Банк жүйесі

    1) Жоғары мөлшерде пайда табу  мақсатында банктің тиімді несиелік-инвестициялық  стратегиясын қалыптастыруға және  іске асыруға қатынасу.

    Бұл жерде ең бастысы проблемалық  активтердің пайда болуының алдын алу және пайда болған жағдайларда оларға мониторинг жұмыстарын ұйымдастыру шараларының іске асырылуы көзделеді. Ал енді пайда табу мақсатына келсек, мұнда аталған бөлімшенің ықпалымен банктің шығындарын азайта отырып, проблемалық активтерді барынша қайтаруға жағдайлар жасау туралы айтылады.

    2) Проблемалық активтермен жұмыс  бойынша қызметін жүзеге асыру  барысында банктің және оның  құрылымдық бөлімшелерінің қатынасу  қағидаттарын, стратегияларын, нысандары  және әдістерін жасау. 

    Жұмысты ұйымдастырудың негізгі қағидаттарына мыналар жатады:

    Активтердің проблемалық активтер тобына өтуін  ескерту, яғни проблемалық активтерді басқару бөлімшесі активтік операцияларды  жүргізетін банктің өзге негізгі  бөлімшелерімен бірге активтерді орналастыру  туралы шешімдерді қабылдау үдерісіне қатысып, банк активтері қоржынының жағдайына жүйелі түрде бақылау жасауға және төлемді кешіктірген күннен бастап қарыз алушылармен жүргізілетін жұмыстарына қатысуға тиіс. Егер де қарыз алушының қарызды кешіктіруі техникалық себептерге байланысты болса, онда әрі қарай бақылау жұмыстарын жалғастыра береді.

    Проблеманы  шешу тәсілдерінің толықтығы мен  кешенділігі, яғни банктің, заңдар мен  нормативтік актілер шегінде  қарыз алушыға ықпал ету мүмкіндіктерін жасау. Нақтырақ айтсақ, банктің экономикалық, ұйымдастырушылық-құқықтық, өндірістік-техникалық ерекшеліктерін, қарыз алушының жеке басының мінез-құлқын және психологиясын ескеретін әр түрлі стратегияларды жасап қоймай, сондай-ақ проблеманы шешудың әр түрлі нысандары мен әдістерін жүргізуге тиіс.

    Қабылданатын  шаралардың өз уақтылығы, яғни проблемалық  активтермен жұмыс жасау барысында, кейде қарызды толық қайтару  немесе проблемалық активтен қалыпты  активке айналдыруға мүмкіндік  беретін тез арада шешім қабылдау қажет болады. Егер уақыт өтіп кететін болса, онда активтердің үмітсіз санатына айналуы мүмкін.

    Қабылданатын  шешімдердің тиімділігі, яғни бөлімшенің жұмысының нәтижесі банктің табысының  нақты өсуңмен сипатталуға тиіс. Банк өз қызметінде кейде ағымдағы шығыстарды басынан кеше отырып, нәтижесінде стратегиялық оң нәтижеге қол жеткізуі қажет.

    3) несиелердің қайтарылмау тәуекелі  мен бағалы қағаздарды өтеуге  байланысты дефолттарды төмендету  бойынша кешенді шараларды жүзеге  асыру барысында өзінің қарамағындағы  бөлімшелермен немесе филиалдармен  өзара байланысты дамыту.

    Аталған бөлімше банктің өзге де бөлімшелер және филиалдарымен ақпарат алмасуды дұрыс жолға қоя білуі қажет. Егер филиал проблемалық активтерді қайтаруға байланысты шараларды  жүргізуге қатысатын болса, онда оның атқаруына тиісті іс-әрекеттерді және міндеттерді айқындауға араласуы керек. Пролемалық активтерді басқару бөлімшесінің орталық аппаратының қызметкерлері өңірлердегі филиалдарда жиі бола отырып, ондағы әріптестеріне тәжірибелік көмек көрсетуі тиіс. Проблемалық активтермен жұмыс жасау барысында банк қызметкерлерінің білікті маман ретінде бір-біріне деген сенімділігінің маңызы зор.

    4) проблемалық активтердің пайда  болуы тәуекелдерден қашу және  оларды төмендетуге байланысты  операцияларды жүзеге асыруда  шетел банктерінің тәжірибелерін үйрену және проблемалық активтерді басқару бөлімшесінің жұмысына енгізу.

    ПАББ-нің  қызметкердлері жүйелі түрде өздерінің  білімдерін жетілдіріп отыруға тиіс. ПАББ қазметкерлерінің біліктілігін арттыруда  орталық-аппараттың және филиалдардың , қызметкерлердің, сондай-ақ шетелдік банктердің осы саладағы әріптестерінің бірігуімен семинарлар өткізгені дұрыс.

    5) ПАББ қызметінің барлық бағытары  бойынша әдістемелік, нормативтік,  нұсқаулық және талдамалық материалдармен  банктің құрылымдық бөлімшелерін  ақпараттық қамтамасыз етуді жүзеге асыру.

    ПАББ  өзінің құзіретінің шегінде банктің  нормативтік және үкімдік құжаттарын жасауға қатысады және оларды өзінің қарамағындағы бөлімшелердің міндетті түрде орындалуына бағыттайды. Ондай  құжаттарға ПАББ-не жетекшілік жасайтын банк басшысы қолын қояды.

    ПАББ-тің  жоғарыда ұсынылған типтік міндеттеріне байланысты, оынғ атқаруға тиісті мынадай қазметтерін бөліп қарастыруға болады:

• бөлімшенің қарауында болатын проблемалық активтер бойынша қарыздарды қайтару жқмыстарымен байланысты кешенді шараларды жүзеге асыру;
• өзге бөлімшелермен бірлесе отырып, проблемалық қарыздарды қайтарға байланысты жұымстарды ұйымдастыру және өзінің құзіретіне қарай банктің жоғарғы кллегиялық ұйымдарына арналған сараптамалық қорытынды даярлау:
• активтердің проблемалық топқа ауысу кезеңінен бастап, олардан нақты нәтиже шыққанша жұиым жүргізу;
• проблемалық активтермен жұмыс жасауға қарыстырылатын банктің құрылымдық бөлімшелерінің қыметіне бақылау жасау және есепке алуды ұйымдастыру;
• Бөлімшенің қарауында есепке алынатын қарыздарды қайтаруға байланысты туындайтын зияндардың орнын жабуға арналған резервтермен есеп айырысуды, есептеуді және бақылау қоюды жүзеге асыру.

      Банктерде ПАББ жұмысының сызбасын әртүрлі  жасауға болады. 6 ай және одан жоғары мерзім ішінде қайтару кестесі бұзылған кез клген банктің жіктелетін активі осы ПАББ-нің тікелей құзіретіне берілуге тиіс.

      Сонымен қатар проблемалық активтермен  байланысты мәселелерді шешуде арнайы «Проблемалық активтер комитетін» құрудың да аса қажеттігі бар. Аталған комитет нақты қарызгерлермен жұмыс бойынша стратегиялық сиапттағы шешім қабылдауға тиіс.

      Проблемалық активтер комитеті құрамын сан жағынан  аздау болады. Оның құрамына ПАББ-нің  жетекшісі, несиелік, заң департаментінің, қауіпсіздік қызметінің, стратегиялық талдау, тәуекел басқармасының және ішкі аудит бөлімдерінің жетекшілері кіргені дұрыс.

      Проблемалық активтер комитетінің кейбір ерекше отырыстарына өзге де мүдделі бөлімшелерінің жетекшілерін шақыруға болады. Проблемалық  активтер комитетінің жиналысын  айына бір рет немесе қажет болған жағдайларда өткізу қажет.

      Қорыта  айтқанда, кейбір банктер бастапқыда мұндай жаңа бөлімшенің басқару құрылымында  болуын бәсекелестік тұрғыдан қаламауы мүмкін. Бірақ уақыт өте келе ондай  құрылымның қызметінің тиімділігіне көздері  жететініне күмән келтіруге болмайды. Қазақстандық банктердің активтерінің бүгінгі жағдайы немесе сапасы проблемалық активтерді басқару бөлімшесі сияқты активтерді, оның ішінде жіктелетін активтерді жаңаша басқару бөлімшесінің құрылуын қажет етіп отырғаны сөзсіз. 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1. Сейітқасымов  Ғ., Бекболатұлы Ж., Кәрімжанов С. Қазақстанның банк жүйесі. Экономика баспасы, Алматы 2008 (185 бет)
2. Баймуратов О. Қазақстан қаржы нарығы. Алматы, Экономика, 2007 (294 бет)
3. «Қаржы-қаражат» журналы, №1, 2008