Депозиттік саясат

      Қазақстанның  ғылыми-технологиялық секторы үлкен  әлеуетке ие, ол әлеует елдің әлеуметтік-экономикалық даму мақсаттарына барынша жұмсалуда. Әлемдік тәжірибеде сыннан өткен инновациялық даму тәсілдері мен әдістері мемлекетімізде біртіндеп қолданысқа еніп жатыр. Ол тәсілдердің бірі технология мен құрал-жабдықтардың халықаралық рыногын тарту. Оның негізгі көздері технология трансферттеу және технологияны бейімдеу орталықтары, лизинг жүйесі арқылы құрал-жабдық алу, франчайзингті қолдану, бірлескен кәсіпорындар құру үшін мүмкіндіктерді кеңейту. Енді бірі отандық ғылыми-техникалық әлеуетті арттыруға негізделеді. Бұл бизнес-инкубаторларды, технопарктерді, ғылыми-техникалық өнімдерді түпкілікті өнім деңгейіне жеткізетіндей етіп өңдейтін орталықтарды қоса қамтитын мамандандырылған инновациялық инфрақұрылымды дамыту болып табылады.

      Кейбір  экономистердің пікірлері бойынша  өнеркәсіпті технологиялық жағынан жаңарту үшін алдымен жаңа технологиялар трансфертіне бағытталу қажет. Технология трансферті өндірісті технологиялық жаңартудың қайнар көзі. Сол себепті инновациялық дамуда сәтті нәтижеге жету үшін алдыңғы қатарлы ІТ компаниялардың акцияларын иеленіп, осы компаниялардан технологияларды трансферттеу арқылы маңызды серпіліс жасауға жол ашу қажет. Қазақстанда қанша технопарктер ашылғанымен де, кластерлер құрылғанымен де әлемдік рынокта бірден бәсекелік қабілетті өнім шығарып, дамып кету-ертегідегі қиял мен тең, себебі дәл қазір Қазақстан өзінің ғылыми-техникалық әлеуеті арқылы ғылыми-техникалық даму бағыттарын толық қамту мүмкіншілігі төмен, сонымен қатар республика әлемдік инновациялық технологиялық процестердің кішкене болсын бір бөлігіне де иелік етпейді. Осыған байланысты «Қазына» қоры басшылығы тарапынан Қазақстанда әлемге әйгілі компаниялардың қатысуымен 18 біріккен кәсіпорын құру жоспарлануда. «Алкатель Аления Спенс (ААS)» компаниясымен Қазақстанда спутник, биотехнология, жаңа құрылыс материалдары өндірісін құру туралы келіссөздер жүргізіліп жатыр.

      Жаңа  технологияларды трансферттеу тауар  өндірушілердің бәсекелік қабілеттілігін арттырып, жаңа техника-технологиямен  жұмыс істей алатын мамандарды да қалыптастырады. Жаңа технологияны игерген  ғалымдар, білімді мамандар Hi-Tech саласындағы өнімдер өндірісі үшін жаңалықтар ашып, алға жылжуға мүмкіндік береді.

      Инновациялық  ифрақұрылымды әрі қарай дамыту барысында Алматыда «Alatay IT-city» ақпараттық технологиялар паркі, Қарағандыда «UNISCIENTECH» технопаркі, Оралда «Алгоритм» технопаркі құрылып жұмыс істеп жатыр. Келешекте Астанадан, Шымкенттен, Өскеменнен, Петропавловскіден жаңадан 4 парк ашылады. Сонымен қатар осы ақпараттық технологиялар саласындағы барлық ұйымдарды біріктіретін тағы бір мемлекеттік компания құрылады.

      Құрылып жатқан технологиялық парктерде  инновациялық үрдістерді жолға қоюда  шетелдік әріптестерге айрықша орын бөлінеді. Осы орайда Елбасы Қазақстанның салық заңнамаларының осындай басым  бағыттағы жобаларға қатысуды табыстаған сәттен бастап 5 жыл мерзімге корпоративтік және жер салығынан босататынын атап көрсетті.

      ҚР-ның әлемдік рынокта қатаң бәсекелестікке төтеп беруінің және жаһандану экономикасына сәтті интеграциялануының куәсі ретінде Солтүстік Қазақстан облысының Тайынша қаласында АҚ «Биохим» өндірістік кешенінің ашылуын айтып өтуге болады. Мұнда дәнді дақылдарды терең өңдеу негізінде ТМД елдері бойынша теңдесі жоқ технология іске асырылды. Соның нәтижесінде қазірдің өзінде үлкен сұраныс туғызып отырған, жанармайдың октандылығын арттыратын биотұнба алынатын болды. Республиканың стратегиялық ресурстарының бірі-астықты өндіру.  «Биохим» зауыты әртүрлі сападағы бидайды өңдеп, оның сапасын 10 есеге арттырады. [17, 48б.]

      Елдің ғылыми-техникалық дамуындағы 5 басымдылыққа сәйкес ашық типтегі 5 ұлттық лабораториялар құру және оларды Қазақстанның кезкелген ғалымдарына, ғылыми қызметкерлеріне, жеке тұлғаларға жеткілікті ету көзделіп отыр. Ол лабораториялар келесі бағыттар бойынша зертеулер жүргізеді: нанотехнология, биотехнология, ядролық технология, ғарыштық технология, көміртегі мен таукен-металлургия өнеркәсібі үшін жаңа технологиялар жасау.

      Егер  осы индустриалды-инновациялық даму сфераларын елде қарқынды дамыта алатын болсақ, онда Қазақстанның әлемдік  ғылыми сиымды өнімдер рыногында беделін бәсекелік сапа, баға, сервистік қызмет көрсету арқылы арттыру, халықтың өмір сүру сапасын жақсарту, еңбекпен қамту және кедейлік мәселесін жою және жоғарыда аталған экономиканың басқа да кұрылымды мәселелерін шешу мүмкіндігі туындайды. Сол себепті бұл мәселе бүгінгі таңда да және келешекте де басым мақсаттардың және маңыздылардың бірі болып табылады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2 ҚР ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ҚАРЖЫЛАНДЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ 

2.1 ҚР Инновациялық қызметті қаржыландыру 
 

      Ғылыми-техникалық әлеуеттің жай-күйi бiрiншi кезекте ғылымды қаржыландыру деңгейiмен, оның материалдық-техникалық жағдайымен, алынған нәтижелердiң тиiмділiгiмен айқындалады. 2005-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының ұлттық инновациялық жүйесiн қалыптастыру және дамыту жөнiндегi 2005-2015 жылдарға арналған бағдарламаның жалпы құны 139795,13 млн. теңгенi, оның iшiнде республикалық бюджеттен - 77272,3 млн. теңгенi және жергілiктi бюджеттен - 2112 млн. теңгенi құрайды және 60410,83 млн. теңгеден кем емес сомада  отандық және шетелдiк капиталды тарту жоспарланған. 

Кесте 1- Қазақстан Республикасының ұлттық инновациялық жүйесiн қалыптастыру және дамыту жөнiндегi 2005-2015 жылдарға арналған бағдарламаны қаржыландыру көздері 

Алынған көзі: Қазақстан Республикасының ұлттық инновациялық жүйесiн қалыптастыру және дамыту жөнiндегi 2005-2015 жылдарға арналған бағдарлама Астана, 2005 жыл 
     

 Бюджеттен  тыс қаражаттың бас көзi - iрi ұлттық және трансұлттық корпорациялар жетекшілік ететiн кәсіпкерлік сектор. Дамушы елдердегi кәсiпкерлiк сектордың корпорациясы ұлттық инновациялыќ жүйенiң маңызды ќұрылымдары ретiнде тарихи ќалыптасты. Солар ғана, зерттеулердi бiр уаќытта ќаржыландыра отырып және наќты өнiмдер мен технологияларды, ғылыми нәтижелер мен өнертабыстарды iске асыра отырып, ғылыми-техникалыќ прогрестің (бұдан әрi - ҒТП) негiзгі бағыттары үшiн өзiне экономикалыќ жауапкершілік алады, олардың үлесiне ғылымды жеке сектордың күштерiмен ќаржыландырудың ќомаќты бөлiгi тиедi. Кәсiпкерлiк сектор жұмсалатын ќаражаттың көлемi бойынша, дәл солай ғылыми зерттеулермен айналысатын ғалымдар мен инженерлердiң саны бойынша ҒЗТК-нiң перспективадағы iрi орындаушысы болып табылады және ќала бередi.

      Соңғы жылдары Ќазаќстанда ғылымды  мемлекеттiк ќаржыландыру деңгейi өсiп  келедi: ЖIӨ-ге 2002 жылы - 0,13%, 2003 жылы - 0,14%, 2004 жылы - 0,16% . Бiраќ, ол бұған ќарамастан әлемнiң дамыған елдерiмен салыстырғанда  жоғары

емес күйде  ќалып отыр. 
    Төмендегі 2-кестеде ғылымды жылдар бойынша бюджеттiк ќаржылан-дырудың деректерi келтiрiлген: 
 

Кесте 2- Ғылымды бюджеттiк ќаржыландыру деректерi 

      2006 жылы мемлекет ғылыми-зерттеу жұмыстарының 88,7% ќаржыландырды. 
      Кейiндеп ќалған материалдыќ базаға ќарамастан Ќазаќстан ғалымдары өнеркәсiптің - көптеген салалары үшiн бәсекелi технологиялыќ әзiрлемелерге ие. Олар келесі бағыттарда: тау-кен-металлургиялыќ кешен, химия және мұнай химиясы, биотехнологияның ядролыќ және әртүрлi салаларға және басќаларына арналған ғарыштыќ технологиялар саласы.

      Дамыған инновациялыќ жүйелерi бар барлыќ елдердегі  инновациялыќ ќызметтi ќаржыландыру ағыны мынадай компоненттерден ќалыптасады: 
      - ҒЗТКЖ-ға мемлекеттік гранттар жүйесi, олардың нәтижелерiн патенттеу және басќа да маќсаттар; 
      - венчурлiк капитал; 
      - ҒЗТКЖ-ға арналған корпоративтiк шығындар мен олардың нәтижелерiн енгізу; 
      - жекелеген инвесторлардың шығыстары. 
      Ќазiргi уаќытта Ќазаќстанның ҒЗТКЖ-ның ќаржылыќ инфраќұрылымы мына көздерден жүргiзiледi: 
      - Ғылым ќорын ќоса алғанда, ғылыми зерттеулер бағдарламаларына арналған республикалыќ бюджет ќаражаты; 
      - ұлттыќ компаниялар мен кәсiпорындардың ќаражаты; 
      - жеке инвесторлардың ќаражаты; 
      - «Ұлттыќ инновациялыќ ќор» АЌ-тың ќаражаты; 
      - венчурлiк ќорлардың ќаражаты. 
      ҒЗТКЖ-ды бюджеттік ќаржыландыру республикалыќ бюджеттiң, Ғылым ќорының ќаражатынан жүзеге асырылады. Бұдан өзге, "Ұлттыќ инновациялыќ ќор" АЌ-тың инвестицияларының бағыттарының бiрi ќолданбалы ҒЗТКЖ-ды конкурстыќ негізде гаранттар беру жолымен ќаржыландыру болып табылады. 
      Инновациялыќ жобаларды ќаржыландыру ќұрылған мемлекеттiк даму институттары арќылы жүзеге асырылады. 
 

Кесте 3- 2004-2008 ж.ж. ҚР-ғы зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалынған шығын көлемі және ЖІӨ динамикасы (млрд. тенге)