Еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысуларды тексеру кезектілігін анықтау

5 кесте

Одан әрі бірінші кезекте оның нақты мөлшерінің жоспарлыдан абсалютті және салыстырмалы ауытқуын есептеу қажет. Абсалютті есептеу (ЕАҚабс) жалпы кәсіпорын бойынша алғанда еңбекақыға нақты қолданылған қаражаттарды (ЕАҚорт) еңьекақының жоспарлы қорымен (ЕАҚжос) салыстыру негізінде анықталады.

ЕАҚабс=(ЕАҚорт) -(ЕАҚжос)

Есептеулерге байланысты абсалютті ауытқу келесілерге тең: 11739-11856 =-117000 теңге

Алайда абсалютті ауытқу жалақы қорының қолданылуын өздігімен сипаттай алмай анықталатынын ескеру қажет.

Салыстырмалы ауытқу өнім өндірісі бойынша жоспардың орындалу коэфициентіне қарай түзетілген, еңбекақының нақты есептелінген сомасы және жоспарлы қор арасындағы айырмашылық ретінде анықталады.

Алайда, өнім өндірісінің көлеміне пропорционалды өзгеретін еңбекақы қорының өзгермелі бөлігі ғана түзетілетін есте сақтау қажет. Бұл өзгермелі еңбекақының үлесіне сәйкес келетін ексімді бағалар бойынша жұмыскерлердің еңбекақысы, өндірістік нәтижелер үшін жұмыскерлерге және басқарма қызметкерлеріне сыйақылар мен демалысақы сомалары болып табылады.

Еңбекақының тұрақты бөлігі өндіріс көлемінің ұлғаюы немесе төмендеуі кезінде өзгермейді, мысалы: тарифтік ставкалар бойынша жұмыскерлердің еңбекақысы, окладтар бойынша қызметкерлердің еңбекақысы қосымшаның барлық түрлері, өнеркәсіптік емес өндіріс жұмыскерлерінің еңбекақысы және оларға сәйкес демалыс ақыларының сомалары жатады. Есеп жүргізу үшін мәліметтер 6 кестеде көрсетілген.

6 кесте

Еңбекақы қорын талдау үшін шартты мәліметтер

7 кесте мәліметтері негізінде өнім өндірісі бойынша жоспардың орындалуын есепке ала отырып, еңбекақы қоры бойынша салыстырмалы ауытқу анықталады:

ЕАҚсал = ЕАҚн –ЕАҚ түз = ЕАҚн – (ЕАҚжөз* Кор+ ЕАҚж тұр)

Мұнда ЕАҚсал – еңбекақы қоры бойынша салыстырмалы ауытқу;

ЕАҚн – нақты еңбекақы қоры;

ЕАҚ түз - өнімнің жоғарылауы бойынша жоспардың орындалу коэффициентеріне байланысты түзетілген жоспарлы еңбекақы қоры;

ЕАҚ жөз және ЕАҚ ж тұр – жоспарлы еңбекақы қорының сәйкес өзгермелі және тұрақты сомасы;

Кор - өнімнің шығарылуы бойынша жоспардың орындалу коэффициенті.

ЕАҚсал = 11739-(7776*1,04+4080) = - 428000 теңге.

Сәйкесінше зауытта еңбекақы қорын қолдануда 428млн теңге мөлшерінде салыстырмалы жетіспеушілік бар. Бұл нақтымен салыстырғанда, жоспарда 6 жұмыскер артық жоспарланған себебінен туындап отыр.

Еңбекақының өзгермелі бөлігі өнім өндірісі көлеміне (VВП), оынң құрамына (УДi) және үлесті сыйымдылығына (УТЕi) және еңбекақының орташа сағаттық деңгейіне (ОТi) байланысты болып отыр.

Бұл факторлардың еңбекақының абсалютті және салыстырмалы ауытқуына әсерін анықтау үшін кестедегі мәліметтерді қолданайық.

Еңбекақының өзгермелі қорының факторлы жүйесінің схемасы

4 сурет

7 кесте

2005 жылға еңбекақы қорының абсалютті және салыстырмалы ауытқуына факторлардың әсерін анықтау үшін шартты берілгендер.

2.2 Еңбекақы қорының тұрақты бөлігін талдау

Еңбекақының тұрақты бөлігіне келесілер жатады:

1.       мерзімді жұмыскерлердің еңбекақысы

2.       қызметкерлердің жалақысы;

3.       бірінші екі топқа енгізілмеген төлемдердің басқа да түрлері

Кестеде көрсетілгендей жұмыскерлерді бұл категорияларының еңбекақы қоры орташа тізімдік саны және ақыға байланысты болып келеді. Мерзімді еңбекақы қоры бойынша абсалютті ауытқуды бөлшектелген факторлы талдау үшін 8 кестеде келтірілген мәліметтер қажет.

Мерзімді жұмыскерлердің еңбекақы қорының бөлшектелген факторлық жүйесі

5 кесте

Мерзімді еңбекақы қоры бойынша ауытқуларға факторлардың әсерін есептеуді 8 кестедегі мәліметтерді қолдана отырып, абсалютті айырмашылқтар әдісімен жүргізуге болады.

Өзіміз көріп отырғанымыздай еңбекақының тұрақты қорының артық шығындалуы негізінен мерзімді жұмыскерлердің санының ұлғаюы есебінен болған (1-ге).

Орташа еңбекақының төмендеуі бір жұмыскердің жыл бойы атқарылған уақыты санының төмендеуімен туындаған.

Орташа сағаттық төлемнің өсуі (48-ге) инфляцияға байланысты тарифтік ставкалардың жоғарылауы нәтижесінде болды.

Басқарма қызметкерлерінің еңбекақы қоры оның тізім құрамына және орташа жылдық жалақының есебінен өзгеруі мүмкін. Жөндеу – механикалық зауытта тізім құрамы өзгерген жоқ, бірақ лауазымдық окладтардың ұлғаюы есебінен қызметкерлердің еңбекақы қоры +8 млн теңгеге ұлғайған.

Еңбекақы қорын қолдануды талдау кезінде кәсіпорын жұмыскерлерінің орташа жалақысы туралы мәліметтер, оның өзгеруі, соныменқатар оның деңгейін анықтайтын факторлар туралы мағлұматтарды зерттеу маңызды болып табылады. Сондықтан кезекті талдау категориялар мен мамандықтар бойынша бір жұмыскердің орташа еңбекақының өзгерту себептерін зерттеуге бағытталуы тиіс.

8 кесте

Еңбекақының мерзімді қорын талдау үшін шартты мәліметтер

Орташа жылдық еңбекақы бір жұмыскердің жыл бойы атқарған күндерінің санына, жұмыс ауысымының ұзақтығына және орташа сағаттық еңбекақыға байланысты болатынын ескерту қажет.

9- кесте

Факторлық әсерін есептеу алгоритмі