Жеке кәсіпкерлерге салық салуды жетілдірудің бағыттары

        Республикада мемлекет иелігінен  алу мен жекешелендірудің 2 кезеңі  де осы және тағы басқа кемшіліктер  қайталанбас үшін біраз өзгерістер  енгізілді.  Ең бастысы бұған  бүкіл халықты кеңінен қатыстыру,  жариялықты күшейту, үкімет пен  мемлекет тарапынан  бақылау жүргізіледі. Жекешелендіруге тұрғын үй купондарын барынша қатыстырып инвестициялық қорлар құрыап, жекешелендіруден түскен қаржының 10-15ө халықтың материалдық жағдайы нашар топтарына бағыттау көзделген.

       Жекешелендірудің 1993-1995 жылдарға арналған екі кезеңнің ұлттық бағдарламасында бұны үш бағытта белгіленген:

        Бірінші бағыт-шығын салаларды қамтиды. Онда 200  адамға жұмыс істейтін сауда, қоғамдық тамақтандыру және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары иелеріне берледі. Бұл бағыт шамамен 27000 кәсіпорынды, онда істейтін адамдарды қамтиды.

        Екінші бағыт- жаппай иелендіру. Бұл жолы 500 адамға дейін жұмыс істейтін бүкіл кәсіпорындар мемлекет қарауынан иелерінің қолына өтеді, мұндай кәсіпорындарының саны 9000 шамасында және 3 млн адам қамтылады.

         Үшінші бағыт- аса ірі және бірегей кәсіпорындарды және басқа нысандарды(объектілерді) мемлекет иелігінен алу бұл тұста үкімет олардың әрқайсысына өзгеше талаптар мен келеді. Мұнда холдингтер ұйымдастыру болады. Үшінші бағытта 1,5 мың кәсіпорын және 2млн адам қамтылады. Үкіметтің ұсынысы бойынша шағын кәсіпорындар аукциондар мен конкурстар да өткізіледі.

        1992 жылдың орта кезеңінде Қазақстан  Ресбуликасының 35 акционерлік қоғамы 76 салааралық қоғамдастық, 30 концерндермен  концорциум, 120 коммерциялық банктер  60 тауар биржасы 40 сақтандыру компанияларды 2аудиторлық орталық, 11000 кооперативтер, 5,5 шағын, кіші кәсіпорындар болды. Бұл күндері олардың саны мен сапасы өсті. Қазір 200 түрлі банктер бар. Тек ауылшаруашылығында жекешелендірудің бір кезеңінде 759 ұжымдық, 388 кіші кәсіпорындар 766 шаруа шаруашылығы, 99 ауыл шаруашылық кооперативі, 39 шаруа шаруашылығының ассосациясы мен 25 шағын кәсіпорындар ассосациясы құрылды.

       Сонымен жекешелндіру нарықтық  экономикаға өтудің алғышарттарын  жасай отырып, кәсіпкерліктің құнарлы топырағын әзірлейді. Бастапқы кезде кәсіпкерлік капиталдың тез айналатын салаларында дамиды,  саудада да, қоғамдық тамақтану органдарында қызмет көрсетуде және т.ғ.б. 
 
 
 
 
 
 
 

     1.2. Қазақстан Республикасында орта  және шағын кәсіпкерлік            субъектілерінің даму тенденциялары. 

        Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес күтілген нәтиже: шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жалпы ішкі өнімдегі үлесі 15ө дейін, ал субъектілердің жалпы саны 500 мыңға дейін, шағын бизнес  саласында жұмыспен қамтылғандардың 2млн адамға дейін артуы керек болатын. Табиғи монополияларды реттеу бәсекекелестікті  қорғау және шағын бизнесті қолдау жөніндегі агенттіктің мәліметтері бойынша 2002 жылдың соңында елімізде 372 мыңнан астам шағын  кәсіпкерлік субъектілері қызмет жасап, онда 1,4 млн адам еңбек еткен. Бұл республикадағы еңбекпен айналасындағылар 23 ө  2002 жылмен салыстырғанда 2003 жылы республика бойынша шағын кәсіпкерлік субъектілерінің  саны 12 ө онда жұмыспен қамтылғандардың саны 13ө артқан.

       Жалпы шағын кәсіпкерлікті дамыту  аймақтық  экономиканы көтерудегі  маңызы зор.Кәсіпкерліктің  салыстырмалы  түрде жан- жақты дамыған   орталықтарының  бірі Алматы  облысы болып табылады. Енді, Алматы – облысы бойынша кәсіпкерліктің даму деңгейін деңгейін келесі мәліметтерден көруге болады

                                                                                                          
 
 
 
 
 
 
 
 
 

        Кесте 1

     Алматы  облысының шағын  кәсіпкерлік субъектілерінің саны туралы мәлімет (бірлік)

     

     Алматы  облыстық кәсіпкерлік, шағын және орта бизнесті дамыту мен қолдану  жөнінде комитетінің мәліметтері.

       Осы кестеде келтірілген мәліметтерден  байқалғандай, талдауға алынған  2000-2004 жылдары шағын бизнестің  қалыпты дамуы деңгейі байқалады.  Бұл ең алдымен аталған жылдары  макроэкономикалық тұрақтану тенденциясының сақталуы мен мемлекет тарапынан шағын және орта бизнестің дамуына басым көңіл бөлуінің нәтижесі. 2003 жылы 2000 жылмен салытырғанда шағын бизнес субъектілерінің саны мен өндірістегі кәсіпкерлер санының  сәйкесінше 1,9 және 2,1 есеге артуына, әсіресе, 1997 жылдан бастап мемлекеттің шағын кәсіпкерлікті қолдауды күшейтуі оң ықпал етті.

        Алматы облысындағы шағын және  орта кәсіпкерліктің даму барысын  жіктеп қарастырсақ, ол мына  төмендегі мәліметтерге келтіріледі.

       Алматы облысы бойынша 2000 жылы 17587 шағын кәсіпкерлік субъектілерітіркеліп, 15685-і немесе 89,1ө жұмыс істесе, 2001 жылы тіркелген 18317 субъектісінің 16136-сы немесе 88ө қызмет жасаған.  2002 жылы 18808 шағын кәсіпкерлік субъектісі тіркеліп, оның 16937-і немесе 90ө жұмыс жасаған. Жалпы, 2002 жылы 2000 жылға қарағанда жұмыс жасайтын шағын және орта бизнес субъектілерінің саны 1,17 есе артқан.

         1-кестеде келтірілген мәліметтерден  байқалып отырғанындай, облыс бойынша  шағын және орта бизнестің  дамуының   дамуының әртүрлі  даму тенденциясы сақталуда.

        Өндірістегі шағын және орта  бизнестің даму барысында салық,  несие тәрізді мәселелермен қатар,  олар өндірген өнімнің өзіндік  құнының жоғарылылығы мен сапасының  нашарлылығына  сұраныстың  төмендегі,  қаражат пен шикізаттың тапшылығы,  ішкі нарықтық импорт тауарлардан қорғалмауы, өндіріс орындарындағы құрал-жабдықтардың техникалық жағдайының төмендегі мен бұл салаға инвестиция тартуға деген бастаманың әлсіздігі сияқты мәселелер өз әсерін тигізіп отыр.                                                                                                  

    Кесте 2.

     Алматы  облысы бойынша жеке кәсіпкерлікпен айналысатын  тұлғалардың ішіндегі нақты салық төлеуге  тартылғандар туралы мәлімет, 2001-2003жж.

       

          Алматы облысы бойынша салык, комитетінің мөліметі бойынша.

          2-кесте мәліметтерінен байқалғанындай, тіркеу куәлігі негізінде қызмет ететін жеке кәсіпкерлерге қарағанда, патент бойынша жүмыс жасайтын жеке кәсіпкерлердің үлесі басым, бір ғана 2002 жылдың өзінде тіркеу куәлігі бойынша қызмет стетін жеке кәсіпкерлердің үлесі 22,5 ө, ал патент негізінде жүмыс жасайтын жеке кәсіпкерлердің үлесі 76,5ө қүрайды (кесте) 

     Кесте 3

     Алматы  облысы бойынша шағын  және орта  кәсіпкерліктегі  занды түлғалардын

     өндіріс көлемі 

Алматы  облысгпық косіпкерлік,  шағын және орташі  бизнесті дамыту мс/І  к жөніндегі комитеттің мәліметтері

          3-ші кесте мәліметтері негізінде Алматы облысы бойынша шагын жонс орта бизнистегі косіпкер заңды түлғалардың оидіріс (қызмет корсету, жүмыс орындау) колемі 2001 жылы 2751,7 миллион тсңгені қүраса, оныц ішіндс оперкосіп ондірісіндегі ондіріс колемі 606,1 миллион тсңгсні 22,02 жалпы оидіріс (кызмет корсету. жүмыс орындау) колемінің 22,02 процентін күраған. 2002 жылы шағын және орта бизнестегі өндіріс колемі 7352,6 миллион теңгсні қүраған, оның ішінде онеркосіп ондірісінің үлесі 25,14ө қүраған. 2003 жылы кәсіпкерліктегі ондіріс (қызмет корсету, жұмыс орындау) колемі 9778,6 миллион тсңгені күраса, оныц 24,12ө өнеркәсіп өндірісінің үлесіне тиді.

     Кесте 4

     Алматы  облысы  кәсіпксрлікпсн айналысатын  жскс тлгалардын

     ондіріс көлемі *