Қазақстандағы салық түрлері және салық реформалары

      Қорытындыласақ, мемлекетте алынатын салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлем  түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, принциптерінің, салық заңдары мен салыққа қатысты нормативті актілердің, салық қызметі органдарының жиынтығы мемлекеттің салық жүйесін құрайды.

      ҚР  салық жүйесі өзінің дамуының 3 кезеңінен  өтті. Салық реформасының бірінші  кезеңі -1992 жылдан 1995 маусымына дейін. Республикада 40 астам салық түрлері қызмет етті, олар 3 топқа біріктіріледі: жалпымемлекеттік; жалпыға міндетті жергілікті салықтар; жергілікті салықтар.

      Салық реформасының екінші кезеңі - 1995 жылдың шілдесінен 1999 жылға дейін. Бұл кезеңде салық саны 11 дейін қысқарды. Олар жалпымемлекеттік және жергілікті салықтар деп бөлінді.

     Салық реформасының үшінші кезеңі - 2000 жылдан бастап бүгінге дейін. Жана салық  Кодексі 2009 жылы қаңтардың 1-інен бастап күшіне енді.Ол үш бөлімнен: жалпы, ерекше және салықтық әкімшіліктендіру бөлімдерден тұрады. Бұл кодексте кейбір салықтардың ставкаларын біршама төмендету, салықтық әкімшілік жүйені жетілдіру, экономиканың шикізаттың емес секторына салынған жалпы жүктемені төмендету, сондай-ақ өндіруші сектордан түсетін кірісті көтеру мәселелері қарастырылып отыр.

      Салық кодексіне еңгізілген өзгерістер айтарлықтай  маңызды және ең алдымен жер қойнауын пайдаланушылардың салық салуын, корпорациялық төлем салығын  және әкімшілік салықты қамтиды. Мұндай өзгерістер салық кодексінің жалы концепциясын өзгертпейтіндігіне және қандай да бір жаңа еңгізбеейтіндігіне қарамастан, олар салық міндеттемелерін есептеуде айтарлықтай әсер етеді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды 

         Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.

         Ұйымдық-құқықтық жағынан алғанда  салықтар – бұл заңмен алдын-ала  анықталған, белгілі бір көлемде  және белгіленген мерзімде қажет  қорына түсетін міндетті төлемдер. 

            Салықтардың экономикалық мәні мемлекеттің заңды және жеке тұлғалармен қалыптасатын ақша қарым- қатынастарымен анықталады, сондықтан салықтар экономикалық категория ретінде қаралуы мүмкін.Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні , олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.

         Салықтар дегеніміз – мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.

Қазақстан тәуелсіздігінің бірінші жылында-ақ, 1991 жылы, салыққа байланысты жаңа Заң  қабылдады.

            Салықтар барлық елдерде олардың  қоғамдық экономикалық қозғалысы  мен саяси іс бағытына қарамастан  ұлттық мемлекет әдістерінің  негізгі көзі – ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық инструменті, мемлекеттің кірістерін және бюджеттін әдістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.

   Салықтарда  ежелден салық жүктемесін  бөлудің  екі қағидаты қалыптасқан :

1. пайда (алынған игіліктер) қағидаты
2. ″қайыр көрсету″(төлем қабілеттілігі) қағидаты

             Тұңғыш рет Қазақстан Республиксында  заңнамалық деңгейде салық салудың  қағидаттары баянды етілген . Қазақстан  салық заңнамасында  сонымен бірге салық және бюджетке  төленетін басқа да міндетті  төлемдерді төлеудің міндеттілігі , салық салудың айқындығы , әділдігі ,салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары негізделеді.

             Салық төлеуші  салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.

            Салықтар және бюджетке төленетін  басқа да міндетті төлемдер  айқын болуға тиіс. Салық салудың  айқындығы салық төлеушінің салықтық  міндеттемелері туындауының, орындалуының  және тоқтатылуның барлық негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.

           Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.

      Қазақстанның салық жүйесі оның  бүкіл аумағында  барлық салық төлеушілерге қатысты  бірыңғай болып табылады.

        Мемлекет салық саясатын –  салық саласындағы шаралар жүйесін  қоғамның  оның нақтылы кезеңіндегі  әлеуметтік – экономикалық мақсаттар  мен міндеттеріне қарай әзірленген  экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.          

     Кез келген салық реформасының мақсаты, елдің серпінді әлеуметтік әлеуметтік-экономикалық даму негізі ретіндегі, болашақтық фискалды тетіктерді қалыптастыру болып табылады. Салық салу реформасы саяси, экономикалық және құрылымдық қайта құрудан кейін жүргізіледі. Өйткені, ол нәтижесінің тиімділігі жағынан неғұрлым инерциалы болып келеді. Осыған байланысты салық реформалары салық жүйесінің қызмет ету аясында анықталған кемшіліктерді және қателіктерді жою жолымен, тым ұзақ уақыт аралығында жүзеге асырылады. Аталып өткен Қазақстан салық жүйесінің реформаларын кезеңдерге бөлгенмен, әрбір кезең барысында тұрақты салық жүйесі қызмет етпейді, оған үнемі өзгерістер енгізіліп отырады. Салық қатынастарының жағымсыз жақтары елдің экономикалық дамуының объективті қадамымен анықталады. Нарықтық экономиканың салық реформалары кезекті және үздіксіз жүргізіліп отырады.

Салықтар  өзінің мәні және мазмұнына қарай  жинақтала келіп, әр түрлі елдердің салық жүйесін құрайтын, ұлттық ерекшіліктердің  көптеген нысандары түрінде болады. Салықтар құрамы, құрылымы, оларды алу тәсілдері, мөлшерлемелері, қазыналық өкілдіктері, салық базасы, әрекет ету өрісі, жеңілдіктері бойынша бұл жүйелер бір-бірінен елеулі айырмашылықта болады және бастапқыда мүлдем салыстыруға келмейтіндей болып көрінеді. Бірақ неғұрлым мұқият талдау кезінде екі негізгі жалпы белгілерді айқындауға болады: 1) мемлекеттің салықтан түсетін кірістерді ұлғайтудың тұрақты нақты жолдарын іздеу; 2) салық жүйесін экономиканың теориялық жалпы қабылданған қағидалары базасында құру.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1.   Қазақстан Республикасының «Қазақстан  Республикасындағы

салық жүйесі туралы» Заңы. 1991 жылы 25 желтоқсан.

2. Қазақстан  Республикасы Президентінің «Салық  және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Заң күші бар Жарлығы 1995 жылы 24 сәуір.

3.   Қазақстан Республикасының «Салық  және бюджетке төленетін басқа  да міндетті төлемдер туралы»  Заңы. 1999 жылы 16 шілде.

4.   Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да

міндетті  төлемдер туралы» кодексі (Салық  кодексі). 2001 жылы 12 маусым.

5.   Қазақстан Республикасының «Салық  және бюджетке төленетін басқа  да міндетті төлемдер туралы»  кодексінде (Салық кодексі) жасалған  өзгертулер мен толықтыруларды  қоса. 2009 жыл. 01 қаңтар.

6. Финансы, денежное обращение и кредит. Учебник./Под ред. В.К. Сенчагова, А.И. Архипова. – Москва.«Проспект», 1999ж. – 496с.

7.  Ермекбеков. Корпоротивтік табыс салықты жетілдіру//-2005ж.

8. Юткина Т.Ф. Налоги и налогообложение: Учебник. – М.: ИНФРА-М, 1999. –429б.

9.  Қазақстан  Республикасының Конституциясы//-Астана-2008ж.-55б.

10. Нурпеисова  Ә.К. Макроэкономика оқу-әдістемелік  кешені//-Алматы-2009ж-165б.

11.  Иохин  В.Я.Экономическая теория//москва-2001ж-861б.

12. Алиева.Налоги  и налогобвложение//1997ж.

13. Милосердов  В.В.Ответ сторонникам курса продолжение  реформ//-2000-№1-18-30б.

14. Керімбек  Ғ.Е. «Салық және салық салу»,  әдістемелік оқу құралы.//

-Шымкент, -2004ж.

15. Алейбеков   М. О. «Салықтық   реформалауда    бастылар    туралы»,    АльПари// -Алматы,   -2000ж.

16. Арыстанбеков    К.«Экономикалық    реформаның    стратегиясы    және    тактикасы»  Саясат//-   Алматы,  -2000ж.

17. Байдүйсенов  А.  Д. «Қазақстанның  салық   жүйесі» //Қазақстанның    қаржысы//    Қаржы    –    Қаражат,- Алматы,- 2001ж.

18. Столяров    В.Ф.,    Хасан-Бек    Ц.М.    «Салық    салу    және    нарықтық    экономика»//-Киев ,-1992ж.   

19. Исаева  А. Мемлекеттің әлеуметтік дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесі//-2005ж.

20.  Баймурзаева. Налоги в Қазахстане//-1997ж.

21. Чепурина  М.Н., Кисилева Е.А.Курс экономической теории издание 5-е\\-Киров-2006-861б

22. Черник Д.Г., Починок А.П., Морозов В.П. Основы налоговой системы: Учебное пособие  для вузов/ – москва. Финансы, ЮНИТИ, 1998ж. – 422б.

23.www.salyk.kz.  

Қосымшалар

      (1-кесте) 
 

         Қазақстан Республикасындағы  салықтардың,салық сипатындағы алымдардың тізбесі мыналарды қамтиды: 
 
 

           
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Мемлекеттік бюджетке түсетін түсімдер 
 

2-кесте 
 
 

 
 
 
 
 
 

Республикалық бюджеттік түсімдердің құрылымы 

3-кесте