005. №6, Б 27.
9. Исаева А. Мемлекеттің әлеуметтік дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері // Қаржы-қаражат, 2006. №5, Б 29.
10. Ихданов Ж.Ө. Орманбеков Ә.О. Экономиканы  мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері. – Алматы: Экономика, 2002.
11. Бердалиев К.Б. «Қазақстан экономикасын басқару негіздері», Алматы «Экономика», 2001ж.
12. Кузембаев Б. Приоритеты социальной политки // Казахстанская правда, 2003. 15 апрель.
13. Қазақстан Республикасының Конституциясы – Алматы, 1998.
14. Қазақстанның қысқаша статистикалық жылнамалығы. – Алматы, 2007.
15. Лящева А. Әлеуметтік тұрақтылық // Солтүстік Қазақстан, 31 мамыр, 2005.
16. Мамыров Н. К. «Менеджмент и рынок: Казахстанская модель», Алматы 1998 ж.
17. Назарбаев Н.Ә. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. ҚР Президентінің  Қазақстан халқына жолдауы. – 2007.
18. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы: Ел Президентінің  Қазақстан халқына жолдауы. – Алматы: Білім, 1997.
19. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан тұрақты  экономикалық даму кеңістігіне шықты // Егемен Қазақстан, 4 қыркүйек, 2002.
20. Орынбеков А. Модельная оценка развития социально-экономической системы региона. – Алматы: Ғалым, 2000.
21. Осипов Т.М. Экономикалық теория негіздері. – Алматы: Экономика, 2002.
22. Сахариев С.С., Сахариева А.С. «Жаңа кезең – экономикалық теориясы», Алматы «Данекер» 2004 ж.
23. Сүндетұлы Ж. Әлеуметтік-экономикалық болжау және жоспарлау. – Алматы: Ғылым, 2002.
24. Туралин Ә.З  Мемлекеттік теорияны басқару
25. Үкімет бағдарламасына қатысты // Дала мен қала, 2007. 16 ақпан.
26. Үсенова Г. Жұмыспен қамту саясаты және экономикалық өсу // Ақиқат, 2003. №2, Б 29.
27. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория» Алматы-Ақтөбе -2002.
28. Ілясов Қ.Қ. Құлпыбаев С. Т. Қаржы. – Алматы: Білім, 2005, 552 б.