Тіл жайлы дана,түйінді сөздер жиынтығы

Тіл жайлы дана,түйінді  сөздер жиынтығы

 

 Ана тілінің қадір-қасиетін  танытып көпшілікке ой салу ,пікірлерін  ұштау мақсатымен тіл,ана тілі,қазақ  тілі жайлы ұлы ойшылдар мен  қайраткерлердің,танымал тулғалардың,ғалымдар  мен сөз зергерлерінің даналық  ой тұжырымдары мен түйінді сөздерінен жыйынтығын әр жерден аударып тіркеп жыиып журетінмін Осы жыинағымды алғаш массаған сайтынада жариялап көпке таныстырған едім Енді өз блогымада тіркеп қойуды жөн көрдім

 тағы бір ескерте  кетер жайт тіл жайлы өз  пікір ойларын білдерген кеибір сайтшылардыңда өз ой туиіндемелерін қатар қосып қойдым!!!Себебі сайтшылардыңда әр қыилы жазған пікр еңбегі көл көсірғой!

 Тіл-қылыштан да  өткір 

 Ақыл-көркі-тіл 

 Тілдің көркі-сөз 

 Ақыл мен білмнің  тілмашы-тіл 

 Көрінеді тілден  түйсік,білім де,

 Біле білсең жарылқаушы  –тілің де.

 Білімсіздер тіліне  берік болсын,

 Білімдінің тіліне  ерік болсын.

 Тіл мен сөз көңңілдің  айнасы.

 Адамға екі нәрсе  тіректегі. 

 Бірі-тіл,бірі-ділің  жүректегі. 

 Игі істің басы  –тіл.

 Сөздің бәрін тыңда,керегін ал.

 Ақының тілі-қылыштан  өткір ,қылдан жіңішке 

 Көп сөйлемей азбен  келтір иінін, 

 Бір сөзбен шеш  түмен сөздің түйінін. 

 Жүсіп Баласағұни 

 «Әрбір саналы ,мәдениетті  азаматқа ана тілі мен сол  ана тіліндегі әдебиеттің кәдірін  білмеу-мәдениетсіздік». 

 «Мен ана тілімде жазып,ойымды ана тілінде білдіріп қана қоймай,тіпті,түсімді де қазақша көремін».

 «Өз тілін,әдебиетін,  қәдірлемеген адам толық мәнді  интеллигент емес. Себебі, ол қандайлық  мамандық білімі болсада, рухани  ой тәрбиесінде сыңаржақ азамат  болады».

 «…Қазақ мектебіндегі  бала келешекте қай мамандыққа  барамын десе де, ең алдымен  өзінің ана тілін,ана тіл әдебиетән  сүюі шарт.Сол сүюді өмір бақи  асыл қасиетіндей сақтау керек».

 «Бірталай қызметкерлер,олардың  үй-іші кейде, тіпті қазақ әдебиетін,  ол әдебиеттің көрнекі нұсқаларын орысша аударылған түрде ғана оқиды. Осындай оқушының бар екені даусыз.Әрине, бұл жәй ол адамдар үшін сорлылық».

 «…Жазушы өз дәуіріндегі  қазақ әдебиет тілін өсіру,  саралау, көріктеу, шеберлендіру  жөнінде міндеткер».

 Елділіктің негізгі белгісі-тілінде. Тіл-аса қәдірлеп ұстайтын байлығымыз. Тілді ешкімге түрткілетпеуіміз керек.

 Ғабит Мүсірепов 

 Өз алдына ел  болуға өзінің тілі ,әдебиеті  бар ел ғана жарай алатындығын  біз ұмытпауымыз тиспіз.

 Ахымет Байтұрсынов 

 Менің тілім өз ұрпағыма түсініксіз боп қалады-ау дегенді ойласам жаным түршігеді.

 В.Г.Короленко 

 Ана тілін жақсы  меңгере алмай тұрып,өзге пәндерді  түсіну мүмкін емес.

 Жүсіпбек Аймауытов 

 Өз ана тіліне  немқұрайдылықпен қарайтын адам  хайуанмен бірдей.

 К.Г.Паустовский

 Таза мінсіз асыл  тас, 

 Су түбінде жатады.

 Таза мінсіз асыл  сөз, 

 Ой түбінде жатады,

 Асан қайғы 

 Тіл өнері-дертпен  тең. 

 Қ.Абай 

 Тіл жоқ екен-ой  жоқ, ой жоқ екен -адам жоқ. 

 Рабиндранат Тагор 

 Ділмарлықтан гөрі  тоқ етерін айтқан артық. 

 Б.Грасиан 

 Тез сөйлегенен ,ойлап  алып сөйлеген артық. 

 Т.Мор 

 Ойдағы қателік  сөздегі қателікті тудырады ,сөздегі  қателік істегі қателікті тудырады.

 Д.И.Писарев 

 Шалқыған ойы болмаған  соң ,лепірме сөзге үйір.

 П.Бусат 

 Қарапайым да айқын  турде айтып беруге болмайтын ой жоқ.

 А.И.Герцент 

 Тіл сұлулығы оның  айқындығы мен бейнелігінен тұрады.

 Д.И.Писарев 

 Сөз куші көп  нәрсені аз сөзбен айтып берумен  сипатталады. 

 Пултрах 

 Созбақтай берсе,ең  тамаша сөз де жалықтырып жібереді.

 Б.Паскалъ 

 Өзге ұлттың тілін,дәстүрін білмей оның жанын,арманын түсіну,сеніміне,құрметіне бөленіу мүмкін емес.

 Өз тілінің сұлулығын  сезінбей,өзге тілдің сұлулығын  сезіну екі талай. 

 

 Бауыржан Момышұлы 

 Шешенің ең ұлы  қасиеті-қажет нәрсені ғана айту  емес,сонымен бірге қажеті жоқ нәрсені айтпау.

 Цицерон 

 Екі жағдайда сөйлейтін  бол,не өзінің сөйлер нәрсеңді  айқын ойланып алғада немесе  бір нәрсе жайында айту қажет  болғанда,Өйткені,тек осы жағдайда  ғана үндемегенен сөйлеген жақсы,ал  қалған жағдайдарда сөйлегенен  сөйлемеген анағурлым жақысы.

 Исократ 

 Бөтен сөзбен былғаған  сөз арасын,

 Ол-ақының білімсіз  бишарасы.

 Қ.Абай 

 ….Кезінде жеке  адамдар тілді де түгелдей  өз бақылауына алатын болады 

 К.Маркс 

 Біз ұлтық тілді  игеру арқылы мәдениетті адам  бола аламыз.

 В.И Ленин

 Кімде-кім қазіргі  уақытта ана тілін,өзінің әдебиетін  сыйламаса ,бағаламаса ,оны сауатты,мәдениетті  адам деп санауға болмайды.

 М.Әуезов 

 Әкемнің құты,

 Анамның сүті-

 Сіңірген тұла бойыма.

 Бар асылын халықтың,

 Қазақтың ұлы тарихтың,

 Құйған сана ойыма-

 Туған тілім өркенде, 

 Бола бер күшті,  көркем де!

 Сәбит Мұханов 

 

 Ана тілі-халықтың  өткен ұрпағын, қазіргі және  келешек ұрпағын тарихи бір  тұтастық, мызғымас бірлік, ажырамас  туыстық, жағдайда мәңгілік біріктіретін  сенімді құрал. Ана тіліміз арқылы ғана біз халқымызды,Отанымызды танып білеміз,

 халық рухының сарқылмас  бастауы да сонда жатыр. 

 Ел-жұртымызды, туған  жерімізді оның өзен-көлдерін,

 Оның бораны мен  нажағайын ана тіліміз арқылы  ғана қабылдап, соларға деген  перзенттік махаббатымызды ана тіліміз арқылы жеткіземіз.

 К.Д.Ушинский 

 Ана тілін үйрену-ұлы  іс.Әркім өз ана тілімен сөйлеуге,анасынан  туа үиренген тілімен сөйлесуі  керек. Ең жақсы тіл-ана тілі.

 М.И.Калинин 

 Сүйемін туған тілді-ана  тілін, 

 Бесікте жатқанымда-ақ  берген білім!

 Шыр етіп жерге  түскен минутымнан,

 Құлағыма сіңірген  таныс үнін.

 С.Торайғыр 

 Егер тілім болмаса,  мемлекет те болмайды,

 Бәрінен де сол  қайғы. 

________________________________________

 Қыдырқожа Сүлтанкерей 

 Сөз сайыста жеңілген  де бір – тілі кесілген де бір.

 Тоқсары 

 Қанша айтсаңда  да, ана тілі қашан да ана  тілі болып қала береді.Шешіліп  бір сөйлегің келген кезде  бірде-бір франсуз сөзі басқа  кірмейді.

 Толстой 

 Туада үйренген  ана тілі-ұмтылмайтын мәдениет.

 Д.Нацагдорж 

 монгол 

 Тіл-халық рухы.

 В.Гумбольдт 

 неміс ойшылы 

 Тілі зордың-елі зор. 

 И.С.Тургенов 

 Ойы нәрсіздің тілі нәрсіз.

 А.М.Горький. 

 Ана тілі-мәдени өрлеудің  аса зор тегершігі. 

 Н.Я.Марр 

 Тәрбие басы-тіл. 

 М.Қашқари 

 Ділмарлықтан гөрі тоқ етерін  айтқан артық. 

 Б.Грасиан.

 

 Ел бастау қиын емес,-

 Қонатын жерден көл табылады.

 Қол бастау қиын емес,

 Шабатын жерден ел табылады.

 Шаршы топта сөз бастаудан  қиынды көргем жоқ.>

 Бұқар жырау 

 Қазақстан Республикасында  мемлекеттік тіл мәртебесін толық  жүзеге асыруға күш саламын. Бұл – менің әрі азаматтық, әрі перзенттік борышым, деді министр.

 Нұрсолтан Назарбаев 

 Ана тiлi қайнаған қанның, қиналған жанның, толғантқан көңiлдiң,  лүпiлдеген жүректiң сығындысы.  Онда дәм де, мән де болу  керек. 

 Сұлтанмахмұт Торайғыр 

 «Тiл болмаса, ұлт  та болмайды. Яғни ол ұлт бүтiндей  өлген, жоғалған ұлт болады» 

 Ғұмар Қараш 

 «Тіл – әр халықтың  кешегі жүріп өткен 

 жолын, бүгінге  жалғасқан ғұмырының 

 ертеңге апарар  мүддесін бейнелеуші,

 яғни бар тарихының  куәгері, деректі көзі» 

 Алтынбек Сәрсенбайұлы 

 «Тiлсiз ұлт, тiлiнен  айрылған ұлт дүниеде ұлт болып  жасай алмақ емес. Ондай ұлт  құрымақ. Ұлттың ұлт болуы үшiн  бiрiншi шарт – тiлi болу. Ұлттың  тiлi кеми бастауы ұлттың құри  бастағанын көрсетедi. Ұлтқа тiлiнен  қымбат нәрсе болмасқа тиiстi».

 Мағжан Жұмабаев 

 Тәуелсіздікке қолымыз  жеткенмен 

 Тіл тәуелсіздігіне  қолымыз жетпей жүр. 

 Қымбат дүнйе қолға  түсе бермейді,

 Қымбат сөз ауызға  түсе бермейді 

 Береке бірлік басы  тіл болады 

 Бузылған қаймақ  сызықсыз бітпеиді 

 Жанарбек Ақыбйұлы

 Асырып айтсаң да, рахмет Ақби! Дегенмен әр баланы  отбасында тәрбиелеуден бастасақ, қазақ тілі жетімсіремейді деп  ойлаймын!

 Тіл үшін күресуден  жалықпаған,

 Тіл жайлы ой  айтудан қалыспаған 

 Әбіш пен Мұхтар  сынды ағалардың 

 Әр сөзін ұран  етіп алып қалам!

 Аикерім 

 «Тiлiмiздiң бүлiнбей  сақталуын тiлесек, 

 әуелi, өз ана тiлiмiзде  оқытып,

 сонан соң басқа  тiлді үйретуге 

 тиiспiз» 

 Ахмет Байтұрсынұлы 

 «Мемлекеттiк тiл  мемлекеттiк органдардың жұмыс  және iс қағаздарын жүргiзу тiлi  болып табылады» және «Мемлекеттiк органдардың актiлерi мемлекеттiк тiлде әзiрленiп, қабылданады…»,

 «Қазақстан Республикасындағы  тiл туралы» ҚР Заңының 8 және 9 баптарында 

 «Мемлекеттiк тiлде  құжат дайындауды жүзеге асыратын  әкiмшiлiк мемлекеттiк қызметшiлердi көтермелеу туралы»

 Үкiметтiң өкiмi 

 «Қазақ қазақпен  қазақша сөйлессiн» 

 Елбасымыз Нұрсұлтан  Назарбай 

 «…Қазақ тілінің қоғамдық  функциялары тарылып барады.

 Бұл процесті тоқтату керек,өйткені,қажеттгі  барған сайын кеміп бара жатқан  тілдің болашағы балаға да  түсінікті.

 Тілді кемістіп,ығыстыру-сол  ұлтты құрметтемеудің ең ренішті  формасы. 

 ….Тегенде,тоқырау кезіндегі  және оның алдындағы жылдардағы  ойластырылмаған саясат қана  емес,сонымен қатар қазақ тілінде  сөйлейтін халықтың өзі де  кінәлі.

 Сіздер мен біздер,жергілікті ұлтың өкілдері –орыс тілінде сөйлейтін халықтарды қазақ мәдениетіне және халықтың дәстүрлеріне тарта білмейміз және оған тырыса да бермейміз.

 Оның үстінде тілдің қоғамдық  тұрғыдан қажет етілмеуі,оның  тіпті қазақтардың өздері арасындағы  беделінің кеміуіне әкеп соқты.

 Көптеген семъялар,әсіресе қалаларда  ,іс жүзінде орыс тілін сөйлейтін  болып алды.Ана тілін тіпті  тұрмыстық қарым –қатынаста да  қолданудан қалды.Сөйтіп,атасы өзінің  туған немересімен ана тілінде  сөйлесе алмайтын жағдай жиі  кездесіп отыр…….

 Барлық цивилизацияларда және  әрқашан да-тіл ұлттық мәдениеттің  өзегі болып табылады,ұлттардың  архитектурасы,бейнелеу өнері,музикасы,жалпы  интерллектуалдық және рухани  потенциалы тілге байланысты.Ұлт  тілін қолдану аясын кеңейту-ұлттық  мәдеиеттің иесі және оны жалғастырушылар болып табылатын оқырмандар,көрермендер және тыңдаушылар саны да көбейтіу деген сөз.

 Тіл пайдаланып жүрген кезде  өшпек емес,қоғамдық қатынастарда  толымды түрде және белсенне  пайдаланылатын тілі болып тұрған  кезде ұлт өмір сүре бермек».

 

 Қазақстан Компартиясы Орталық  Комитетінің бірінші секретары  Н.Ә. Назарбай /19творчестволық және  ғылыми интеллигенция өкілдермен  кездесуіндегі сөзінен 1989/

* * * * *