Жергілікті басқарудың экономикалық механизмі

 

 

Райымбек ауданы бюджетінің шыққан шығыстарының жалпылама түрде орындалуы

 

№	Мазмұны	Нақты бюджеттің орындалуы			%-дық есебімен орындалуы
		2009ж	2010ж	2011ж
1	Шығыстардың барлығы	594477	686682	852773	143,4
2 3	Оның ішінде: Ауданның өз шығысы Басқадай шығыстар	594477 6183	686682 16628	852773 13558	143,4 219,2

 

Райымбек ауданның өз шығысы нақты орындалуын 2009-2011 жылдармен  салыстырғанда 143,4%-ға орындалды немесе 258296,0 мың теңге шығыс шықты, ал 2010-2011 жылдармен салыстырғанда 124,1%-ға орындалды немесе 166091,0 мың теңге артық шығысы орындалды. 3–жыл ішіндегі басқадай шығыстары 2009-2011 жылмен салыстырғанда 219,2%-ыз болса, 2010-2011 жылмен салыстырғанда 81,1%-ыз орындалуына өзгерістер жасалынды. Аудан бюджетінің шығысы жағынан жекелеген шығыстар бойынша орындалуы төменгі 4-ші кесте бойынша анықталады.

 

Райымбек ауданының 2009-2011 жылдардағы бюджетін салыстырғандағы нақты шығысының орындалуы

 

№	Шығыстар	Нақты шығыстың орындалуы			%-дық есебімен орындалуы
		2009ж	2010ж	2011ж
1	Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызмет үшін	44477	45994	95452	214,6
2	Қорғаныс	200	400	422	211
3	Білім беру саласы үшін	474703	541806	702997	148
4	Денсаулық сақтау саласы үшін	39027	49759	0	0
5	Әлеуметтік қамсыздандыру  және әлеуметтік көмек	6728	6646	11021	163,8
6	Тұрғын үй-коммуналдық  шаруашылығы	12997	15746	12346	94,9
7	Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңестік	5831	5941	10002	171,5
8	Ауыл, су, орман, балық  шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау	4331	3762	6975	161
9	Басқадай білім беру, мәдениет, спорт және әкім апаратын, экономика органдары мен тұрғын үй-коммуналдық атқарушы органдарын қаржыландыру және жергілікті атқарушы органның резервтік қоры	6183	16628	13558	219,2
	Жиынтығы	594477	686682	852773	143,4

 

Басқару аппараты саласы бойынша. Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметкерлерді қаржыландыруға қаралған қаржы анықталған нақты орындалуымен салыстырғанда 214,6%-ға орындалды. Бұл топ бойынша нақты бюджеттің орындалуы 2009 жылы 44477,0 мың теңге болса, 2011 жылы 95452,0 мың теңге болды немесе 50975,0 мың теңгеге көбейген. Себебі қосымша қосылған қаржы аудандық маслихаттың шешімімен: № 31-111 нші 2009жылы 1896,0 мың теңге, 2010жылы 1767,0 мың теңге, 2004 жылы 3537,0 мың теңге ауданның бос қалдық қаржы есебінен бөлінсе, № 34-128 нші 2009 жылы 1227,0 мың теңге, 2010 жылы 95,0 мың теңге, 2011 жылы 285,0 мың теңге әкім аппаратының қаржысы есебінен тұрғын-үй коммуналды атқарушы органына ауыстырылды және 2009 жылы 117,0 мың теңге, 2010 жылы 587,0 мың теңге, 2011 жылы 1073,0 мың теңге әкім аппаратының, № 111-121 ерекшеліктеріне қосымша қаржы бос қалдық есебінен сонымен қатар маслихаттың № 2-1 шешімімен бос қалдық қаржысынан 2009 жылы 260,0 мың теңге, 2010 жылы 150,0 мың теңге, 2011 жылы 100,0 мың теңге маслихат аппаратына, 2009 жылы 1628,0 мың теңге, 2010 жылы 2806,0 мың теңге, 2011 жылы 3740,0 мың теңге әкім аппаратына коммуналды және электр энергиясы үшін төлем ақылардың қарызымен есептеу мақсатына бөлінді. № 411 ерекшелік бойынша 2009 жылы 1896,0 мың теңге,2010 жылы 1767,0 мың теңге, 2011 жылы 4797,0 мың теңге қаржы әкім аппаратының материалды–техникалық базасын нығайтуға бөлінді. Осы топтағы мекемелерге тоқтала кетсек.

 

 

 

 

Қорытынды

<h4>

 

Қазақстан Республикасы қазіргі кезде өзінің мемлекеттік  дамуында жаңа бір сапалы деңгейге шықты. Мұндай жағдай мемлекеттік басқару мен билік жүйесіндегі түпкілікті қайта құруды талап етеді. Аталған билік жүйесі Қазақстандағы мемлекеттіктің қалыптасуына өз үлесін қосты.

Бірақ қазіргі кезде  мемлекеттік құрылымда  бұл жүйенің  қызметтері қоғамның және мемлекеттің дамуында теріс әсер беретін кемшіліктерін байқатып отыр. Әсіресе, бұл қатынаста жергілікті мемлекеттік басқару жүйесін атап көрсетуге болады.

Қазіргі кездегі жергілікті жерлердегі билік қазіргі кездегі  талаптарға толық сай емес, жергілікті халықтың мүдделерін әлсіз қорғайды, жемқорлыққа тым бейімді болып келген. 

Мұның басты себептері  қолданыстағы заңдылықтардың, соның  ішіндегі сайлау туралы заң, жергілікті мемлекеттік басқару туралы заң, бюджет жүйесі туралы заңдардың кемшіліктері болып есептеледі. >

Қорыта айтқанда, жергілікті бюджеттің тірнектеп жүріп тиындап  жинаған кірісін, бюджеттің қаржысын теңгелеп шашудағы шығысын дұрыс  бағытта жұмсап, оны дұрыс қадағаласақ, иненің жасуындай болса да осы  реттілікті алдағы уақытта сабақтауға да болады және жұмыстың да, халықтың да ортақ қазынасы - бюджеттің де берекесі артары сөзсіз. Сондықтан да бюджетті-халықтың ортақ қазынасы дейтінім. Олай болса “Бал шайқаған бармағын жалайды” демей, жергілікті бюджеттің мейлі кіріс жағы болсын, мейлі шығыс жағы болсын, жергілікті бюджетті жетілдіру керек емес пе?

Осы жұмысымның тақырыбына байланысты көретініміз - Райымбек ауданы бюджеттерінің кірісі бірыңғай сыңар жақты кіріс көздері. Сол табыс кіріс жолындағы жұмсалынған шығындар, алынған ресми трансферттер екінші тараудағы талдау да ауданның кірісі мен шығысы нақты талданып көрсетілген. Билікті орталық пен жергілікті аймақтарға жіктеу мәселесінің қоғамымызда талқыланып жатқанына біршама уақыт өтті. Осы екі деңгей арасындағы мәселелердің шешілу барысы жаргілікті шаруашылықтың тағдырына тікелей қатысы бар. Орталықтанған биліктің бір бөлігін алу үрдісін әрі қарай жеткізудегі тағы бір кезең жергілікті басқару органдарының жаңа жүйеге қатысты құқықтық базасын айқындау.

Басқаша айтқанда, «Жергілікті  мемлекеттік басқару туралы» және «Жергілікті өзін-өзі басқару туралы» заңдарының қабылдануы. Біріншісі қабылданып күшіне еніп, оған өзгертулер мен толықтыруларда енгізіліп жатыр. Ондағы мақсат заңды жақсартуды жетілдіре беру деп ойлаймын. Екіншісіне ауылдан бастап облысқа дейін жергілікті жерлердің құзреті, оның ішінде жергілікті бюджеттер туралы нормалар енгізілді. Қазақстанда донор облыстармен бірге өздерінің әлеуметтік-экономикалық дамуларына байланысты республикалық бюджеттен сувенция алынатын облыстар да аз емес. Олардың бүгінде әл-ауқаты өзін-өзі қамтамасыз етуге толыққанды жетті деп айта алмаймын. Республикалық бюджеттен сувенция алатын облыстар жылдан жылға көбеймесе, азайып отырған жоқ. Оның біреуі Райымбек ауданы оны екінші тараудан көре аласыз.

Райымбек ауданы бюджетінің нақты атқарылуына кешенді талдау нәтижелері бойынша бюджеттің кірісі мен шығысын теориялық негізі бірінші тарау да қарастырылып, екінші тарауда толығымен талдау жасалынып және динамикалық көрсеткіші көрсетілген, ал үшінші тарау да бюджет тапшылығы мен жетілдіру жолдары да қарастырылған.

 

<h4>Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

1. Баянов Е. ред. "Мемлекеттік және құқық негіздері", Оқулық, Алматы, "Жеті жарғы", - 2001ж.

2. "Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін" Президенттің Қазақстан халқына Жолдау / Егемен Қазақстан, 19.03.2004ж.

3. Хайдар А., "Жергілікті басқару жүйесінің күшті және әлсіз жақтары", "Саясат және парасат", №2, 2003ж, 5-7 бет.

4. Нүкенов А.: "Жергілікті басқаруды жетілдіру мәселелері". "Саясат" №7., 2003ж., 26-31 бет.

5. «Шымкент келбеті» газеті. Қаңтар, сәуір, 2006ж.

6. «Егемен Қазақстан» газеті. Наурыз, 2006ж.

7. Оқулық «Қазақстан Республикасының мемлекті мен құқығының негіздері» Алматы 2003ж.

8. А.Төкіжан «Мемлекет және құқық теориясы» алматы 2003ж.

9. В.Уворов «Теория Государственного управления» 2004ж.

10. Интернет адресі: www.akorda.kz

11. Қазақстан Республикасы Үкіметінің ресми Web-сайты: www.government.kz.</h4>