Аймақтық саясатты жүргізуде қолданылатын механизмдер

 Әлеуметтік  тұрмыс  инфрақұрылымның дамуына  кәсіпорын мен бірлестіктердің  еңбек ресурстарының  төлем  ролін күшейтуге тырысады.  Эквивалентті  байланыстардың  барлық экономикалық  жүйе түйіндерімен  қамтамассыз етуі, нарықтық жүйенің экономикалық механизмде талап етуі болады. Экономикалық жүйелерді зерттеуді аймақтық басқару мен жоспарлау  келесідей жағдайларда жүргізіледі:

-  кәсіпорын  – аймақтың басты экономикалық  көзі болып табылады.  Кәсіпкерлік   қызметнің заңнамасына  сәйкес жүргізіледі. Осыдан келіп территориялық басқарудың міндетті шаруашылық және өндіріс-технологиялық даму шартына араласпауы  аймақтық кәсіпорындардың әлеуметтік- экономикалық  кешенді дамуын ынталандырады.

- облыс, қала, аудандардағы шаруашылық субъектілердің есеп принціпі мен  экономикалық есептертің  эквивалентті  негізін  басқару органдары мен жалпы қатынас.

- жергілікті  бюджеттің қалыптасуы кәсіпорын  мен ұйымдардың жұмысының тиімділігіне  байланысты .

Ұйымдық құрылым -  шаруашылықтың өзін -өзі басқаруы  жаңа әдістеріне, ғылыми- техникалық прогресске сәйкес жүргізілуі керек.

Аймақтық жоспар алдындағы зерттеулерді  жүргізудің басты мақсаты әлеуметтік – экономикалық дамудың  комплексті  жоспарының  ғылыми деңгейін арттыру жатады.  Жоспар алдындағы зертеулер маңызды  әлеуметтік-экономикалық  және аймақтың  дамуының  ғылыми-техникалық  мәселелерін анықтауы қажет. Аймақтың  әлеуметтік – экономикалық  даму перспективасын негіздеуге:

• аймақтың дамуының мүмкін болатын қарқыны, деңгейі мен құрлымдық алға жылжуының мақсатты бағытын анықтау қажет;
• аймақтың ресурсты  патенциалын және әлеуметтік –экономикалық дамуын ұзақ мерзімді мақсатына қол жеткізідегі ролін бағалау;
• арнайы бағдарламаларды дайындауды қажет ететін ғылыми –техникалық,  әлеуметтік – экономикалық басқа да әлеуметтік мәселерді анықтау қажет ;
• табиғи ресурстарды пайдалану бағыттары мен жағымсыз құбылыстардың алдын алу тәсілдерін дайындау жатады. 

   Аймақтық  деңгейіндегі  жоспар алдындағы  зерттеулер жүйесінің  маңызды  элементіне  демографиялық жағдайды болжау. Ресурстық потенциалдың өзгеруі,  шаруашылықты территориялдық  ұйымдастыру, көлік коммуникациялық қызмет көрсету,  энергетикалық  шаруашылықтар жатады. Комплексті жоспар алдындағы  дайындықтың маңызы ерекше, олар жеке болжауларды пайдалануға негізделеді.

      Аймақтың әлеуметтік- экономикалық  жоспарын жүзеге асыру барысында   мына төмендегі міндеттерді орындау  қажеттілігін қарастырылады :

• өндіріс пен көмекші салалардың, қызмет көрсету, маманданған салалардың өзара байланысты дамуы негізінде  жалпы мемлекеттік деңгейден міндеттерді шешуге аймақтың қатысуын қамтамассыз ету;
• өндірістік қорлар, еңбек, су, жер және басқа да жергілікті ресурстарды тиімді пайдалану;
• барлық кәсіпорындардың, ұйымдардың және фирмалардың тиімді жұмыс істеуі үшін мемлекеттік реттеу мен әлеуметтік қатынастар негізінде жағдай жасау;
• аймақтық халқының өмір сүру жағдайын тұрақты түрде жақсарту, олардың әлеуметтік - мәдени, тұрмыстық және басқа да қызмет көрсету  түрлерімен қамтамассыз ету;
• меншік формасына қарамастан барлық кәсіпорындар мен ұйымдардың қоршаған ортаны қорғау мен сыртқы экономикалық қызметтің жоспарларын байыту.

Аймақтық комплексті жоспарының  негізгі міндеттеріне сәйкес, аймақты жоспарлы басқару  ядросына  өзара байланысты әлеуметтік экономикалық блоктар жүйесі жатады. Ол блоктар:

• аймақтық өндіргіштік процессінің дамуын білдіретін , өндіргіштік 

блок ;

• шешуші аймақтық және аймақ аралық мәселелер блогы;
• аймақтық әлеуметтік – экономикалық патенциалының даму бағытын сипаттайтын блок;
• халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасын, әлеуметтік даму деңгейін сипаттайтын блок;
• сыртқы экономикалық қызмет , материалды өндіріс саласы тарапынан  әлеуметтік, экономикалық, инвестициялық, инфрақұрылымдық қызмет блогы.

      Аймақтық әлеуметтік-экономикалық  дамуының кешенді жоспарларында кеңейтілген  өндірістің  бүкіл  процессі көрінуі  қажет. Территорияның  экономикасының дамуындағы құбылыстар мен процесстердің  көп жақты және қиын жиынтығын  анықтау  үшін  экономикалық көрсеткіштер қажет.

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Аймақтың саясаттың стратегиялық жоспарларының мақсаты мемлекеттің біртұтастығын сақтай отырып, аймақтарды одан әрі экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуын, халықтың өмір сүру деңгейін, жақсартуға ықпал ететін басымды инвестициялық жобаларды жүзеге асыру жолымен әлеуметтік – экономикалық даму деңгейіндегі өңірлер арасында орын алып отырған айырмашылықтарды азайту болып табылады.

        Аймақтардың біркелкі дамымауы іргелі әлемдік үрдістерге жатады. Әрбір елде салыстырмалы түрде өркендеген және артта қалған аймақтар бар - бұл әлеуметтік-экономикалық табиғи-климаттық, ресурстық және басқа да жағдайлармен байланысты табиғи, аймақтык айырмашылықтар. Осы орайдағы мемлекеттің міндеті шектен тыс жоғары аймақтық саралауға жол бермеу болып табылады.

Өмір сүру деңгейі мен сапасындағы шектен тыс аймақтық айырмашылықтар көбінесе аймақтардың экономикалық, табиғи-климаттық ресурстық және инфрақұрылымдық ерекшеліктерімен анықталады, сондай-ақ олар мемлекеттің «теңестіруң саясатын жүргізу үшін негіз болып табылады. Осы саясатты жүзеге асырудың басқарушылық механизмінің негізгі міндет-терінің қатарына артта қалған аймақтардағы өмір сүру деңгейі мен экономикалық -даму параметрлерін ең болмағанда орташа деңгейге (осы параметрлер бойынша) біртіндеп жақындау жатады. Бұл жағдайда негізгі міндет мемлекет тарапынан аймақтардың  өзіндік  дамуын   ынталандыру:   халықтың  әлеуметтік бейімділігін  қолдау  (қолайлы  жерлерге   көшіп-қонуға  көмек көрсету);  артта қалған  аймақтарға капитал  мен  инвестициялардың келуін ынталандыру және т.б. болып табылады 

Аймақ дамуының кез келген аясындағы дағдарысты жою, бір жағынан алғанда, экономикалық белсенділік деңгейімен байланысты.Әлеуметтік даму салыстырмалы түрде дербестікке ие бола отырып, айтарлықтай дәрежеде ресурстық мүмкіндіктермен анықталады, олар өз кезегінде экономикалық даму деңгейіне байланысты. Екінші жағынан, нарықтық шаруашылықтың әлеуметтіқ жағдайға зиянын тигізе отырып, тек ғана экономикалық басымдыққа біржақты бейімделуі нарықтық экономиканың және тұтас мемлекеттің дамуына қауіп туғызады. Сондықтан мемлекеттік реттеудің әлеуметтік және экономикалық құраушыларының тепе-тендігі қажет. Экономикалық және әлеуметтік құраушыларды тепе-теңдікте дамыта отырып, аймақ дамуындағы әр түрлі бағыттағы олқылықтардың орнын толықтыруға және халықтың тұрмыс жағдайының деңгейін көтеруге болады, бұл түптеп келгенде мемлекеттің аймақтық саясатының табысты жүргізілуін анықтайтын негізгі шарттардың бірі болып табылады.

Аймақтық саясаттың мәні мен міндеттері және оларды  жүзеге асырудың өзіндік механизмдері бар . Макро  экономикалық саясаттың құрамдас бөлігі бола отырып, аймақтық саясат әрбір аймақтың экономикасының тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы экономиканың тиімділігін көтеруді өзінің басты мақсаты етіп қояды. Қойылған мақсатқа жету үшін, әрине, міндеттердің қойылуы шарт. Олардың қатарына: мемлекет пен жекелеген аймақтардың мүдделерін үйлестіру, аймақтық дамудың әрекетті механизмін жасақтау, сонымен қатар аймақтың ресурстық, ғылыми, еңбек әлеуетін барынша пайдалану жатады.

        Қазіргі кезеңдегі аймақтық басқарудың тиімділігін арттырудың мемлекеттік стратегиясы ең алдымен, халықтың өмір сүруінің жеткілікті деңгейін қамтамасыз етуге, елдің экономикалык кеңістігінің тұтастығы мен бірлігін сақтауға, экономиканың нақты секторының тұрақты дамуы үшін жағдайлар қалыптастыруға багытталуы тиіс. Аймақтық экономиканың қызмет етуінің айқын белгіленген шекарасының болуы, аумақтардағы шаруашылық жүргізу мен әлеуметтік-экономикалык дамуды басқарудағы дербестіктің барған сайын арта түсуі аймақтың тұрақты, тиімді дамуын қамтамасыз ететін экономикалық саясатты жасақтаудағы аймақтық басқарудың жауапкершілігін күшейте түседі.

 

                          

                              Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

1 Баянов Е. ред. "Мемлекеттік  және құқық негіздері", Оқулық,                                                                                    Алматы, "Жеті жарғы", - 2001ж.

"     Бәсекеге  қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін" Президенттің Қазақстан халқына Жолдау / Егемен Қазақстан, 19.03.2004ж

  2.   «Аймақтың  экономикасын басқару»   Алматы 2005ж

3.  ҚР әлеуметтік  – экономикалық дамуының 2005 – 2007 жылдарға арналған        орта мерзімді жоспары. ОҚО Статистика агентігі.  Шымкент, 2005*.

4.   Танкиева. «Жергілікті  экономиканы басқару»    Алматы-2007ж

5. Бердалиев К.Б. «Основы управления экономкой Казахстана». Алматы, Экономика, 1998г

6. Саиров.Е.Б. «О региональном развитии и региональной политике в Казахстане» Саясат, №2, 2001г

  7.  ОҚО  « 2005 – 2007 жылдарға арналған  стратегиялық бағдарламасы» ОҚО  Экономика және бюджетті жоспарлау  департаменті. Шымкент, 2005.