Еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысуларды тексеру кезектілігін анықтау

Бұл факторлардың жұмысшылар категориялары бойынша орташа жылдық еңбекақы деңгейінің өзгерісіне әсерін есептеу абсалютті айырмашылықтар тәсілімен жүргізілген және 10 кестеде көрсетілген.

10 кестеде орташа жылдық еңбекақының ұлғаюымен туындаған, ол өз кезегінде өңдеу нормасы мен бағаларды қайта қарастыру деңгейіне, жұмыстардың разрядтарын және тарифтік ставкаларды тағайындауға байланысты өзгеріп отыр.

Сонымен қатар, орташа еңбекақы қоры және еңбек өнімділігі өсу қарқындары арасындағы сәйкестікті қалыптастыру қажет.

Жұмысшының белгілі бір кезең аралығындағы (жыл, ай, күн, сағат) орташа еңбекақының өзгеруі оның индексімен сипатталады, ол келесі формула бойынша есептелінеді:

Iож =ОЖн/ ОЖ жос

Мұнда Iож – орташа жалақының өзгеру индексі

ОЖн – нақты орташа жалақы;

ОЖ жос – жоспар бойынша орташа жалақы

10 кесте

2003 – 2005 жылдардағы еңбекақының деңгейін талдау

Еңбек өнімділігінің индексі де осыған ұқсас түрде есептелінеді (Iеө)

2005 жылы орташа жалақының өзгеру индексі 1,004 (18015/17938), еңбек өнімділігінің индексі 1,058 (142,9/135,1) құрады.

Келтірілген мәліметтерден жөндеу – механикалық зауытында еңбек өнімділігінің еңбекақы өсімінің қарқынынан озып кететінін көре аламыз. Озып кету коэффициенті (Кок) 1,05378 – ге тең.

Еңбек өнімділігінің және оған төлемнің қарқыны арасындағы сәйкестіктің өзгеруімен байланысты еңбекақы қорының артық шығындалуы немесе үнемделу сомасын анықтау үшін келесі формуланы қалдануға болады.

Э = ЕАҚн * (Iож – Iеө) / Iож

Э = 11739 * (1,004 – 1,058) = - 631 мың теңге.

2004 жылы унемделген сома – 631 мың теңгеге тең болғанын көреміз. Осылайша, еңбекақы өсу қарқынымен салыстырғанда еңбек өнімділігінің өсуінің жоғарғы қарқыны еңбекақы қорының 631 млн теңге сомасына үнемделуіне әсер етті.

Одан әрі еңбекақы қорының қолданылу тиімділігін талдауды жүргізу қажет.

Еңбекақыға қаражаттарды қолдану тиімділігін бағалау үшін қолданыстағы бағалардағы өнім өндірісінің көлемін, түсімді жалақының бір теңгесіне келетін жалпы, таза реинвестицияланған пайданың сомасы сияқты көрсеткіштерді қарастыру қажет.

2.3. Еңбекақы қорының қолданылу тиімділігін талдау

Жөндеу – механикалық зауыты « Қар Маш Зауаты » Акционерлік қоғамының құрылымдарының бірі болып табылғандықтан, өткізуден түсім пайда анықталмайды.

Еңбекақының бір теңгесіне өнім өндірісіне факторлы талдауын жүргізейік. Еңбекақының бір теңгесіне өнім өндірісінін факторлы талдау үшін келесі үлгіні қолдануға болады:

11 кесте.

Еңбекақы қорын қолданылу тиімділігінің көрсеткштері

ӨШ =

ЕА

Мұнда ӨШ – қолданыстағы бағалардағы өнімнің шығылуы ;

ЕАҚ – қызметкерлердің еңбекақы қоры;

Т- өнім өндірісіне жұмсалған сағаттар саны,

ӨК- талданатын кезеңде бір жұмыскерлермен ж/е сәйкесінше барлық жұмыскерлермен жұмыс атқарылған күндерінің саны;

ЖС- жұмыскерлердің орташа тізімдік саны;

ӨӨҚ- өнер кәсіптік - өндірістік қызметкерлердің орташа тізімдік саны;

СӨ- орташа сағаттық өнімнің өндірісі;

Ұ- жұмыс күнінің орташа ұзақтығы;

ҮС- қызметкерлердің жалпы санындағы жұмыскерлердің үлес салмағы;

ЖОЕ- бір жұмыскерлердің орташа жылдық еңбеақысы.

Факторлардың әсерін есептеу үшін тізбектік әдісті қолдануға болады. 12 кестенің мәлеметтерін қолдана отырып, еңбекақының бір теңгесіне өнім өндірісінің өзгерісі қай факторлардың әсерінен өзгергенің білуге болады:

ӨШ / ЕАҚ жосп = СӨ * Ұ жос * Кж * ЧС ж/ ЖОЕ ж = 76,0*8,0*222*0,738/ /17207=5,79 тиын

ӨШ/ЕАҚшарт 1 = СӨ ж*Ұж*Кж*ЧСж/ЖОЕж=76,0*8,0*222*0,738/ 17159=5,81 тиын

ӨШ/ЕАҚ шарт 2=СӨ ж*Ұж*Кж*ЧСн/ЖОЕн =76,0*8,0*222*0,735/17159=5,78

тиын

ӨШ/ЕАҚ шарт 3=СӨж*Ұж*Кн*ЧСн/ЖОЕ=76,0*8,0*220*0,753/17159=5,73тиын

ӨШ/ЕАҚ шарт4=СӨж*Ұж*Кн*ЧСн/ЖОЕн=76,0*7,95*220*0,735/17159=5,69 тиын

ӨШ/ЕАҚн=СӨн*Ұн*Кн*ЧСн*/ ЖОЕн=81,8*7,95*220*0,735/17159=6,13 тиын

Еңбекақының бір теңгесіне өнімнің өндірісінің жалпы өзгеруі:

6,13-5,79=+0,34 тиын;

Оның ішінде келесідей өзгерістер есебінен: кәсіпорынның бір жұмыскерлерінің орташа жылдық еңбекақысы:

5,13-5,79=+0,02 тиын;

Қызметкерлердің жалпы санындағы жұмыскерлердің үлес салмағы:

5,78-5,81=-0,03тиын;

Бір жұмыскерлердің жыл ішіндегі жұмыс атқарған күндерінің саны :

5,73-5,78=-0,0 тиын

Жұмыс күнінің орташа ұзақтығы

5,69-5,73=-0,04тиын

Жұмыскерлердің орташа сағаттық өндеуі

6,13-5,69+0,44 тиын

12 кесте

Жалақының бір теңгесіне өнім өндірісінің факторлық

талдауы үшін қажетті мәлеметтер

Жүргізілген талдау жаласының бір теңгесіне шығырылуына тарифтік ставкалардың жоғарлауы түріндегі бір жұмыскердің орташа жылдық еңбекақысы және орташа сағаттық өңдеу жағымды әсер ететінін көрсетті.

3.

– аудитор тарапынан аудиттің маңызды аспектілері бойынша жасалған қорытындылар, оның ішінде аудиторлық әрекет бапырыснда ашылған ықтимал ерекше мәселелердің шешілуі немесе түсіндірілуі;

- қаржылық есеп пен аудиторлық қортыныдының көшірмесі;

Жұмыс құжаттарында жасалған жазулар негізінде аудиторлық қортыныды құрастырылады.

Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет стандарттары және аудиттің Халықаралық стандарттарына сәйкес аудиторлық қызметтің нәтижесі аудитордың қортыныдысы болып табылады. Бұл барлық заңды және жеке тұлғалар үшін, мемлекеттік билік және басқарма ұйымдары үшін, сонымен қатар жергілікті басқарма мен сот ұйымдары үшін заңды маңызы бар құжат болып табылады.

Аудиторлыққ қортыныды үші бөлімнен тұрады:

1.       Кіріспе.

Мұнда кәсіпорынның заңды мекен-жайы, ал жеке тұлға болып табылатын аудиторлар үшін аты-жөні, аудитор ретіндегі жұмыстағы тәжірибесі, лицензияның нөмірі мен мерзімі, аттаестациялық куәліктің нөмірі және берілген мерзімі, сонымен қатар лицензияны берген ұйым көрсетеді;

1.       Талдау бөлімі.

Мұнда кәсіпорынның атауы, оның қызмет ету мерзімі, қаржылық есеп және сәйкес есеп беруді талдау нәтижелері көрсетіледі. Сонымен қатар, анықталған қателіктер, оның ішінде кәсіпорынның өзіне мемлекеттік үкімет ұйымдарына үшінші жаққа зиян келтірілген бұзушылықтар көрсетіледі:

1.       Қорытынды бөлім.

Бухгалтерлік есеп берудің шынайылығын мақұлдау туралы жазулардан тұрады. Аудиторлық қортыныдының әрбір бетіне аудитормен немесе аудиторлық фирманың жетекшісімен қол қойылады және мөр басылады.

Аудиторлық қортыныдының төрт нұсқасын ажыратады:

1.       Оң немесе күдіксіз сенімді аудиторлық қорытынды;

2.       Шартты оң немесе күдікті ескерту келітірілген қорытынды;

3.       Теріс аудиторлық қортыныды;

4.       Аудиторлық қортыныды беріден бас тарту.

Аудиторлық қорытынды – кәсіпорынның қаржылық есеп беруінің шынайылығы мен объективтілігінің тәуелсіз куәсі болып табылатын, барлық пайдаланушыларға жетік, ашық ақпараты.

Мемлекеттік ұйымдардың тапсырмасы бойынша жүргізілген тексеріс нәтижелері бойынша аудиторлық қортынды Қазақстан Республикасының процестік заңдылығына сәйкес тағайындалған сараптаманың қортыныдысына теңестіріледі.

Бухгалтерлің есепті жүргізуге бақылау сыртқы және ішкі болып бөлінеді. Ішкі бақылаішкі аудит қызметімен іске асырылады және кәсіпорында бухгалтерлік есеп және есеп беруді жүргізудің дұрыстығын тағайындауға бағытталған болып табылады.

Сыртқы бақылау аудиторлық қызметпен жүзеге асырылады.

Аукдиттің бірнеше нұсқасын ажыратады;

1.       Қаржылық есеп беру аудиті – қаржылық мәліметтердің толықтылығын және шынайылылығын анықтау үшін қызмет етеді;

2.       Келісілген (реттеуші) аудит – негізгі мақсаты кәсіпорын қызметінің нақты нормаларын және үрдісмтерін сақтауды тексеру болып табылады. Мұнда басқарушылық шешімдерді қабылдаумен байланысты кәсіпорын жұмысындағы кемшіліктер талданады.

3.       Өндірістік қызмет аудиті өндірістік үрдістің сапасын тексеруден құралады және оның мақсаты төменгі өзіндік құн кезінде шығарылатын өнімнің сапасын жақсарту болып табылады. Аудитор кәсіпорын жұмысының тиімділігін және өнімділігін жоғарлатуда нақты бағыттарды ұсыну болып табылады.

4.       Ерікті аудит – мүдделі жақтың тапсыры бойынша жүргізіледі, мұнда тексерістің көлемі және сипаты клиенттің талабына байланысты болып табылады.

5.       Міндетті аудит – кәсіпорынның бухгалтерлік есебі және қаржылық есеп беруді жүрзгізуді міндетті жыл сайынғы аудиорлық тексеріс.

Міндетті аудит келесі жағдайларда жүргізіледі:

         

o         егер кәсіпорын ашық акционерлік қоғамның ұйымдық – құқықтық нысанын иеленсе;

o         кәсіпорын несиелі ұйым, сақтандыру ұйымы немесе өзара келісілген сақтандыру қоғамы, тауарлық немесе қор биржасы, инвестициялық қор, жинақтаушы зейнетақы қоры, жеке және заңды тұлғалардың ерікті аударымдары болып табылатын қаржыларды қалыптастыру көзі, заңды және жеке тұлғалармен жасалатын Қазақстан Республикасының заңдылығмен қарастырылған міндетті аударымдар көздері болып табылаған жағдайларда;

«КарМашЗауыт» Акционерлік қоғамы міндетті аудит жүргізілетін топқа жатқызылады. Қоғамның аудиторы – «ЦентрАудитКазахстан» ЖШС. Аудиторлық компания Алматы қаласы, Масанчи көшесі, 6 үй, 1999 жылдың 23 қарашасындағы №002994 Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің лицензиясы.

1.        

1.       Еңбекақы бойынша есеп айырысулардың кезектілігін анықтау.

Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеуді тексерудің негізгі міндеті – еңбекақы төлеуде нормативті – құқықтық актілердің сақталуын бақылау, жалақыдан ұстап қалу мен еңбекақы төлеуде бухгалтерлік есепті жүргізудің дұрыстығын тексеру болып табылады.

Бақылау барысында қолданылатын ақпараткөздері болып 681 «Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу» шоты бойынша аналитикалық және синтетикалық мәліметтер өнімділіктің есебі және еңбекке ақы төлеуді есептеу жөнінде бастапқы құжаттар (мысалы жұмыс істеген уақыт есебі табелі мен нарядтар) уақытша еңбекке жарамсыздық парақтары, еңбек демалысына төлемді есептеу, нормативті құжаттар, бұл операцияны реттейтін Қазақстан Республикасының «Еңбек туралы» заңы, қызметкерлердің еңбегі мәселелері жөніндегі әдістемелік ұсыныстар, олардың орташа еңбекақысын есептеу тәртібі жөніндегі нұсқаулық және т.б. басшылыққа алынады.