Бюджеттердің орындалуы туралы есептерді толтыру және қалыптастырудың тәртібі

Алынған қаржылардың  талдау есебін орталықтандырылған бухгалтерияларда бағдармаларға және ішкі бағдарламаларға  бөлініп н. 294 – а талдау есеп карточкаларында  жүргізіледі. «Алынған барлығы» бағаны бойынша карточка алынған лимиттердің жалпы сомасы,  «Оның ішінде ерекшеліктер бойынша» бағандарында шығыстардың  экономикалық сыныпталуынның ерекшеліктері бойынша рұқсат етілген лимиттердің сомасы жазылады. Қорытындылар ай сайын және жыл басынан есептеленеді.

Шығыстардың сметаларын орындау есебін дербес және орталықтандырылған бухгалтерияларда жүзеге асыратын бюджеттік  ұйымдарда  бір үлгідегі ұйымдар  бойынша шығыстардың жалпы сметаларын жасаған кезде, ашық лимиттердің, кассалық және іс жүзіндегі шығыстардың талдау есебі лимиттерді (қаржыландыруларды) және н. 294 шығыстарды есептеу кітабында бағдарламалар, ішкі бағдарламалар және бюджеттік сыныптаудың ерекшеліктері бойынша жүргізіледі.

Бұл ретте  «Үзінді  көшірме күні» бағаны бойынша  алынған рұқсаттардың реттік нөмірі және бюджеттік ұйымның бет шотынан жасалған үзінді көшірменің күні, мемориалдық ордері қолданған кезде — мемориалдық ордердің күні мен нөмірі жазылады.

4. «Ашылған лимиттер»  бағаны бойынша алынған лимиттер (1, 2, 2 а, 2 б – нысандары);

5 – бағаны бойынша  кассалық шығыстардың орнын толтыруға  түскен сомалары;

6 «Жабылған лимиттер»  (қаржыландырудың кемітілуі) бағаны  бойынша – жабылған лимиттердің  сомалары;

7 «Кассалық шығыстар»  бағаны бойынша – ұйымдардың  бюджеттік шоттардан жасалған шығыстары,

8    баған бойынша лимиттердің қалдығы;

9 баған бойынша –  бюджеттік ұйымдардың жасаған  нақтылы шығыстары көрсетіледі. [9. 103 – 105б]

09 «Бюджет бойынша  ашылған лимиттер» шоты мынадай  қосалқы шоттарға бөлінеді.

090 «Ведомстволық ұйымдарға аудару және басқа шаралар үшін ұйымдардың жұмсалуына арналған ашық лимиттер»,

091 «Жол үстіндегі ашық  лимиттер»,

093 «Күрделі салымдарға  арналған ашық лимиттер»,

094 «Өзара берешектерді өтеу  туралы келісім бойынша лимиттер»,

095 «Қайтарып алынған (төлеттірілген) мақсатсыз пайдаланылған қаржылардың лимиттері»,

096 «басқа бюджеттердің есебінен  ашылған лимиттер»

Бұл қосалқы шоттардың дебетіне бөлінген лимиттердің сомалар, сондай – ақ кассалық шығыстарды қалпына келтіруге арналған сомалар, ал кредитінде арнаулы мақсат бойынша бюджеттік сыныптау кодтарына сәйкес жұмсалған қаржылар, қайтарылған (төлеттірілген) сомалар көрсетіледі.

Ашық лимиттердің сомаларында  лимиттерді басқарушылар 090, 091, 093, 094, 095, 096 қосалқы шоттарының дебетіне және 23 немесе 14 шоттардың тиісті қосалқы  шоттарының кредитіне  жазулар жазылады. Кассалық шығыстардың қалпына келтіруге  түскен сомалар 090, 093, 094, 095, 096 қосалқы шоттардың дебетіне және 090, 093, 094, 095, 096 қосалқы шоттардың кредитіне және 06, 12, 15 және басқа шоттардың тиісті қосалқы шоттарының дебетіне жазылады.

090 «Ведомстволық ұйымдарға  аудару және басқа шаралар  үшін ұйымдардың жұмсалуына арналған ашық лимиттер» қосалқы шотында  аппаратты ұстауға, ведомстволық ұйымдарға аударуға және ұйымның басқа да шараларына арналған ашық лимиттердің сомалар есептеледі.

091 «Жол үстіндегі ашық  лимиттер» қосалқы шотында   лимиттердің бас басқарушы бөлген, бірақ төмендегі лимиттерді басқарушылар келесі айда алған лимиттер есептеледі. Аталған қосалқы шот республикалық және жергілікті бюджеттерде ұсталатын ұйымдардың есебінде қолданылады.

093 «Күрделі салымдарға  арналған ашық  лимиттер» қосалқы  шотында шығыстарды экономикалық сыныптаудың 420 «Негізгі капиталды құру» сыныпшасы бойынша бюджеттен бөлінген күрделі салымдарды қаржыландыруға арналған бюджеттік қаражаттың түсуі және жұмсалуы есептеледі.

094 «Өзара берешектерді  өтеу туралы келісім бойынша  лимиттер» қосалқы шотында Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысына сәйкес борыштарды өзара есептемеу тәртібімен жүргізілген сомалар көрсетіледі.

095 «Қайтарып алынған  (төлеттірілген) мақсатсыз пайдаланылған  қаржылардың лимиттері» қосалқы  шотында арнаулы мақсатта пайдаланылмаған, бюджетке қайтарып алынған (төлеттірілген) қаржылардың нәтижелері көрсетіледі. [10. 53 – 58б ]

10 «Жергілікті бюджеттер  бойынша лимиттер шоты»

Бұл шотта  жергілікті бюджеттердің қаражаты есебінен ұсталатын  ұйымдарға бөлінген лимиттердің қозғалысы есептеледі.

Жергілікті бюджеттердің қаражаты есебінен ұсталатын ұйымдарды  қаржыландырудың тәртібі жергілікті бюджеттерде тұратын бюджеттік  ұйымдарды қаржыландыру жөніндегі  нұсқаулықпен, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 1996 жылғы 2 желтоқсандағы № 264 бұйрығымен бекітілген және нұсқаулыққа Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің  1997 жылғы 26 ақпандағы № 49 бұйрығымен енгізілген қаржыларды жұмсауға арналған лимиттерді белгілеу жолымен реттеледі.

Жергілікті бюджеттер  бойынша лимиттерді басқарушылар белгіленген  тәртіппен ұйымдардың шығыстарына және ведомстволық ұйымдардың қаржыларын аудару үшін бюджеттік есеп ашады.

10 «Жергілікті бюджеттер  бойынша лимиттер» шоты бойынша  қалдықтар ұйымдардың  бюджеттік  шоттары бойынша лимиттердің  қалдықтарына сәйкес келуі керек.

10 шоты бойынша бухгалтерлік  жазбалардың дұрыстығын салыстыру  үшін бюджеттік ұйым айдың  соңғы күні үшін және қазынашылық  органдардың келісімі бойынша  мерзімді бет шоттан және н. 144 – а үзінді жазбаны алады.

Ұйымдардың және орталықтандырылған бухгалтериялардың шоттарындағы лимиттердің қозғалысы жөніндегі операцияларды есетеу н. 381 (2 – мемориалдық ордер) жинақтау ведомствосында жүргізіледі.

Орталықтандырылған бухгалтерияларда кассалық шығыстардың талдау есебі  ерекшеліктер бойынша шығыстарды көрсете отырып, әрбір бағдарлама, ішкі бағдарлама бойынша н. 294 – б кассалық шығыстардың талдау есебін карточкаларында жүргізіледі. Карточкаларда қорытындылар ай сайын және жылдың басынан есептеледі. [11. 132б]

Шығыстар сметалардың  орындаудың есебін дербес жүзеге асыратын ұйымдарда және орталықтандырылған бухгалтерияларда бірдей үлгідегі ұйымдар бойынша шығыстардың жалпы сметасын жасаған кезде ашық лимиттердің кассалық және іс жүзіндегі шығыстардың аналитикалық есебі бағдарламалар, ішкі бағдарламалар және бюджеттік сыныптаудың ерекшеліктері бойынша н. 294 кітапта жүргізіледі.

Бұл ретте «Үзінді  көшірме күні» бағаны бойынша  алынған рұқсатардың реттік нөмірі және бюджеттік ұйымның бет шотынан  жасалған үзінді көшірменің күні, мемориалдық  ордерді қолданған кезде – мемориалдық ордердің күні мен нөмірі жазылады.

 4 «Ашық лимиттер» бағаны бойынша алынған лимиттер;

5 - бағаны бойынша  — кассалық шығыстардың орнын  толтыруға түскен сомалары;

6 «Жабылған лимиттер»  (қаржыландырудың кемітілуі) бағаны  бойынша — жабылған лимиттердің сомалары;

7 «Кассалық шығыстар»  бағаны бойынша – ұйымдардың  бюджеттік шоттардан жасалған  шығыстары;

8 баған бойынша лимиттердің  қалдығы;

9 баған бойынша –  бюджеттік ұйымдардың жасаған  нақтылы шығыстары көрсетіледі. [12. 144б]

10 – шот мынадай  қосымша шоттарға бөлінеді:

100 «Ұйымдардың шығыстарына,  ведомстволық ұйымдарға аударуға  және басқа да шараларға арналған  лимиттер»;

103 «Күрделі салымдарға  арналған лимиттер»;

109 «Тапсырыс берушінің  күрделі салымдар бойынша мердігермен  есеп айырысуға арналған банктегі арнаулы шотындағы қаржылары»

Ұйымдардың шоттарына  қаржылар түскен кезде бастапқы құжаттардың  негізінде 10 – шоттың тиісті қосалқы  шоттарының кредитіне және 06, 12 және басқа шоттарыдың тиісті қосалқы шоттарының дебетіне жазулар жазылады.

Кассалық шығыстарды қалпына келтіру үшін бюджеттік  шоттарға қаржылар түскен кезде 10 –  шоттың тиісті қосалқы шотының дебетіне және 12, 16, 17 және басқа шоттарының кредитіне  жазулар жазылады.

100 «Ұйымдардың шығыстарына,  ведомстволық ұйымдарға аударуға және басқа шараларға арналған лимиттер» қосалқы шотында қаржылық органдардан ұйымдарды қолдауға және қаржыларды ведомстволық ұйымдарға  аударуға, орталықтандырылған шаралар жөніндегі шығыстарға арналып түскен лимиттердің қозғалысы есептеледі.

103 «Күрделі салымдар жөніндегі лимиттер» қосалқы шотында бюджеттен шығыстарды экономикалық сыныптаудың 420 «Негізгі капиталды құру» сыныпшасы бойынша бюджеттен бөлінген күрделі салымдарды қаржыландыру жөніндегі қаражаттың қозғалысы есептеледі.

109 «Тапсырыс берушінің күрделі салымдар бойынша мердігермен есеп айырысуға арналған банктегі арнаулы  шотындағы қаржылары» қосалқы шотында күрделі салымдар бойынша құрылыс – монтаж жұмыстары үшін мердігермен есеп айырысуға арналған өкілетті банктегі тапсырысшының шотындағы қаржылар есептеледі.

109 қосалқы шотының  дебетіне күрделі салымдар жөніндегі  құрылыс – монтаж жұмыстарын  орындау үшін мердігерлермен  одан әрі есеп айырысуға арналған  сомалардың шотына тапсырысшының  аударған қаражаты есептеледі, бұл  орайда 093 қосалқы шоты кредиттеледі.

109 қосалқы шотының  кредитіне күрделі салымдар жөніндегі  технологиялық кезеңмен жұмыстардың  кешені аяқталған соң құрылыс  – монтаж жұмыстарына тапсырыс  берушінің төлеген сомалары жазылады, бұл орайда 150 қосалқы шоты дебеттеледі  және сонымен бірге 203 қосалқы шотының дебетіне және 150 қосалқы шотының кредитіне жазулар жазылады.

109  қосалқы шот бойынша  аналитикалық есеп әрбір мердігер бойынша 292 – а үлгісіндегі карточкаларда (н. 292 кітапта) жүргізіледі. [11. 61 - 62б]

    13 « Басқа да ақшалай қаражаттар» шоты

137. Осы шотта  басқа да ақшалай қаражаттар есепке алынады. Бұл шот мынадай қосалқы шоттарға бөлінеді:

132 «Ақша құжаттары»;

134 «Қаржылық жұмсалым»;

132 «Ақша құжаттары»  қосалқы шотында әртүрлі ақшалай  құжаттар: бензин мен майға, тамаққа төленген талондар, демалыс үйлеріне, санаторияларға, турбазаларға төленген жолдамалар, пошта аударымдарына және мемлекеттік баж маркаларына алынған жазбаша хабарламалар, займ облигациялары (науқастардың сақтауға тапсырған және тағы басқалары), еңбек кітапшаларының бланкілері және оларға тіркелген тіркемелер және тағы басқалары есепке алынады. [13. 388б]

Бензинге арналған талон  жүргізушіге бюджеттік ұйымның  басшысының өкімімен есеп беру негізінде  беріледі. Талондар бұрын алғандар үшін  есеп бергеннен кейін барып беріледі.

Еңбек кітапшаларының бланкілермен  оларға тіркемелерден басқа ақшалай  құжаттардың талдау есебі олардың  түрі бойынша н. 292 – а карточкаларда (н. 292 кітапта), еңбек кітапшаларының бланкілеріне және тіркемелерді есепке алу н. 449 кітапта жүргізіледі.

134 «Қаржылық жұмсалым»  қосалқы шотында бюджеттік ұйымдардың  бюджеттен тыс қаражаттар есебінен  жүргізілетін бюджеттік ұйымдардың  банк депозиттеріне, ұйымның бағалы  қағаздарына, мемлекеттік және  жергілікті займдардың проценттік  облигацияларына жұмсаған қаржылар (инвестициялары) есепке алынады. Бұл орайда банк депозиттеріне салынған қаржылар, проценттік облигациялар және бағалы қағаздар 134 қосалқы шоттың дебеті  жән 11 шоттың кредиті бойынша көрсетіледі.

134 қосалқы шоты бойынша  талдау есебі қаржылық салым түрлері бойынша және н. 292 кітбында немесе н. 292 – а карточкасында бұл салымдар жүзеге асырылған объектілер бойынша жүргізіледі. Бухгалтерлік есептегі облигациялар мен бағалы қағаздарды сатып алу: 134 қосалқы шотының дебетінде және ақша қаражаттарының несие қосалқы шоттарында көрініс табады. Сатып алу құны мен номиналды бағасының арасындағы есептен шығаруға (қосып есептеуге) несие 134- тің 410 дебетіне жазба жасалады. Қаржылық салымдардан алынған ақша қаражаттары қосалқы шоттарының дебетіне және 410 несие шотына жазылады. Облигацияларды және басқа бағалы қағаздарды сату мен жабу ақша қаражаттарының қосалқы шот дебеті және 134 шотының несие бойынша көрініс табады.

 

 2.2 Мемлекеттік бюджеттің кассада жүргізілетін операцияларының есебі

 

Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір шаруашылық жүргізуші субъектінің кассасы болады. [14 .219б]

Касса — бұл қолма  қол ақшалар мен өзге құндылықтарды  қабылдауға, беруге және уақытша сақтауға арналған, арнайы жабдықталған, оқшауланған  үй – жай. Касса операцияларының есебі Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі Басқармасының 1993 жылғы 23 шілдедегі № 24 хаттамасымен бекітілген «Қазақстан Республикасы х/ш касса операцияларын жүргізудің уақытша тәртібіне» сәйкес жүзеге асырылады. [15. 225б]

Кассир — материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу тәртібімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбекақы мен  басқа да төлемдерді беру үшін субъекті басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа адамдарға таратылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы олармен де шарт жасалынады. [14. 220б]