Депозиттік саясат

 

Алынған көзі: Алибекова Г.Ж. Казахстан в научно-техническом развитии среди стран СНГ. Материалы международной научно-практической конференции, посвященной 15-летию независимости РК, на тему: Национальная конкурентоспособность Казахстана: теория, практика, перспективы. ІІ-часть. Алматы, 2006 стр.48 

      

Орындалған  ғылыми-техникалық жұмыстар көлемі 2004 жылы 3250,6 млрд. тенгегені құраса, 2008 жылы 7457,1 млрд. тенгеге өскен. Ал ҒЗТКЖ-ға жұмсалған жалпы шығындары 2004 жылы 8,9 млрд. тенгеге көлемінде жұмсалса, 2008 жылы 29,2 млрд. тенгені құраған.

      

2006 жылғы ғылым  саласына бөлінген қаржы көлемі 2000 жылмен салыстырғанда 7 есеге  көп. 2006 ж. Ғарышытық Бағдарламаларды  қаржыландыру көлемі 2,2 млрд. тг (БҒМ-нің  ғылымға бөл ген шығыстарының 31,5 %-зы).

      

Бүгінгі тңда білім мен ѓылымныњ жања экономиканыњ негізгі факторына айналып отырѓандыѓы ешќандай дау туѓызбайды. Кµшбасшылыќќа баѓдар ±стаѓан елдерде осы маќсатќа арналѓан шыѓындар жоѓары ќарќынмен µсуде. ХХІ ѓасырдыњ жоѓары білімі туралы б‰кілєлемдік декларацияда білікті де білімді адамдардыњ басым кµпшілігін тєрбиелейтін лайыќты жоѓары білім мен осы заманѓы ѓылыми-зерттеу мекемелерінсіз бір де бір елдіњ шынайы т±рлаулы дамуды ќамтамасыз ете алмайтыны атап кµрсетілген.

      

Дамыѓан елдерде мектеп т‰лектерініњ жоѓары оќу орындарына т‰суі орта есеппен 68, ал Солт‰стік Америкада 84 пайызды ќ±райды. Студенттер саны ќауырт µсуде. ЮНЕСКО-ныњ мєліметі бойынша 1960 жылы олардыњ єлемдегі саны 13 млн. адам болса, 1997 жылы б±л сан 7 есеге дерлік µсіп, 88,2 млн. адамды ќ±раѓан. Ќазіргі кезде 14 мыњнан астам жоо-ларда 100 млн. студент оќиды. Ењ ‰здік деген 100 университеттіњ 33-і америкалыќ, 15-і британдыќ, Австралия мен Жања Зеландияда – 7-ден,  Швейцария мен Францияда – 5-ден, жєне Гонконг, Жапония, Канада мен Германияда – 3-ден. Єлемдегі жоѓары оќу орындарыныњ кµшбасылары – Гарвард, Кембридж жєне Оксфорд университеттері.

      

Ќазаќстанда жоѓары білім алуѓа ±мтылушылыќ арта т‰суде. 170 жоѓары оќу орнында (88,3 мыњ  т±рѓынѓа 1 университеттен келеді) 760 мыњ студент немесе халыќтыњ 5,08%-ы оќиды (АЌШ-та – 5,4%, б±л елде 75 мыњ т±рѓынѓа 1 университеттен келеді). Соњѓы жылдары республикада инженерлік білім беру жоѓары ќарќынмен ж‰руде. Осы мамандыќќа кµптеп ±мтылатын болды. Техникалыќ мамандыќтарѓа бµлінетін гранттар жедел µсіп келеді.

      

Д‰ниеж‰зі бойынша  шетелде білім алатын студенттер саны артуда. 1980-2005 жылдар аралыѓында олар 920 мыњнан 2 миллионѓа дейін жеткен. Соныњ 565 мыњы АЌШ-та, 270 мыњы ¦лыбританияда, 237 мыњы Австралияда, 227 мыњы Германияда, 140 мыњы Ќытайда, 125 мыњы Францияда, 100 мыњы Ресейде оќиды. ¤з елдерінен тыс жерлерде оќитын студенттер ‡ндістаннан, Ќытайдан, Оњт‰стік Кореядан кµп болып отыр. Тек АЌШ-та ‡ндістаннан 80,4 мыњ, Ќытайдан 62,5 мыњ студент оќиды. Ал енді басќа мемлекеттерде 191 мыњ америкалыќ студент білім алѓан.

      

Кµптеген жоо-лар  ‰шін шетелдік студенттерді тарту  табыс табудыњ негізгі кµзіне айналды. АЌШ оќу орындары осыныњ есебінен 14 млрд. долларѓа жуыќ ќаржы табады. Б±л кµрсеткіш ¦лыбританияда 8 млрд., Австралияда 4,5 млрд. долларѓа тењ.

Ќазаќстан жыл  сайын “Болашаќ” баѓдарламасы бойынша 3 мыњѓа жуыќ адамды єлемніњ ењ беделді  университеттеріне оќуѓа жіберуде. Ал республикада 40-тан астам елдіњ 8 мыњныњ ‰стіндегі адамдары оќуда. Жоо-лардыњ осы арќылы тапќан табысы 16 млн. доллардан астам.

      

Корпорациялардыњ  жанынан мамандандырылѓан жоѓары оќу орындарын ќ±рудыњ єлемдік ‰рдісі ќалыптасып отыр. Т‰рлі болжамдар бойынша 2010 жылѓа ќарай АЌШ-таѓы корпоративтік университеттер саны м±ндаѓы жеке меншік жєне мемлекеттік жоо-лардыњ жалпы санынан (4200) асып т‰сетін кµрінеді.

      

ҒЗТКЖ-ды ынталандыру  үшін гранттар бағдарламасы жүйесі енгізілуде. Жобаға дейінгі гранттар 5 мың АҚШ  долларына дейін құжаттарды (толық  техникалық сипаттама, бизнес-жоспар) толық даярлауға арналады Патенттеу үшін бөлінетін гранттар 50 мыңнан 100 мың АҚШ долларына дейін құрайды. 55 мыңға дейінгі шағын гранттар бір ғылыми зерттеу жобасына, ал 250 мың долларға дейінгі ауқымды гранттар зерттеуді аяқтап, пайдалы модель немесе өнертабысқа дейін жеткізуге бөлінеді.

      

Төмендегі кестеде  қызмет секторлары бойынша зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалған  ішікі шығындардың құрылымы көрсетілген. 
 

Сурет 2- Қызмет секторлары бойынша зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалған ішкі шығындардың құрылымы 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Алынған көзі: Қазақстанның 2004 жылғы ғылымы және инновациялық қызметі. Алматы, 2006. 33-бет 

      

Кестеде қызмет секторлары, яғни мемлекеттік сектор, кәсіпкерлік сектор, жоғары білім секторы және жеке коммерциялық емес сектор бойынша зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалған ішікі шығындардың құрылымына көз жүгіртсек,  ғылымды қаржыландыруда әзірге мемлекеттік сектор үлесі басым. Ал жеке сектордың үлесі салыстырмалы түрде жоқтың қасы. 2003 жылмен салыстырғанда кәсіпкерлік сектордың үлесі де төмендеген. Көптеген дамыған елдерде ҒЗТКЖ-рын қаржыландыруда корпоративтік сектор үлесі басым. Мысалы, Германияда-66%, Жапонияда-75%.

      

Қазақстанның  ғылымының жағдайы мен дамуының негізгі көрсеткіштерін келесі 4-кестеден көруге болады. 

Кесте 4- ҚР ғылымының жағдайы мен дамуының негізгі көрсеткіштері 

 

      

2000  жылдан  2005 жылға  дейін  зерттеулер   мен  талдаулар жасап жатқан  қызметкерлердің саны едәуір  көбейді, сондай-ақ ғылыми-зерттеу ұйымдарының саны да 2000 жылғы 257 бірліктен 2005 жыпы 390 бірлікке дейін өсті.

      

ҚР-ның Ғылым  қоры ұсынылған жобаларды іріктеу және оларды қаржыландыру механизмін ҚР ғылыми-техникалық дамуын басқару құрылымы жобасында ұсынып отыр. Ол төмендегі 1-сызбанұсқада келтірілген. 

           

Сонымен қатар  5-кестеде ҚР-ның Ғылым қорының мәліметтері бойынша 2000-2006 ж.ж. аралығында әр министрліктер мен агенттіліктердің іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерді қаржыландыруға бөлген қаражаттары туралы ақпарат келтірілген.

      

Қазақстанда ғылымға  қаржы бөлу  және оны тиімді жұмсау маңызды мәселелердің бірі. Қазіргі  кезде ҒЗТКЖ-на бөлінетін қаржы ЖІӨ-нің 0,2%-ын ғана құрайды. Ол көршілес Қырғыстан, Украина, Ресей елдерінен де төмен. Егер 2012 ж. ҒЗТКЖ-на шығыстарды 5%-ға жеткізе алсақ, онда ол бүгінгі таңда ең жоғарғы көрсеткіш болар еді. Егер Қазақстан осы алға қойған міндетті жүзеге асыра алса, оған қоса инновациялық қаржылық инфрақұрылымды жақсы іске қоса алса, онда ҒЗТКЖ-ның әлемдік орталығына айналмасына кім кепіл.

[

4, 2б.

]

 

   

Кесте 5- Іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерді қаржыландыру (2000-2006 ж.ж.) 

                              

 

Алынған көзі: ҚР Ғылым қоры. ҚР ғылыми-техникалық дамуын басқару құрылымы. 

 

      

2.2 Қазақстанда инновациялық қызметті қаржыландырудағы венчурлік фирмалардың рөлі 
 

            

Ғылыми зерттеулерді қаржыландыруда негізгі үш субъектіні атап көрсетуге болады:

• мемлекет;
• венчурлік компаниялар;
• трансұлттық корпорациялар.                                                                          

            

Дамыған елдерде  ғылыми-техникалық саясатты қаржыландырудың  негізгі құралы- мемлекеттік бютжет қаражатын пайдалану. Соңғы 20 жыл  ішінде ғылымды қаржыландыруға бөлінетін  бюджеттік қаражаттың жалпы сомасы АҚШ-да – 6-7%, Францияда, Германияда, Ұлыбританияда 4-5%, Жапонияда 3-3,5%-ды құрайды.                                                                                                    АҚШ-ғы венчурлік капитал индустриясы экономиканың технологиялық сектора бағытталған. Онда венчурлік қорға инвесторлар әр салалдан тартылады. Мысалы, зейнетақы қорлары, сақтандыру қорлары, жеке тұлғалар және басақа да заңды тұлғалар қаражаты. Еуропа Одағындағы венчурлік индустрия экономиканың негізгі секторларына бағытталған. 

      

ХХ  ғасырдың СОҢЫНДАҒЫ  ЕУРОПА ЕЛДЕРІНІҢ  ЖІӨ-ГІ ВЕНЧУРЛІК  КАПИТАЛ ҮЛЕСІ