Қазақстан Республикасының банк жүйесі

«Жарияланған  акциялар  шығарылымын  мемлекеттік  тіркеу,  акцияларды орналастыру  және акциялар  шығарылымын  жою қорытындылары  туралы  есепті бекіту  ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Ұлттық  Банкі  Басқармасының 2003  жылғы 4 шілдедегі № 217  қаулымына  өзгерістер  енгізу  туралы:

«Базалық активті  Қазақстан  Республикасының  эмитент  – резиденттері  болып  табылатын  депазиторлық  қолхаттар және  өзге  бағалы қағаздарды  шығару туралы  хабарлама жасау,  оларды орналастыру  қорытындысы туралы  есепті ұсыну,  сондай – ақ  шет мемлекет аумағында туынды бағалы  қағаздарды  шығаруға  немесе орналастыруға  рұқсат беру  туралы  ережені  бекіту  туралы».

«Акционерлік  қоғамның  эффилирленген  тұлғалары  туралы  мәліметтер  беру туралы»;

«Бағалы қағаздар рыногындағы  лицензиялау  қызмет ережесін  бекіту  туралы»  Қазақстан Республикасындағы  Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын  реттеу мен  қадағалау  агентігі  Басқармасының  2004   жылғы  27 желтоқсандағы № 373  қаулысына  толықтырулар мен  өзгерістер енгізу туралы»;

«Зейнетақы  активтерін  инвестициялық  басқару  қызметін  жүзеге асыру  ережесін  бекіту туралы».

 

3.3 Қазақстан Республикасындағы Банк жүйесін дамытудың негізгі жолдары

Қазақстан Республикасының  банк  жүйесінің құрылымы 2 деңгейлі  болып табылады,  яғни Ұлттық  банк және  коммерциялық, екіншщі  деңгейлі  банктер. Еліміздің  банк жүйесінің  тұрақты дамуы  еліміздің экономикалық  өсу тұрақтылығымен  байланысты. Қазіргі таңда тұрғын  үй  ипотекалық  несиелеу  бағдарламасы дамып келеді. Қазақстан Республиксының 2000 жылы қабылданған  қаулысы бойынша  тұрғын үй проблесмасын  шешу және  құрылысқа қаржы бөлуді  ұйғарды. Несие  үй сатып  алуды  басқа, оны  салуға  және коммерциялық  мүліктер алуға  да  берілетін болды.

2002  жылғы 1 шілдеде   кредиттік  серіктестіктердің   кредиттік  портфелінің  құрылымында   стандартты  кредиттердің  үлесі  85,9 %, күмәнді – 14,0 %, үмітсіз –  0,1 % болды.

2005  жылғы 1 шілдеде ипотекалық  компаниялардың  жиынтық  активтерінің  сомасы 56,7 млрд.  теңге (бір айда 6,4 %, - ке  өсті),  міндеттемені – 44,8  млдр. Теңге  (бір  айда 8,7 –ке өсті),   меншікті  капитал 11,9 млрд.  теңге (ай ішінде 1,7 % - ке кеміді)  болды.

Сонымен несие  абитуритменттерге  де берілетін  болды. Ол үшін 65- тек  кем  балл  алмау керек. Жақын  аралықта «ТұранӘлемБанкі» мен «Валют Транзит Банкі» студенттерге  ұзақ мерзімге  несие  бере  бастайды. Бұл жөнінде Ақтөбе  мемлекеттік  педагогикалық  институтында  өткен басқосуда айтылды.

Жиынға білім мен  Ғылым министрлігі  «Қаржы орталығының» кепілдік беру  және моноторинг  басқармасының  бастығы Марат  Көпайдаров  және «ТұранӘлем Банкі» мен  «Валют  Транзит Банкінің»  несие беру  бөлімінің өкілдері  қатысты. Марат Нұрашұлының  айтуынша,  студенттер банктен  ақша алғаны үшін   кепілдікке жылжымайтын мүлік  қоймайды,  сонымен қатар,  студент  несиені ай  сайын  қайтармайды. Бұл несиенің басты ерекшелігі. Кепіл  болатын білім  және Ғылым  министрлігін «Қаржы орталығы». Ақшаны студенттер  бітірген соң  алты айдан бастап, 15 жылдың ішінде  қайтаруы керек. Бұл несие тек  қана «4» және «5» деген бағаға  оқитындарға беріледі. Ал талапкерлердің  бірыңғай ұлттық  тестілеуден  жинаған баллы 65 – тен  төмен  болмауы керек.

2006 жылдың  16 қаңтарындағы  Халықаралық қор  мен  ақша  базасынан  мына  көрсеткіштерді  көруге болады. (3 - таблица) [15; 35]

Ұлттық банктің  таза халықаралық  қорларының  резервтері 73874,3млн.  доллар, ал алтын 1051, 8 млн.  доллар  құрады.

Несие нарығы  қаржы  нарығының  ең тиімді  тез дамитын  бөлігіні  бірі болып  қалып отыр. 2004   жылғы 11 айда  экономикаға  банктердің  кредиттері 46  пайызға  өсіп,  1428, 1  млрд.  теңгеге  жеткен екен.

Несие   құрылымындағы  валютаның  түрлері бойыншща да,   мерзімдері  бойынша да оң  өзгерістер болды. Ұлттық валютадағы  несиелер  49,6 прооцентке  өсіп,  649,8 млдр. Теңгеге, ал шетел валютасындағы кредиттер 43,6 пайызға өсіп, 649, 8 млрд  теңгеге, ал шетел валютасындағы кредиттер 43,6 пайызға өсіп, 779,1 млард тегеге  жетті. Нәтижесінде  теңгелік кредититердің  үлес салмағы 44,5   пайыздан  45,4   пайызға дейін  өскен.

2004   жылы  11   айда ұзақ  мерзімді кредиттер  52,6  пайызға  өсіп, 928,6  млрд  теңге  ал  қысқа  мерзімді  кредиттер  35,1  пайызға өсіп, 449,5 млрд  теңгеге жетті.  Ұзақ мерзімді  кредитердің   үлес салмағы 62,2  пайыздан 65,6 пайызға дейін көбейді.

Кредитер бойынша  ставкалардың  динамикасы  әр түрлі  бағыттағы  сипатқа ие  болады. Мәселен 2004  жылдың 11 айында  жеке  тұлғалардың үлттық  валютадағы  кредиттер бойынша орташа  алынған сыйақы ставкасы  20,3  пайыздан, 20,6  пайызға дейін өскен,  ал заңды тұлғалардың кредиттері  бойынша 14,9  пайыздан 14,5   пайызға дейін төмендеген.

Маусымда  банктердің  экономикадағы  кредиттері бойынша  негізгі  жалпы  көлемі 2,3   пайызға  (жыл  басынан  бері 21,0  пайызға  өсті  және  1183,5 млдр  теңгені 8,7 млрд АҚШ  доларын  құрады).

                                              Қорытынды

Банк жүйесі кез-келген қазіргі заманға мемлекеттік экономиканың маңызды элементінің біріккен саналады, ол кез-келген қоғамның өмір сүруіне зор ықпал етеді. Ол тек еркін ақша қаражаттарын шоғырландыруды және оны ресми айналымға салуды қамтамасыз етіп қоймайды, сонымен бірге ақша капиталын салалар арасында аймақаралық қайта бөлінудің тұтқасы, сондай-ақ елдің шаруашылық жүйесінің есеп айырысу және төлем тұтқаларынан маңызды элемент болып табылады.

Атқаратын экономикалық функциялары тұрғысынан банктік  жүйе қаржы жүйесінің бөлігі болып  табылады. Барлық қаржы ресурстары, тұрғындардың қолында қалған немесе көтерме тауар айналымында бухгалтерлік есепте көрсетілмей және саладан өткізілмей айналысқа түсетін есеп айырсу тәртібі туралы ережені бұзушылыққа байланысты сомадан басқасы, іс жүзінде банк арқылы өтеді. Қалыпты істейтін ақша айналымы және тұтастай алғағанда қаржы жүйесі банктердің қызметіне тікелей байланысты болады. Елдегі жұмыс істейтін банктер әр түрлі ұйымның тарамдалған жиынтығы ған емес, бұл белгілі бір дәрежеде ұйымдастырылған жүйені білдіреді. Оның буындарының сандық құрамы мен сапалық деңгейі 2 негізгі факторлардың ықпалын сезінеді:

1. экономикалық банктерге деген обьективті сұранысы
2. мемлекет тарапынан мақсатқа лайықты реттеу.

  Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының банк жүйесі өзге тәуелсіз мемлекеттер қатарында қалыптасып, дамып үлгерген жүйе болып табылады. Бұған басты дәлел елдегі валюталық тұрақтылық пен экономикалық өсу қарқынын келтіре аламыз. Сонымен қатар еліміз ТМД елдері арасында банк жүйесі мен оның реттелуі жағынан, банктік қызметтер көрсету мен аталған саланың бүгінгі жаңа технологияларын барынша игерген мемлекет екендігі де шындық.

      Мемлекеттің   банк  жүйесінің   жағдайына,   ұлттық   валютаның    қорғалуы   мен   тұрақтылығы,    оның    сатып   алыну    қабілеттілігі    мен   шетелдік   валюталарға    қатысты    бағамы   турасында жасалынып жатқан істері көп.   Мұның    өзі   мемлекеттің   егемендігі   үшін   бірінші    кезектегі    маңызға    ие   болады.   Кез    келген    егеменді    мемлекет   үшін    ұлттық   банктік    жүйенің    тұрақтылығын    қамтамасыз   ету   мемлекеттің    экономикалық   қауіпсіздігі   ұғымының    бөлігі    ретінде    стратегиялық    мәнге   ие   болады. Бұл біздің елімізде өз дамуының дұрыс жолына түскен арна екендігін баса айтқан жөн.

      Орталық   Банк (ҚҰБ)  арқылы   жүзеге   асырылатын   несие - ақша  саясаты   арзан   немесе   қымбат   ақша   қатысуымен   жүргізіледі.  Арзан  ақша   саясаты  негізінен   экономикалық   құлдырау  мен   жоғары   жұмыссыздыққа   тән.  Ол   несиені   арзан  әрі   жеңілдетеді,  ақша   ауысымын   арттырады,   пайыздық   салымдарды   төмендетеді,   инвестиция   мен  ІЖӨ   өсуін   тудырады.   Қымбат   ақша   саясаты  елде  ақша   көлемін   азайтады,   несие   алуды   қиындатады,   сонымен   қатар   инфляцияны   қысқартады.  Несие  -  ақша  құрылымы   атауын  пайдалана   отырып  Орталық  Банк   аралық   мақсаттарға  -  ақша   массасы,   пайыздық   салым,  айырбас   курсына   әсер   етеді.   Бұл   бағыт   несие   -   ақша   саясатының  ақырғы   мақсаттарымен   жалғасады.

     Банктің  негізгі операциялары халыққа  қызмет етеді. Дәл осы қажеттіліктерді  қанағаттандыру  екінші деңгейлі  банктер еншісінде жатыр. Экономика  мен халықты несиелендіру, депозиттер  жүйесі, инвестициялар салу және  т.б. маңызды  істер аталған екінші деңгейлі банктер арқылы жүргізіледі.

      Қорытындылай  келе, банк жүйесінің экономикада  маңызды орын атқаратыны белгілі.  Коммерциялық банктердің операциялары, банктік ресурстары, банктің несиелік  саясаты, несиелік қабілетті бағалау  қабілеті, банктің қаржылық операциялары, комиссионды-делдалдық операциялары, банктің өтімділігі, банктің табыстары мен шығыстары жайлы көптеген мағлұматтар алдық.

      Банк  жүйесінің қалыптасуы мен дамуын  талдай келе, мынадай ұсыныстарды  айтқым келеді:

• банк жүйесінде ұтымды несиелік жүйені ұйымдастыру;
• банктің түрлі қызметтері мен ерекшеліктерін таныту;
• банктік клиенттерді көбейту мақсатында несиелік операцияларға байланысты әртүрлі акциялар мен жарнамалар өткізу;
• халыққа тиімді және маңызды несие желісін құру. 

 

                                         Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

1. Н.Қ. Мамыров,  М.Ә. Тілеужанова. Макроэкономика. Оқулық, - Алматы, 2003  жыл. 212 бет.

2. С.Б. Мақыш,  А.Ә. Ілияс, Банк ісі. Оқу  құралы. – Алматы, 2004  жыл. 31 –  41  бетер.

3. Ғ. С. Сейтқасымов. Ақша. Несие. Банктер. Алматы, 2001  жыл, 162 – 203  беттер.

4. Б. Көшенова. Ақша. Несие. Банктер және  валюталық опрерациялар. Алматы, 2002 жыл. 3, 134, 178 – 181 беттер.

5. О. И. Лаврушин. Деньги  кредит. Банки. Роств –  на Дану, 2001. 285 – 291 бетер.

6. О.Ю. Свиридов. Деньги Кредит Банки Ростов – на – Дону, 2001 год, 100 – 103, 104 – 111 стр.

7. // Банки Казахстана, № 10, 2005  г. По  отдельным   воопросом  развития  финансового   сектора Республики  Казахстан.  Жамишев Б.Б. 8 – 12 стр.

8. // Банк Казахстана, № 9, 2005 г.  О состояни  финансового рынка и финансовых  операций. 5 – 6 стр.

9. // Банк  Казахстана, № 8, 2005 г. Новые  коммисионные  продукты на  банковском  рынке   Казахстана. Наукрызбекова А.А. 27 –  28 стр.

10. // Банки Казахстана, № 10, 2005 г. О междунарождных  резервах и жденежной базе, 65 стр.

11. //Банк Казахстана, № 10, 2005 г. Основные  социально  -  экономические  показатели. 89 стр.

12. // Саясат, №  7, 2005 г. Условия кредитования для   физического  лица  под  залог   недвижимости 54 стр.

13. Үлкен қазақша  – орысша,  орысша – қазақша  сөздік. Қ.  Бектаев – Алматы, 201 жыл.

14. // Банки Казахстана, № 1. 2006 г. О международных   резервах и денежной  базе.  35 стр. 

15. // Көшенова Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары  Алматы, 2002. 169-170стр.

16. // Давыдова.Л, Райманова.Д. Қазақстан Республикасының банк құқығы. 30-31стр

    17. http:// www. Google. kz/ www.topreferat.com

         18. «Қазақстандағы қаржы нарығы» Баймұратов.  Алматы, 2007

          19. «Экономика негіздері» 2009ж  №4 (25-28стр)

    20. «Экономика негіздері»  №2,3  2009ж

 

 

 

Қосымша –1

Кесте – 1

1930 жылға дейінгі банк  жүйесі	1930-1987 ж.ж (Одақтық бір  деңгейлі банк жүйесі)	1988-1990 ж.ж (Одақтық бір  деңгейлі мамандардын банктер жүйесі)	1991 жылдан бастап (Дербес  екі деңгейлі банк жүйесі)
Ресей мемлекеттік банкі  және көптеген кемебанк мекемелері	1. КСРО Мембанкі (оның ішінде КСРО Мемлекеттік еңбек жинақ кассалары жүйесі) 2. КСРО Мемлекеттік Құрылыс банкі 3. КСРО Сыртқы сауда банкі	Банк жүйесін қайта ұйымдастыру КСРО Мембанкі және Маманданған банктер: КСРО Өнеркәсіп құрылыс банкі. КСРО Агроөнеркәсіп банкі. КСРО Тұрғын үй әлеуметтік банкі. КСРО Сыртқы эконом банкі. Жаңадан кооперативтік және коммерциялық банктердің құрыла бастауы	1. Егемен Қазақстанда  өзінің банк жүйесінің құрылуы.  Екі деңгейлі банк жүйесі –  Ұлттық банк және коммерциядлық  банктер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қосымша - 2

Жылжымайтын мүлік кепілдігімен  жеке  тұлғалар  үшін  несиелеудің  шартары.

Банк атауы	Кредиттің валютасы	Кредиттің мерзімі	Сыйақының ставкасы	Кредиттің  сомасы	Кредиттің қамтамасыз етілуі
Казкоммерцбанк	Теңге	2 жылға дейін	Жылдық 20 %	65 00 000 дейін	Бар жылжымайтын  немесе автокөлік кепілі
Тұран Әлем Банкі	Теңге, АҚШ  доллары	Теңгемен  3 жылға дейін, АҚШ долларымен 5 жылға дейін	Теңгемен жылдық – 20 % АҚШ доллар – жылдық 17 %	Кепілдің  кепілдік  бағалаған  бағасының 50 % - на  дейін	Қарыз алушыға зат алған  жылжымайтын мүлік
Халық Банкі	Теңге, АҚШ  доллары, Евро	Теңгемен, АҚШ  доллармен, Евромен 3 жылға дейін	Кепідлдік бағаланған  бағасының 50%- на  дейін	Теңгемен  жылдық 21-28 % д/ы,  АҚШ долларын  жылдық 15 – 24 %, Евромен – 15,4 – 23 %	Жылжымайтын  мүлік