Акциз туралы түсінік

 

Жоспар 

1. Кіріспе
2. Акциз туралы түсінік
3. Акциз салығының экономикалық мәні

Қорытынды

Пайданылған әдебиеттер 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе 

     Президенттің  Қазақстан халқына Жолдауына  қойған біздің мемлекеттің кең ауқымды  мақсаты – тәуелсіз гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды орнату үшін шекті ұзақ мерзімді басымдықтарды жүзеге асыру керек:

  1. Ұлттық қауіпсіздік;

  2. Ішкі саяси тұратылық және қоғамның үйлесімі;

3. Шетелдік  инвестициялар мен ішкі жиналымдардың  жоғарғы деңгейімен бірге ашық нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өркендеу;

  4. Республика азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты;

     5. Энергетикалық ресурстар; 

     6. Инфрақұрылым;

     7. Көлік пен байланыс;

  8. Кәсіби мемлекет.

       Осынау басымдықтарды іске асыру  мемлекеттен орасан зор қаржылық ресурстарды жұмылдыру мен тиімді қолдануды талап етеді, ал ол өз кезегіндегі барлық қаржылық жүйені одан әрі реформалауды көздейді.

 Қазақстандық бюджет республиканың стратегиялық басымдықтарын жүзеге асырудың негізгі құралы болып келеді, өйткені ол елдің ең маңызды қаржы ағымдарының қозғалысын реттейді. Келешек көкжиектегі салықтық-бюджеттік аяны реформалаудың негізгі бағыттарына салықтық әкімгерлеуді жақсарту және бюджеттік бағдарламау тәсілдерін өндіру кіреді.

  Үкімет 2003 жылға дейін салық реформасын жалғастыру және салықтық әкімгерудің тиімділігін арттыру есебінен салық түсімдерін ішкі жалпы өнім көлеміне шаққанда 14-15 пайызға өсіруді көзеп отыр:

  1. Салық органдарын міндеттілік дәйектері бойынша жаңарту;

  2. Салық төлеушілерді есепке алудың біртұтас ұлттық жүйесін құру;

  3. Салық қызметтерін компьютерлеу;

     4. Салық мағлұмдамаларының ықшамдалған  нысандарын жақсарту және өндіру.     Әділет министрлігі, кеден және Салық комитеттері арасындағы ақпаратты тиімділікпен, ретімен ұйымдастыру, кенді пайдалану мен мемлекеттік мүлікті басқару жөніндегі келісім-шарттарда салықтық сараптау жүйесін енгізу, оларды орындау мониторингі, шаруашылық субъектілеріне кешенді салықтық тексерулер жүргізу жөнінде нұсқаунамаларды жасақтау.

  Бұл жерде акциз туралы айта кету жөн. Акциз, қалыптасқан қағида бойынша, тұрғындарға арналған және мемлекеттің монополиясы болып табылатын тапшы, жоғары рентабедьді тауарлар мен өнімдерге салынады. Мемлекет акциз салығы сұраным мен ұсынымды реттеуге, сонымен бірге мемлекеттік бюджетті толықыру үшін пайдаланады.

  Акциз салығы, салыстырмалы түрде азғантай тауар түрлеріне салынады. Саналмаған тауарлар бойынша акциз нарығын Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті бекітеді, олар республиканың бүкіл территориясында бірыңғай болады және календарлық жыл бойы өзгертуге жатпайды.  
 

Акциз салығы. 

     Жанама  салықтардың бірі – акциз салығы.

     Акциздер  – бағаға қосылатын және сатып  алушы төлейтін тауарларға салынатын  салық, ол әмбебаптық және жеке- дара деп  бөлінеді.

Әмбебаптық акциздер тауарлар мен қызметтердің құнына пайызбен жалпы айналымнан өндіріледі. Оларға сатудан алынатын, айналымнан алынатын салықтарды жатқызуға болады.

     Жеке  – дара акциздер ҚР аумағында өндірілген және ҚР аумағына импортталатын тауарлардың  тізбесі және акцизделетін қызмет түрлері.

Акциз салығын төлеушлер:

     1. ҚР аумағында акцизделетін тауарлар  шығаратын жеке және заңды  тұлғалар

     2. акцизделген тауарларды ҚР кедендік  аумағына импорттайтын жеке және  заңды тұлғалар

     3. ҚР аумағында бензиннің және  дизель отынының көтерме, бөлшек саудада өткізуді жүзеге асыратын жеке және заңды түлғалар

     4. резидент емес заңды тұлғалар  және олардың құрылымдық бөлімшелері.

     Акцизге қатысты күнтізбелік ай – салық  кезеңі болып табылады. Әрбір салық  кезеңі аяқталған соң, салық кезеңінен кейінгі айдың 15 – нен кешіктірмей, салық төлеуші өзі тіркелген жері бойынша салық органдарына акциз жөніндегі декларация табыс етуге міндетті.

           Акциз ставкалары

Акциз ставкаларын ҚР Үкіметі бекітеді және тауар құнына пайызбен және заттай нысандағы өлшем бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді.

Акцизделетін  тауарлардың бүлінуі дегеніміз- тауардың барлық немесе жекелеген сапасының  нашарлауы, соның салдарынан пайдалануға  жарамай қалуы. 
 

     Акциз салығының экономикалық мәні. 

  Акциз – жанама салықтың ежелгі формаларының бірі. Ол туралы алғашқы ақпарат Ежелгі Рим эпохасына жатқызылады. Тұз және басқа да бұқара халық пайдаланатын тауарларға сол кездің өзінде акциз салынды. Тауар-ақша қатынастарының дамуымен акциз салығы бірінші орынға шығады, бірақ кейін, тікелей мүліктік-табыс түсімдерінің дамуы, акциз рөлін бірте-бірте шектеді. Дегенмен, акциз күні бүгінгі дейін сақталып, бүкіл елдердің салық жүйесінде қолданылады және мемлекеттің қаржы ресурсын құруда маңызды орын алады. Тарихи қалыптасқан қағида бойынша акциз тұрғындарға арналған, жоғары рентабельді тауарлар түрлеріне саналды, бұл жағдай оның фискалдық маңызын анықтайды.

  Бұрынғы КСРО-да акциз 60 жыл бойы өзінің дербестік маңызы болмай, айналым салығына енгізілген болатын. 1992 жылы елімізде өткізілген реформадан кейін акциз жеке дара салық ретінде саналды. Бюджеттің барлық деңгейлерінің құралуында акциз маңызды орын алады.

  Акциз – жанама салықтың түрі, бірақ бірқатар спецификалық өзгешіліктермен айқындалған.

 Біріншіден, акциз санаулы тауарлар мен қызмет түрлеріне салынатын жеке дара салық.

  Екіншіден, салық салу объектісі болып санаулы акцизделетін тауарлар айналымы болып табылады.

  Үшіншіден, акциз негізінен өнеркәсіп саласында алынады, ал ҚҚС - өнеркәсіп саласында және айналымда.

     Ежелгі Қазақстан тарихына көз жүгіртетін болсақ, акциз салығының тікелей формасын емес, оның бастапқы формаларын көреміз. Мысалы, он қап бидай өндірген шаруа, оның бір қабын байға беруге тиісті болды. Ертедегі Рим және Грецияда жанама салықтың әртүрлі формалары болған. Ондағы салық жүйесін реформалауды Гай Юлий Цезарь бастаған. Ол тікелей салықты тоұтатып, жанама салықты ғана қалдырды. Әрбір қоғамға белгілі бір сома бөлінді, сол соманы төлеуге міндетті болды. Салық сомасы төмендетілді, өйткені мемлекет бұл салықты өзі жинады, сөйтіп жемқорлардың қалтасына ақшаның түсуі тоқтатылды. Рим провинциялары кірістерінің басты қайнар көзі болып жерге салынатын салық болды. Орташа ставкасы оннан бір бөлігі болды, өзгеше салық салу формалары да болды. Мысалы, ағаштағы жемістердің көлеміне байланысты.

  Ежелгі Ресейдегі қаржы жүйесі кейін құрыла бастады. Жанама салық салу сауда және сот төлемдері ретінде өмір сүрді.

"Мыт"  төлемі тауарды тауарлық бекіністен  өткені үшін алынды, "өткізу" төлемі - өзеннен өткені үшін, "гостинная"  төлемі – қоймаларды ұстағаны үшін, "торговая" төлемі – сауда орындарын ұстағаны үшін, "вес" және "мера" төлемі тауарды өлшегені үшін төленді.

Сот төлемі "вира" өлтіргені үшін алынды, "продажа" төлемі – басқа да қылмыстар үшін алынды. Сот төлемі 5-80 дейін гривенді құрады. Жанама салықтар сату жүйесі арқылы алынды, олардың негізгісі кеден төлемдері болды.

  ХҮІІ ғ. орта кезінде саудашылар үшін ортақ төлем енгізіліп, оның төлемі – 10 денег (5 копеек) құрады.

 Жоғарыда айтылғанға көз жүгіртіп, жанама салық болып табылатын акцизге анықтама беретін болсақ, акциз – тауар бағасына енгізілген және сатып алушы төлейтін жанама салықтың ежелгі формаларының бірі болып табылады. Ресми түрде акциздер бұрынғы КСРО-да 30 ж. дейін болды. 30 ж. бастап акциздер, басқа салық түрлері сияқты айналым салығына енгізілген болатын.

  Акциз қалыптасқан қағида бойынша, тұрғындарға арналған және мемлекеттің монополиясы болып табылатын топты, жоғары рентабельді тауарлар мен өнімдерге салынады. Мемлекет акциз салығын сұраным мен ұсынымды реттеуге, сонымен бірге мемлекеттік бюджетті толықтыру үшін пайдаланады. Акциз салығы салыстырмалы түрде азғантай тауар түрлеріне салынады. Саналмаған тауарлар бойынша акциз нарығын Қазақстан Республикасының Министрлер кабинеті бекітеді, олар республиканың бүкіл территориясында бірыңғай болады және календарлық жыл бойы өзгертуге жатпайды.

  1991 жылы 24 желтоқсанда қабылдаған Қазақстан Республикасының "Акциз туралы" Заңына сәйкес спиртті ішімдікке, шарап-арақ бұйымдарына, сыраға, бекіре мен қызыл балық уылдырығына, темекі бұйымдарына салу тәртібі белгіленген.  
 

Акцизделетін  қызмет түрлеріне салық салу 

  Салық төлеуші салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті. Салық салудың айқындылығы принципі Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға тиіс. Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық заңдарына белгілеу мүмкіндігін білдіреді. Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады. Бұл жерде салық салу объектілерін айту жөн.

 Салық  салу объектісі мыналар: 

1. Акциз  төлеушінің өзі жасап шығарған және өндірген және ыдысқа құйылған акцизделетін тауарлармен жүзеге асыратын мынадай операциялары:

 •  Акцизделетін тауарларды өткізуі; 

 •  Акцизделетін тауарларды алыс-беріс  шикізат пен материалдарды ұқсату  өнімдері болып табылатын акцизделетін тауарларды беруі;

 •  Жарғылық капиталға жарнасы; 

 •  Заттай ақы төленген кезде  акцизделетін тауарларды пайдалануы;

 •  Тауар өндірушінің акцизделетін  тауарларды өзінің құрылымдық  бөлімшелеріне тиеп жөнелтуі;

 •  Тауар өндірушілердің жасап шығарған және өндірген және ыдысқа құйылған тауарларды өздерінің өндірістік мұқтаждарына пайдалануы.

2. Бензинді  және дизель отынын көтерме  саудада өткізу;

3. Бензинді  және дизель отынын бөлшек  саудада өткізуі; 

4. Тәркіленген  және иесі жоқ, мұрагерлік құқығы бойынша мемлекетке өткен және мемлекет меншігіне өтеусіз берілген акцизделген тауарларды өткізуі;

5. Ойын  бизнесі саласындағы қызметті  жүзеге асыруы;

6. Лотереяларды  ұйымдастыруы және өткізуі; 

7. Акцизделетін  тауарлардың, акциз алымы маркаларының бүлінуі, жоғалуы акциз алынатын объект болып табылады.

 Мыналарға:

1. Егер  осы Кодекстің 268-бабында белгіленген  талаптарға сай келсе, акцизделетін  тауарлардың экспортына;

2. Этил  спирттің өндіруді және оның  айналымын бақылау жөніндегі  уәкілетін мемлекеттік орган белгілейтін коталар шегіндегі этил спирті: тауар өндірушіде аталған өнімді өндіру құқығына Қазақстан Республикасының лицензиясы бар болған жағдайда емдік және фармацевтік дәрі-дәрмек әзірлеу үшін, мемлекеттік медицина мекемелерін босатылса;

3. Тұтынушының  сыйымдылығы 0,1 литрден аспайтын  ыдысына құйылған және Қазақстан  Республикасының заңдарына сәйкес  дәрілік құрал ретінде тіркелген,  құрамында спирті бар медициналық  мақсаттағы өнімге акциз салынбауға  тиіс.

 Егер  осы бапта өзгеше көзделмесе, барлық жағдайларда акцизделетін тауарларды сатып алушыға тиеп жөнелту күні операция жасалған күн болып табылады.

       Тауар өндіруші өзі өндірген  акцизделетін тауарларды өзінің  құрылымдық бөлімшелер желісі  арқылы өткізген жағдайда тауарларды  құрылымдық бөлімшелерге тиеп жөнелткен күн операция жасалған күн болып табылады.

  Акцизделетін тауарлар, акциз алымы маркалары жоғалған жағдайда акцизделетін тауарлар, акциз алымы маркалары жоғалған күн операция жасалған күн болып табылады.