Жеке кәсіпкерлерге салық салуды жетілдірудің бағыттары

2.2. Кәсіпкерлікпен  айналысатын субъектілерден олардың бюджет кірістерін атқаратын рөлі түсетш салықтык түсшдер және құрудағы 

     Жоғарыда  қарастырып өткеніміздей, Алматы облысы бойынша шағын және орта бизнес субъектлері  жылдан жылға көбейіп келеді (1, 2 және 3 кестелер). Яғни, оларға салық  салудың да және сол арқылы аталған субъектлердің қызметтерін мемлекет тарапынан реттеп отырудың да қажеттілігі күннен - күнге артып келе жатыр.

     Сонымен бірге жоғарыдағы, косіпкерлік қьтзметтің дамуын жан -жақты қарастырған кезде  байқағанымыз, Алматы облысында да экономиканың басқа саласына қарағанда сауда саласында кәсіпкерлік қызмет даму үлесі, басқаларға қарағанда басымдау. Сонымен бірге, Алматы облысы ауыл шаруашылық онімдерін ондіруге бейімделген. Өндірістік сферада қызметін жүзеге асыратын кәсіпкерлер саны ең аз мөлшерді қүрайды, шамамен 2-3ө-ға тең болып отыр.

     Енді, соңғы жылғы Алматы облысы бойынша  косіпкерлік қызметтің даму тенденциясын және олардан түсетін салықтық түсімдердің  бюджет кірісін толтырудағы ролін  қарастыратын болсақ, онда келесі кестелерден  анығырақ байқауға болады. 

     Кесте 5 Шағын кэсіпкерлік субъектлерінің өсу серпіні 2003-2004жж.* 

     * Алматы облыстық  СК мәліметтері бойынша

     Кестеден  байқап отырғанымыздай, былтырғы жылмен салыстырғанда кәсіпкерлік субъектлерінің бірлігі 5281 бірлікке өскені көрініп  түр, бүл да болса мемлекеттің  шағын және орта бизнес субъектлеріне  жан-жақты жағымды, оның ішінде салық  салу механизмідерінің бүрынғымен салыстырғанда оңайлатылғандығынан және басқа да жағдай туғызып отыруынан деуге болады.

     Сонымен қатар, 5-кестеде келтірілген субъектлердің  ішінде бюджетпен есеп айырысудың түрлеріне  қарай шағын кәсіпкерлер түрлі  категорияларға бөлінеді.(6-кесте, 1-сурет) 

     Кесте 6

     Алматы  облысы бойынша шағын  кәсіпкерлікпен айналысатын  субъектлер саны, 2004ж.* 

     * Алматы облыстық СК мәліметтерінен

     Кестедегі молметтерді диаграммадан анықтап  көруге болады

     (1-сурет). Кесте мен диаграммадан байқағанысмыздай облыстағы кәсіпкерлікпен айналысатын субъектлердің басым бөлігін патен негізінде қызметін жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлердің үлес салмағы басым болып келеді, сонымен бірге, бір ыңғай жер салығын төлейтін шаруа қожалықтарының да салыстырмалы түрде сан жағынан басқа кәсіпкерлерден жоғары болып түрғанын байқауға болады.

     Бюджетпен есеп айырысу түрлеріне байланысты шагын кәсіпкерлік субъектлерінің үлесі, 2004ж*

     *6-кесте  негізінде жасалган.

     Кесте   мен   соның   негізінде   жасалған   диаграммадан   байқап   оытрғанымыздай 
 

     Алматы  облысында шағын кәсіпкерлік субъектлері түрлерінің барлық түрлеріне жуығы бар, оның ішінде кобірек үлеске ие болып отырғаны, әрине облыстың климаттық жағдайы мен экономикалық даму бағыттарының ерекшеліктеріне қарай, жеке кәсіпкерлердің ішінде шаруа қожалықтары жақсы дамыған. Ол, сонымен қатар биылға ауыл жылы деп аталып отырған кезеңмен тұспа-тұс келіп, мемлекет тарапынан бүл салаға қолдау көрсетіліп отырғанан айғақтайы.

     Содан кейінгі орында, оңайлатылған декларация негізінде жіне патент бойынша қызмет жасайтындар үлесі көбірек. Ол, занды да себебі, көптеген шағын бизнес субъектлеріне аталған режимдердің тиімді жағы көп, мысалға есеп айырысудың қарапйымдылығы, салықтық ауыртпалықтың төмендігі, салық төлеушілерге түсінуге оңай болуы және т.б.

     Сонымен, 01.01.2005 жылғы жағдай бойынша Алматы облысында жалпы жеке кәсіпкерлік қызметпен айнальгсатын тіркелген субъектлер саны 56961 бірлікті қүрап отыр, олардың ішінде нақты жүмыс жасайтын шағын кәсіпкерлікпен айналысатын субъектлер саны 52510 бірлікті қүрайды. Сонымен бірге олардан түскен салықтық түсімдер осы жылдың басында 2747786,7 мың теңгені қүрап отыр. Бүл дегеніміз жалпы Алматы облысы бойынша салықтық түсімдердің 5,8 ө-ын қүрап отыр, ал жергілікті бюджеттегі түсімдердің 15,3ө -ын қүраған. 

     Ал, былтырғы жылғы мәлімет бойынша, жагтпы тіркелген косіпкерлердің саны 51680 бірлік болған да, олардың ішінде нақты жүмыс істеп түрған субъектлер саны 48562 бірлік болған. Ал, олардан түскен салықтық түсімдер 2914187,9мың теңгені қүраған, ол сәйкесінше жалпы бюджеттік түсімдердің 7,9ө-ын, ал жергілікті бюджет түсімдеріндегі үлесі 20,3ө-ға теңестірілген.

     2005 жылғы қаңтар айында тіркелген  кәсіпкерлік субъектлерінің ішіндегі 5382 заңды түлғалар болып табылады, оның ішіндегі нақты қызметпен  айналысып отырғандарының саны 3274 бірлікті қүрайды, олардан түскен салықтық түсім 2083350,1 мың теңгені қүрап отыр (7-кесте). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Кесте 7 Арнаулы салық режимін қолданатын заңды түлгалардан түсетін салықтық түсімдер 

     Жалпы тіркелген шағын бизнес субъектлерінің ішіндегі занды түлғалардың арнаулы  салық режимін жүзеге асыратындар  оның ішінде:

     оңайлатылған  режим бойынша қызметін жүзеге асыратын салық толеушілер саны 421,  оның ішінде нақты қызмет жасайтындары 380 бірлікті қүрайды,  олардан түсетін салықтық түсімдер 97148,4 мың теңге.

     Патент  негізінде қызметін жүзеге аысратын ауыл шаруашылығы онімін өндіруші заңды тұлғалар саны 177 де, олардан түсетін салықтық түсімдер  124085,7 мың теңге.

     Жалпыға бірдей тәртіппен қызметін жүзеге асыратын занды түлғалар саны 4784 бірлікті қүрап, олардан түсетін салықтық түсімдер 1862116,0 мың теңге.

     Жоғарыда  келтірілген кестедегі мөліметтерден  көріп отырғанымыздай, қызметін жалпыға  ортақ тортіппен жүзеге асыратын заңцы түлғалардың әлі де болса басым болып отырғанын және олардан түсетін салықтық түсімдердің басқалардан артық түскенін байқауға болады.

     Енді, жеке кәсіпкерлікпен айналысатын түлғаалардың жай —күйіне келетін болсақ, онда 2005 жылдың 1-қаңтарындағы жағдай бойынша тіркелген жеке кәсіпкерлер саны 51579 бірлік, оның ішінде нақты қызмет ететін жеке түлғалар саны 49236 бірлікті қүрайды, олардан түсетін салықтық түсімдер 664436,6 бірыңғай жер салығының негізінде қызметін жүзеге асыратын және жалпыға бірдей тәртіппен жүмыс жасайтын шаруа қожалықтарының тіркелгені 34354, олардың ішінен нақты қызмет атқаратыны 33227, олардан түсетін салықтық түсімдер 152185,0 мың теңге.

     Патент  негізінде қызметін жүзеге асыратын жеке түлғалардың тіркелгені 9202, .*  оның ішінде    нақты жүмыс жасайтындары 8926.  Салықтық түсімдер   123639,0 мың теңге.

     Оңайлатылған   декларация   негізінде   қызметін   жүзеге   асыратын   6229, нақты  қызмет атқаратындары 5869, бюджетке салықтық түсімдер 253392,9 мың теңге. Жалпыға   бірдей   тәртіппен   қызметін   жүзеге   асыратын   жеке   косіпкерлердің жалпы тіркелгендер саны 1272, оның ішінде 692-сі нақты қызмет атқаратындары жәнеолардан түсетін салықтық түсімдер 126920,6 мың теңге.

     Базарларда  жылына 90 күннен артық қызметін жүзеге асыратын бір жолғы талон негізінде қызметін жүзеге асыратын жеке косіпкерлер саны 522, олардан бюджетке салықтық түсімдер 8299,1 мың теңге көлемінде салық сомасы түскен. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Кесте 8

     Жеке  кәсіпкерлерден түсетін  салықтык түсімдердің  шағын бизнестен алынатын салықтық түсімдердегі алатын орны,2004ж*