Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін жетілдіру жолдары

 

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

 

Түркістан гуманитарлық ғылымдар және бизнес институты

«Экономика»  факультеті

«Менджмент  және маркетинг» кафедрасы

«Муниципалды  менеджмент» пәнінен

 

 

 

Курстық жұмыс

 

Тақырыбы:  Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін жетілдіру жолдары

 

 

 

 

 

 

 

                                                             Қабылдаған:

 

                                                            Орындаған:             

                                                      Тобы:                      

 

 

                                  

                                            

 

 

Мазмұны

Кіріспе.....................................................................................................3

   І  Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің мәні мен теориялық негіздері

1.1.   Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәні мен мазмұны...................................4

1.2.   Жергілікті өзін-өзі басқарудың  принциптері...........................................8

IІ  Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзін  басқарудың даму                              ерекшеліктері

1. Қ.Р-да жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқарудың даму ерекшеліктері...............................................................................................15
2. Қазақстанда жергілікті өзін- өзі басқарудың экономикалық және  қаржылық  жүйесінің даму бағыттары......................................................19

ІІІ       Қ.Р-да  жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін   жетілдіру бағыттары  

3.1.    Жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдық құрылымы мен экономикасын құру бағыттарын жетілдіру жолдары........................................................25

 

Қорытынды............................................................................................................32

Пайдаланылған әдебиеттер...................................................................................34

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Кіріспеге тоқталар болсақ  жергілікті өзін-өзі басқару - бұл "мемлекеттің ішіндегі мемлекет" емес. Бірақ, сонымен бірге жергілікті өзін -өзі басқаруды азаматтық қоғамның қайсі бір институтына жатқызуға болатынын не болмайтының уақыт көрсете жатар, әрине жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге бағытталған тұрғын халықтың еріктілік ұйымының жәй нысаны емес. Бұл әрине, халық биліктік іске асыратын нысан. Қауымдастық билік пен мемлекеттік билік — бұл тек халықтық биліктің нысаңдары ғана.

Жерігілікті өзін-өзі басқарудың ; жергілікті маңызы бар мәселелер жөнінде айрықша обьектісі болады. Бұл мәселердің тізбектері Заң жобасыңда көрсетілген.

1993 жылгы 10 желтоқсандағы "Қазақстан Рсспубликасының жергілікті өкілді және атқарушы органдары туралы заңынан бастан жергілікті үкімет органдарынның жүйесін реформалау процесі басталды. Оны қайта құру, өз кезеңінде қоғам өмірінің экономикалық, әлеуметтік, саяси салаларындағы өзгерістердің маңызды факторы.

Қазақстан Республикасының  тұңгыш Конституциясында билікті бөлу концепциясы бірінші рет баянды етіліп, одан жергілікті өзін-озі басқарудың қалыптасуы мен одан әрі дамуының құқықтық негіздерінің жаңа концепциясы қисынды түрде туындады.

2ОО0жылғы 12-қыркүйектегі "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару туралы" заң жобасы дүниеге келді. Бұл заң жобасында жергілікті өзін-өзі басқару саласында қоғамдық қатынастарды реттеу, оның органдарының құзыретін, ұйымдастыру және қызмет тәртібін белгілеу баян етілген. Әрине, ол 1995 жылгы 30 тамыздағы ҚР Констнтуциясының өзекті мәселслерінен туындап, оның қажеттігін экономикалық, әлеуметтік, саяси және идеологиялық сипаттағы алуан түрлі себептср талап етіп отыр.

Қазақстан Рсепубликасының  жаңа Конституциясының 3-бабына сәйкес халық билікті: і) тікелей (яғни республикалық, референдум, еркін сайлау); 2) мемлекеттік үкімет органдары; 3) жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы да жүзеге асырады. Сондықтан, жергілікті өзін-озі басқару - бұл халықтық биліктің тағы да бір нысаны ретінде көрінеді. Демек, жергілікті өзін-өзі басқару дегеніміз, ҚР Конституциясы мен заңдарына сәйкес жергілікті маңызы бар мәселелерді шешу жөнінде аумақтық құрылымдар халқының қызметін дербес тұрғыда жүзеге асыратын халық билігін іске асырудың нысаны. Ең алдымен айтатынымыз жергілікгі өзін-өзі басқарудың ерекше субъектісі - халық, азаматтар болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқаруды жергілікті қауымдастықтар және өздерінің басқа да органдары арқылы жүзеге асырады. Олар ауылдың (селоның), кенттің, ауылдық (селолық) округі, аудандық маңызы бар қаланың аумағы шегінде, ал облыстық және республикалық маңызы бар қалаларда, астанада көшелер, орамдар, шағын аудандар

шегінде ұйымдастырулары мүмкін. Одардың міңдетті түрде, мүлкі, жергілікті бюджеті, сайланбалы органдары болуы тиісті

 

І     Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің  мәні мен теориялық негіздері

1.1.    Жергілікті  өзін-өзі басқарудың мәні мен  мазмұны

Дүниежүзінің көптеген елдерінде (кейбір кішігірім елдерден басқасы) тек орталықтан басқару мүмкін еместігі байқалды. Оларда жергілікті өзін-өзі басқару орталық өкіметтік билікке қарама-қарсы күш ретінде қолданылды, сондықтан ол қоғамның демократиялық саяси жүйесінің бірі ретінде қарастырылады.

Жергілікті өзін-өзі басқару институтының ұзақ тарихы бар. Ең алдымен бұл Көне Римде пайда болған. Қалалық басқаруды ол кезде муниципалды деп атаған (латын тіліндегі типі - тяжести (ауыр) жоне саріо (қабылдаймын) деген сөзден шыққан.

Жергілікті өзін-өзі басқарудың теориялық негізі алғаш рет XIX -ғасырда Бельгия мен Францияда жасалынған болатын. Ол  қауымдастықтың қызметі ретінде сипатталды. Мемлекет қауымдастықты сұрамайды, ол тек заң шығару, атқарушы және сот билігі тармақтарымен қатар жергілікті өзін-өзі басқаруды төртінші билік ретіңде таныған (муниципалдық, коммуналдық, қауымдық). Жергілікті өзін-өзі басқарудың пайда болуы-тұрғылықты халықтың өздерінің экономикалық және саяси ортақ мүдделерін сезінулерінің нәтижесі.

Ресейде қалалық өзін-өзі басқару Новгородта, Псковта пайда болып, кейініректе зсмство мекемелеріне ұласады. Бірақта көп ұзамай земствоның өзін-өзі басқару органдары советтермен қатар қызмет істсген кезінде қажеті болмай 1918 жылдың ортасында қалалық өзін-өзі басқару органдарымен бірге жойылады.

Міне, сондықтан жергілікті өзін-өзі басқаруды қайтадан жандандыру күн тәртібіндегі өзекті мәселе болмақ.

Жергілікті өзін-өзі басқару органдары дербестік ретінде Қазақстан Республикасында 90 жылдардың басынан бастап, алдымсн одақтық (1990), артынан еліміздің (1993) жергілікті өкілді және атқарушы органдары туралы Заңдары қабылданғаннан кейін қалыптаса бастады.

І990 жылғы 9-сәуірдсгі КСРО-ның "КСРО-дан жергілікті шаруашылық және өзін-өзі басқарудың жалпы бастамасы туралы" қабылданған заң жергілікті өкімет органдарының дамуының негізгі бағыттарын, олардың қалыптастыру принциптері мен қызметін анықтайды.

1993 жылгы 10 желтоқсандағы "Қазақстан Рсспубликасының жергілікті өкілді және атқарушы органдары туралы заңынан бастан жергілікті үкімет органдарынның жүйесін реформалау процесі басталды. Оны қайта құру, өз кезеңінде қоғам өмірінің экономикалық, әлеуметтік, саяси салаларындағы өзгерістердің маңызды факторы.

Қазақстан Республикасының тұңгыш Конституциясында билікті бөлу концепциясы бірінші рет баянды етіліп, одан жергілікті өзін-озі басқарудың қалыптасуы мен одан әрі дамуының құқықтық негіздерінің жаңа концепциясы қисынды түрде туындады.

2ОО0жылғы 12-қыркүйектегі "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару туралы" заң жобасы дүниеге келді. Бұл заң жобасында жергілікті өзін-өзі басқару саласында қоғамдық қатынастарды реттеу, оның органдарының құзыретін, ұйымдастыру және қызмет тәртібін белгілеу баян етілген. Әрине, ол 1995 жылгы 30 тамыздағы ҚР Констнтуциясының өзекті мәселслерінен туындап, оның қажеттігін экономикалық, әлеуметтік, саяси және идеологиялық сипаттағы алуан түрлі себептср талап етіп отыр.

Қазақстан Рсепубликасының жаңа Конституциясының 3-бабына сәйкес халық билікті: і) тікелей (яғни республикалық, референдум, еркін сайлау); 2) мемлекеттік үкімет органдары; 3) жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы да жүзеге асырады. Сондықтан, жергілікті өзін-озі басқару - бұл халықтық биліктің тағы да бір нысаны ретінде көрінеді. Демек, жергілікті өзін-өзі басқару дегеніміз, ҚР Конституциясы мен заңдарына сәйкес жергілікті маңызы бар мәселелерді шешу жөнінде аумақтық құрылымдар халқының қызметін дербес тұрғыда жүзеге асыратын халық билігін іске асырудың нысаны.

Бұл анықтамадан оның негізгі мынадай белгілерін айыруымызға болады:

І.Ең алдымен айтатынымыз жергілікгі өзін-өзі басқарудың ерекше субъектісі - халық, азаматтар болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқаруды жергілікті қауымдастықтар және өздерінің басқа да органдары арқылы жүзеге асырады. Олар ауылдың (селоның), кенттің, ауылдық (селолық) округі, аудандық маңызы бар қаланың аумағы шегінде, ал облыстық және республикалық маңызы бар қалаларда, астанада көшелер, орамдар, шағын аудандар

шегінде ұйымдастырулары мүмкін. Одардың міңдетті түрде, мүлкі, жергілікті бюджеті, сайланбалы органдары болуы тиісті.

Қауымдастық құрыдымдардың халқы жергілікті өзін-өзі басқаруды тікелей сайлау {рефереңдум) жолымен, сондай-ақ халық топтары жинақы тұратын аумақты қамтитын селолық және қалалық жергілікті қауымдастықтардан жергілікті өзін-өзі басқарудың сайланбалы және басқа да органдары арқылы жүзеге асыруы мүмкін.

2.Жергілікті өзін-өзі басқару қоғам мен мемлекетті басқарудың демократиялық механизміңде ерекше орын алады.

Бұл мәселенің  өзегі - жергілікті өзін-өзі басқару, олардың органдары мемлекеттік басқару механизімінің құрамдас бөлігі болып есептелмейді. Бірақ біздің елімізде бұлар мемекеттік үкімет органдарымен өте тығыз байланыста тұрады, өйткені олардың бірыңғай ортақ қайнар көздері халық билігі болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқару қызметін атқаруда мемлекеттің ролі орасан зор. Айталық жергілікті өзін-өзі басқаруды қалыптастыру және дамыту үшін қажетті құқықтық, ұйымдық, қаржылық, т.б.жағдайлар жасайды. Және де жергілікті өзін-өзі басқару құқығын жүзеге асыруда халыққа жәрдем береді. Бұлардың оргаңдардың дербестігіне өзінің заңда көзделген өкілетті шегіңде мемлекет кепілдік беруі тиісті. Қайткен күнде де, мемлекеттік органдардың жергілікті өзін-өзі басқару оргаңдарының қызметіне араластауы қажет.

Жергілікті  өзін-өзі басқару - бұл "мемлекеттің ішіндегі мемлекет" емес. Бірақ, сонымен бірге жергілікті өзін -өзі басқаруды азаматтық қоғамның қайсі бір институтына жатқызуға болатынын не болмайтының уақыт көрсете жатар, әрине жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге бағытталған тұрғын халықтың еріктілік ұйымының жәй нысаны емес. Бұл әрине, халық биліктік іске асыратын нысан. Қауымдастық билік пен мемлекеттік билік — бұл тек халықтық биліктің нысаңдары ғана.

Жерігілікті өзін-өзі басқарудың ; жергілікті маңызы бар мәселелер жөнінде айрықша обьектісі болады. Бұл мәселердің тізбектері Заң жобасыңда көрсетілген. Оңда мынадай мәселелер қамтылған:

1. жергілікті қауымдастық аумағының шекарасы мен құрамы;
2. жергілікті қауымдастықтың қарауына жататын мәселелер;
3. жергілікті өзін-өзі басқару органдарының тізбесі мен атауы, соңдай-ақ олардың айрықша құзыреті;
4. жергілікті өзін-өзі басқару органдарының құрылу тәртібі мен құзыреті;

      5) жергілікті өзін-өзі басқару органдары өкілеттіктерінің мерзімі;

б)жергілікті өзін-өзі басқару органдарының өкілеттіктерін қайтарып алудың, мерзімінен бұрын тоқтатудың, жергілікті қауымдастық халқының оларға сенбестік білдіріуінің өзге де жауаптылық түрлеріне тартудың қабылданған шешімдерінің негіздемесі. мен тертібі;   

7)жергілікті.өзін-өзі  басқаруды жүзеге асырудың экономикалық, қаржылық негіздсрі туралы мәліметтерді, жергілікті қауымдастықтың меншігін иемденудің, пайдаланудың, билік етудің жалпы тәртібі;

8)жергілікті қауымдастықтың кірістері мен-шығыстарының сметасын әзірлеумен орындау тәртібі;

9) заңдарға сәйкес жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру туралы басқа да мәселелелер.

, Жарғыны азаматтардың бастамашы тобы әзірлейді және жергілікті қауымдастықтың халқы тікелей дауыс беру арқылы көпшілік дауыспсн қабылдайды. Және ол әділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өтуге тиіс, ал оның үлгі жартысын үкімет бекітеді.Мұндай шешімдерді орындау жергілікті қауымдастықтың аумағында орналасқан барлық мекемелер, ұйымдар және кәсіпорындар, олардың ұйымдастырушылық құқықтық нысандарына қарамастан, сонымсн қатар жергілікті өзін-өзі басқару органдары мен азаматтар үшін міндетті болып табылады.

4. Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәнін сипаттарын өзекті белгісінің бірі- оның дербестігі, 

. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дербестігіне олардың заңмен белгіленген өкілеттігі шегінде кепілдік берітеді (Конституцияның -89-бабы, 4-тармақ). Жергілікті өзін-өзі басқаруды халықтың өз билігін жүзеге асыратын нысанының дербестігі ретіңде мемлекет таныды. Ол мынадан - мемлекет, қоғам басқару жүйесінде жергілікті өзін-өзі басқару органдарының ұйымдасты-рушылық .бөлектігінен көрінеді.

Жергілікті өзін-өзі басқарудың және оның кепілдіктерінің маңызды көрінісі -бұл мемлекет танитын өзінің функциясын іске асырудағы қаржы-экономикалық ресурстарға құқықты. Жергілікті маңызы бар мәселелерді халықтың еркін шешуі демократиялық институттардың қызмет істейтінін аңғартады;