Шағын орта бизнестің дамуы

 

	жалақы	ГСМ	З/ч	Э/энер	тұқым	аморт	Басқа да	су	жем	Барлығы	Есептел меген	өнімнің шығуы цент/мен	Көлемі физ/зач	сомасы	Нәтиже		өзіндік құм 1 центнерге
Қыстық  бидай	587482	495212	272574	43150	750110	73962	3323902			5545398		Қысқы бидай қап	7900 7230				767,08
Яровтік бидай	522367	440322	242363	38377	665970	65769	783965	38093		2797226		Яров бидайы	4590 4270				655,03
Сұлы	204027	171982	68762	14988	260506	-	-	22900		743106		Сұлы	1440 1250				594,0
Соя	115481	97578	53709	8485	147805	14575	158384	4000		600017		Соя	370 220				2728
Егін б/шабар/ғы	1429357	1205094	637408	1050000	1824391	154312	4269867	64993		9686000		Барлығы	-	10073	387,0		-
												Тұқым	3196		-		198,68
Жем	372625	436981	227870	27248	-	110000	-	25276		1200000		Сенаж	3860		-	123,0	133,42
												Барлығы	-	1077,0	-		-
Қант қызыл/сы	459437	524643	-	-	220000	170000	1334970	40000		2749030		Қант қызылш	12478	3183,0	434,0		220,30
Өсім.б/ша бар/ғы	2261419	2166718	865278	132248	2045391	430000	5604837	130269		13635050	1500000	Қант	79573	-	-		-
												Барлығы	-	-	-		-
Мал шаруаш/ғы	877616	394041	259410	44000		30740	136594		1486010	3228408		Мал өнім шығ	-	2192,0	-		-
Мехтоп	747427	794547	596005	95991		120000	96904			2450874		Қызмет	-	2326,0	-		-
Дока	340200	300176	-	290000		30000				1595475		Нан бөлке өнімі	9904	2090,2	96,0		18,0
АЗС	276000	242403	-	84000		38822				745531		барлығы
«Сұлтан» ЖШС б/ша барлығы	4502662	3897885	1720693	6462	2045391	649622	6577680	130269	1486010	21655338

 

 

2011 жыл бойынша шығын көлемі  табыс көлемінен неғұрлым  төмен болып серіктестікке пайда әкеледі.

Жалпы  2010 жылғы шығын  құрылымына  қарағанда 2011 жылдың шығын құрылымы анағұрлым пайдамен шықты.  Бұл  келесі кестеден  орын  тапқан.

2.1.10. кесте. Шаруашылық  қызметтер  бойынша  шығындар.

 

Көрсеткіштер  атауы	Шығындар	Өнімді  шығару	Нәтиже
			+	-
Егіншілік	16768000	18681000	1913000	-
Мал  шаруашылығы	3503435	2105435	-	1398397
Дока  нан	1979172	2293491	314319
М/ теп	6333264	6708051	374787
Қант қызылшасы	5573000	6720000	1147000
Басқа да	6240000	6384100	144000
			3893,0-1398,0
			= 2495,0

 

Жалпы бұл  кестеде  серіктестіктің  2011 жылға  қарағанда  табысты  аяқтағанын көреміз. Оған себеп егін, мал  шаруашылығындағы  өнімнің жоғары  беруі болып   табылады.

Серіктестік  қызметінде  қаржылық  экономикалық  ахуал  жылдан – жылға  жақсаруда. Бұл  жыл  аяғындағы  2495,0 мың теңге  табыспен аяқтағанын  себебі  ретінде  көрініс  табады. Егін  шаруашылығы  өнімдері  сапалы  әрі  қуаттылығы  жоғары  бидай алуға  мүмкіндік  туғызады.

Серіктестіктің  экономикалық  шаруашылығы  қызметін  келесі  диаграммадан  көре  аламыз.(%  шамасымен)

 

7%

20%

17%

56%

 

2.1.1. сурет. Серіктестіктің   экономикалық  шаруашылық  қызметінің  бағыттары.

 

Осы  диаграммадан  көріп  отырғанымыздай   серіктестіктің  негізгі  қызметін  егін  шаруашылығы  құрайды.  Бұл  серіктестіктің  табысының 56% - ын  құрап өзге  қызметтерді жүргізуге себепші саналады.

Жалпы «Сұлтан»  ЖШС – сы егінді  800га  жерге  егіп,  одан  жылына  1500тн бидай алады.

«Сұлтан»ЖШС – інің  негізгі  қызметінің жартысынан астамын  бидай  (егін шаруашылығы) құрайтындықтан, одан  түсетін  түсімдер  де  2011 жылғы көрсеткіш бойынша жоғары  болды. Атап  айтар болсақ оның  шамасы 2 млн  теңгеге тең болды. Енді  бұны  келесі  суреттегі   графиктермен  көре  аламыз.

1200000

1400000

2000000

 

2.1.3. сурет. Егін  шаруашылығынан  түскен түсімдердің  динамикасы.

Ал  серіктестіктің  өзге  қызмет  түрлерінен түсетін түсім,  яғни  мал  шаруашылығы, наубайханалық, сүт  өнімдерін  дайындау  мен өсімдік  өсіру сияқты  қызметтерден  түсетін түсім келесі  графикте  бейнеленген.

 

1600000

1400000

1850000

 

2.1.4. сурет. Негізгі  қызмет  түрлерінен  түсетін  түсімдердің   динамикасы.

Ауыл  шаруашылығы   саласындағы  «Сұлтан»  ЖШС –  інің пайда  мен  залал  динамикасы  келесі  суретте  орын  алады.

137112

275389

42665

794047

1632737

3215000

2514484

 

                                   І – залал                     ІІ – пайда

          2.1.5. сурет.  Пайда  мен  залал  динамикасы (млн тг)

 Серіктестік  қазіргі   күнде  табысты  жұмыс   істеп, өндірілен өнімді  тиімді  бағамен  өткізуге   аса  зор  мән  беруде. Бұл  2009 жыл серіктестіктің  өмір  сүру  уақыттағы табысты жыл болды десе де  болады.

Бұны  «Сұлтан» ЖШС – інің  2010жыл  және 2011жылдарға  жасалған  күтілетін  есебінен  көрсетуге  болады. Жалпы бұл  көрсеткіштер  бойынша  табысты  аяқтауға  мүмкіндік беріп  отырады. Төмендегі  кестелерде  2010 – 2011жылғы  күтілетін  есептерді  салыстырсақ.

 

 

2.1.11 кесте. «Сұлтан» ЖШС – ның 2011 жылғы күтілетін есебі.

 

Өнім  түрлері	Өлшем  бірлігі	Көлемі	Өнімділік	Жалпы  жиын	1ц/кг  бағасы	Сомасы
Егін  шаруашылығы
Қыстық  бидай	га	506	15	7085	800	5668000
Яров  бидайы	га	350	12	3500	800	3360000
Сұлы	га	100	12	1000	700	700000
Қант қызылшасы	га	70	200	14000	200	2800000
Көпжылдық шөптер	га	147	-	3000	120	360000
Соя	га	35	12	420	100	420000
Сенаж	-			5000	60	300000
Солома	-			500	40	20000
Басқалары	-			-		100000 13350000
Мал  шаруашылығы
КРС приплоды	бас	45		45	3000	135000
Сүт	ц	800		750	15	1200000
Салмақты КРС	ц	30,0		30	-	225000
Приплод  қой	бас	90		90	2000	180000
Жүн	кг	400		400	70	28000
Салмақты  қойлар	ц	30,0		30		165000
Басқалары	-					770000 2703000
Басқалары	-					100000

 

Жалпы  бұл 2004 жылмен  салыстырғанда 2480000 теңгеге   артық пайда әкелді, яғни  толығырақ тоқтала кетсек 2005жылы  егін  шаруашылығынан 13350000 пайда әкелді.

Мал  шаруашылығында  сомасы 2703000 мың теңгені құраса,  ал  2004 жылы бұл  көрсеткіштер  егін  шаруашылығында  жалпы сомасы  11530000 мың теңгені құрады.  Бұдан көргеніміздей серіктестік жыл сайын табыстылығының  артуына көптеген  істі  тиімді  жүргізілуінің нәтижесі  саналады.

«Сұлтан»  жауапкершілігі  шектеулі  серіктестігінің  қазіргі  күнде  қаржылық  жағдайы  тұрақтанып, нарықтағы  позициясы  жоғары  позициядағы  кәсіпорын  екенін  дәлелдеп  келеді. Оған  сол  болып  отырған  жағдай  серіктестіктің басқаруының тиімді  ұйымдастырылуының  арқасында  мүмкін  болып  отыр.

«Сұлтан» ЖШС – інің болашақтағы  жоспары. «Сұлтан»  ЖШС – ның қазіргі күндегі жағдайы тұрақтанып, даму  үстінде. Серіктестіктің  басқару  деңгейін  жыл  сайын  жетілдіру  басты  мәселесі  болып  табылады. Және  де бұған құрутайшылар  аса  зор  мән  беруде. Сонымен  қатар болашақта  бидайдың  жаңа шыдамды, құнарлы  сорттарын  егуді  жоспарлап  отыр. Мал  басын  көбейту, сүт, нан, жүн  өнімдерін  көбейтудің  арқасында  серіктестіктің  қызметін  жетілдіру көзделуде.

Қазіргі  күннің  өзінде  шетел  фирмаларымен  бірігіп (түрік  фирмасымен  бірге)  диірмен ашуды жоспарлауда. Бұл  жоспар  биылғы  жылдың, өзінде  іске асыру көзделуде. Диірмен ашу жоспары бидайды тек шикізат күйінде ғана  емес дайын өнім, ұн  ретінде өткізуге де мүмкіндік береді. Сондай – ақ диірмен қарапайым халыққа да  қызмет көрсетіп, серіктестіктің  табыстылығының  артуына да  мүмкіндік береді.

Сонымен  қатар  мал басын көбейтіп, жүнді жуып өткізу  мақсатын да болашаққа жоспар етіп  қоюда. Себебі  жуылмаған  жүн  жуылған  жүннен  арзан болады. Егер  бұл  болашақ  жоспарлар  жүзеге  асырылса,  қосымша  жұмыс  орындары  ашылып,  мемлекетке  де  өз  пайдасын  тигізіп  отырады.

Жалпы бұл  жоспарлардан  қанша пайда алынатынын  есептемес бұрын инвестициялық ахуалды бақылау қажет. Ол келесі  кестеден орын алды.

 

3 тарау. Қ.Р. шағын  және орта кәсіпкерлікті дамыту  проблемалары.

 3.1.“Сұлтан ”ЖСШ мысалындағы дағқарысқа қарсы басқару.

 Дағдарыстар  мен күзелістерді спонтанды түрде  пайда болған жағдай мен статикалық  процес ретінде қарастыруға болмайды.

Кәсіпорынның  нормалды дамуы түрлі ауытқуларға  ие болып, оның өсуіндегі қателіктерге алып кешуі мүмкүн де, кәсіпорынның өмір сүруі екі талай болуы мүмкүн. Курстың дұрыс коррекциясын әзірлеу үшін дағдарыстың және дағдарыстық процестің дамуы сатыларының барысы жөніндегі нақты білімдер мен дағдыларға ие болу керек (6).

        Дағдарыстың  процесі байланыстар - қатынастар  бар құрылымын бұзатын немесе  оны қайтадан қалыптастыратын  жалпы дамуын білдіреді.

Кәсіпорынның дағдарысы әдетте уақыты жағынан шектелген болады. Күйзелістен процесінің кәсіп орында  оның құрлымына иновацилық әлеуетіне және т.б. байланысты түрлі созылмалығымен, интенсивтілігімен және түрлі ауырлығы түрлі дәрежеге салдармен сипатталады.

Кәсіпорынның дағдарысын сипаттайтын түрлі динамикалық түрдегі қойымдылары мен көз қарастары болады.

 Мюллер өзінің зерттеулерінде  стратегиялық дағдарыстар, нәтижелердің  дағдарысы және өтемпазықтық  дағдарысы тұралы айтады. Бұл дағдарыстардың арасында оның пікірі б/ша уақыттық байланыс болады./6/.

Дағдарыстың мұндай турлерінің туындау  процесі келесіні білдіреді: Мюллер б/ша кәсіпорын табыстардың дені сау жағдайында назар аударатын табысталыққа жетудің потенциал түсінігін қолданады. Бірақ потенциал біртіндеп таусылады және егер жақсы айналымды берген   ескірген кеткен Өнімдер-киделер орнына жаңа ауыстырмалы табылшасы, кәсіп орнына стратегиалық дағдарыс бойында болады. Нәтижелердің дағдарыс,мысалы бұрынғы Өнім-лидер қоймалық шығындардың жоғарлағында туындайды, ол өз кезінде сыртқы көздерден аиынатын инвестицияларды танар етеді. Ал өтемпаздық дағдарысы классикалық түрде,мысалы кәсіпорындағы барлық процестер сыртқы көздерден қарыпсыландырылғанда несие берушілердің шектеулерінен туындайды

Старатегиялық дағдарыс

 

Нәтижелердің дағдарысы

Өнешпаздық дағдарысы

Банкроттық

Кәсіпорынның дамуының әлеуетіне қауіп

Мақсаттарға, қызметінің нәтижелеріне қауіп өтемпаздықты

Өтемпаздықты жоғалту қадіпі /немесе

Өтімділікке қатысты  қабілетсіздік  немесе кәсіпорын бюджеттерінің  тапшылығы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(3.1сурет)/6/.Мюллер бойынша дағдарыстың процесі.

Бұл сурет бойынша  ерекше момент – бұл дағдарыста айқындаудың дағдарыстың даму процесіне  қайшылығы, яғни кәсіпорын өзінің дағдарыс жағдайында екенін, көбінесе күйзелістің «Нәтижелер дағдарысы» мен «өтемпаздық дағдарысы» сатыларында түсіне бастайды.

Дағдарыстық процесті түрлі сатыларға бөлудің қажеттілігі ең алдымен, дағдарысқа ықпал ету және дағдарысты болдырмаумен одан өті бойынша шараларды қолданудың  кезі мен  уақытын анықтау мен байланысты.

І саты потенциалды  дағдарыс

Крисиек бйынша дағдарыстың процестің сатыларын  дағдарыстан өтупотенцияның, мүмкіндігі және оны ертерек анықтау тұрғысынан сипаттайды. (3.1.2.)