Шағын орта бизнестің дамуы

ІІІ саты өткір өтуге болатын

ІV саты өткір өте алмайтын

ІІ саты латент

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2.3. сурет. Дағдарыстық   жәйтті экспресс – талдау  үшін  қолданылатын  көрсеткіштер.

 

	Стратегиялық  дағдарыс	Нәтижелер  дағдарысы	Өтімділік дағдарысы	Банкроттық
Ағымдық  өтімділік  коэффициенті
Негізгі  құралдар мен қамтылу  коэффициенті
Автономия коэффициенті
Абсолютті  өтімділік коэффициенті
Таза түсім коэффициенті
Несиелік берешектің өсуі
Жалпы рентабельділік көрсеткіші
Негізгі  құралдардың  айналмалық көрсеткіші
Өткізу  көлемінің төмендеуі
Кәсіпорындағы  жоқтығын алдын – ала констатациялау

 

Дағдарыстан  шығу  формалары:

Аман  қалу  ықтималдығы

басы

соңы

Сыну  нүктесі

 

соңы

 

 

 

 

t

 

 

 

3.1.4. сурет. Дағдарыстан   реактивті шығу.

 

 

 

 

 

 

 

 

Дағдарыстан антиципативтен  өту.

 

Икемділік саясаты

Тәуекел саясаты

 

 

 

Бейімделуге  қабілеттілікті  жоғарлату  арқылы  қауіпсіздікті  жоғарлату

Анықталмағандықты  айқындап өңдеу, бағалау, оны жою мен төмендету

 

 

 

 

 

 

сурет. Дағдарыстан  шығудың антиципотивті  формасы.

 

3.1. сұрағында   біз «Сұлтан» жауапкершілігі  шектеулі серіктестігінің 2005ж. және 2006 жылғы қаржылық – экономикалық талдадық. Бұл талдаудан біз бұл серіктестігінің дебиторлық берешегінің 2005 жылдан 2006  жылға қарағанда  шамамен 10 есеге өскендігін көрдік, яғнионың шамасы 2286 мың теңгеден 21508 мың теңгеге дейін жетті. Осыған орай жақын болашақта осы ағымдық активтерге қатысты «Сұлтан» серіктестігінде проблемалар туындауы мүмкін. Бұл проблемалар дебиторлық берешектерді уақтылы өтемеуінен активтердің сапасын төмендітіп, айналмалы капитал мен қаражаттарға деген осы шаруашылық субъектінің тапшылығын тудыруы мүмкін. Ал бұл «Сұлтан» жауапкершілігі серіктестіктің қаржылық-экономикалық жағдайын төмендетуге септігін тигізіетін потенциалды фактор болады.

Осыған  орай «Сұлтан»  жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің дебиторлық берешектің 10 есеге өсуіне қатысты потенциалды  проблеманың осы кәсіпорынның жағдайын нашарлатпауы үшін біздің пікіріміз бойынша оның өнімдері несиеге беру саясатын жетілдіру қажет. Бұл жетілдіру ең алдымен кешіктірілген дебиторлық берешектер бойынша сақтандыру резервтерін қалыптастыруға бағытталуы тиіс. Екіншіден,  дебиторлық берешектің өсуі қаражатты сыртқы көздерден  тартуы кезіндегі «Сұлтан» ЖШС-нің қаржылық-экономикалық жағдайын төмендетіп,  несиелік тартымдылығын төмендетпеу үшін осы проблеманы активтердің өзін қаражаттар тарту процесіне қатыстыру қажет. Дебиторлық берешекті осы процеске қатыстырудың басты бағыты – басты несие алу кезінде дебиторлы берешекті немесе серіктестіктің  қарызды өтелуін талап ету құқығын кепілдік қамтамасыз  ету ретінде  несие берушіге ұсыну.

Біздің  пікіріміз бойынша дебиторлық берешекке қатысты проблемаларды «Сұлтан» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің  дағдарыстық симптомдары ретінде қарастыруға болады. Бұл симптом  осы серіктестіктің жағдайын «латентті дағдарыс» күйі деп бағалауға негіз болады. Сондықтан осы активке қатысты «латентті» дағдарысты тудырушы проблеманың ең тиімді жолы біз ұсынған жоғарыдағы екінші тәсіл болып табылады.

Сонымен қатар, «Сұлтан»  серіктестігінің тауарлық – материалдық запастары да көп. Бұл серіктестіктің тауарлық-материалдық запастарын көбінесе егін шаруашылығы бойынша түскен өнімдер құрайды. Мұндай жағдайдың  қалыптасуы біздің пікіріміз бойынша ең алдымен бұл серіктестіктегі өнімді өткізуіне байланысты.

Сол себепті, яғни өнімді өткізудің дұрыс ұйымдастырылмағандығынан, «Сұлтан» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің  тауарлық-материалдық запастары 2005ж. 11,5 млн теңгені, ал 2006 ж. 12,1 млн теңгені құрады (2.2.3. кестенің мәліметтері). Бұл мәліметтерден көріп отырғанымыздай «Сұлтан» серіктестігінде 2005 жылы тауарлық-материалдық запастары активтредің 48%-ын, ал 2006 жылы 25,9 %-ды құрады. Ал 2005 жылмен салыстырғандатауарлық-материалдық запастардың сомасы 4,48%-ке өскен.

Тауарлық-материалдық  запастардың жоғарыда көрсетілген  үлкен үлесте болуы «Сұлтан» шағын  кәсіпкерлік субъектісінің өнімді өткізу және бизнес процестерін дұрыс ұйымдастырылмағандығынан. Бұл дағдарыстық  белгіні осы серіктестіктің «латентті» (көрінбейтін) дағдарыс симптомына жатқызуға болады. Сондықтан егер бұл проблеманы шешу бойынша шаралар кешені әзірленіп,  жүзеге аспаса, онда бұл кәсіпорын осыған орай келешекте дағдарысқа ұшыруы мүмкін. Бұл  себепке  байланысты, яғни  тауарлық – материалдық  запастырға  байланысты «Сұлтан»  шаруашылық  субъектісінің болашақта  дағдарысқа  ұшырамауы  үшін  біздің пікіріміз  бойынша  маркетингтік – менеджменттік  шараларды  қолдану  қажет. Бұл  шараларды  жүзеге  асырудың  жолы (біздің пікіріміз бойынша) «Сұлтан» жауапкершілігі шектеулі  серіктестігінде  өнімді  өткізу  менеджменті  бола  алады. Осыған  орай  бұл  серіктестікте өнімді өткізу  бойынша менеджерді енгізуге  болады. Сондықтан жоғарыда  берілген 2.1. суретте «Сұлтан»  жауапкершілігі шектеулі  серіктестігінің басқару құрылымға, егер  біз ұсынған рекомендация  бойынша жаңа  енгізілім  енгізілсе, онда  ол  келесі  түрде  трансформацияланады:

Құрылтайшылар  жиналысы

Директор

 

 

Бухгалтер

Өнімді  өткізу  бойынша  менеджер- логист

 

 

Бас  аграном

 

 

Бас  механик

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРТЫНДЫ.

 

1. Кәзіргі уақытта нарықтық  қатынастар жүйесінде кәсіпорындар  келесідей айрықша ерекшеліктермен  сипатталады, мөлшері, жұмыс істеушілер  саны, қай салаға жататындығы,  негізгі және айналым қорларының  құны, шығарылатын өнім көлемі.

 Сонымен кәсіпорындардың  3 түрін бөліп көрметуге болады: ірі, орта және шағын, олардың  кешені бірін-бірі толықтыра отырып, экономиканың тұтас ағзасын құрайды.

Ірі кәсіпорындар-нарыққа  негізгі өнім шығарушылар болып  табылады. Ірі кәсіпорындар-экономика  «қанқасы», экономикалық тұрақтылықтың  базисы.

Шағын және орта кәсіпорындар, үнемі жаңарып тұратын номенклатурасымен  және ассартиментімен, азғана партияда өнім дайындау, шектеулі тұтынушылар  жағдайында елеусіз материалдар  мен шикізатты қолдану қажет  болған жағдайда пайда болады. Сонымен, шағын кәсіпорындар нарықтың салыстырмалы толған кзінде жекелеген тапсырыстарды  есепке алып өнімді аяқтайды, яғни ұсақ – түйек өнімдер өндіріледі. Сонымен  қатар, шағын кәсіпорындар қызметтінің  барлық саласында нөлдік нәтиже алумен байланысты жоғары тәуекелгеие болып  табылады.Бұл әрі инновациялық қызмет, әрі жаңа технологияны игеру.Өнімнің  жаңа түрін игеру. Шағын кәсіпорындардың  капиталымен тәуекел, іріге қарағанда  қоғамға аз шығындар алып келеді, сондықтан  мемлекет шғын кәсіпорындарды құру және дамыту үшін арнайы жеңілдікттер тәртібін тағайындау керек.

Сондай-ақ шағын бизнес сферасына өздерінің тәуелсіз меншігі  бар, шаруашылық еркіндікке ие және өз қызметі сферасыда үстемділік етпейтін фирмалар жатады. Кпөтеген шетелдік зерттеулер шағын кәсіпорындарға 500 адамнан  аспайтын жұысшылар бар және сату көлеме 20 млн. доллардан аспайтын фирмаларды жатқызады.Бірақ бұл көрсеткіштер шартты болып табылады.

Қазақстанда шағын және орта бизнеске бірнеше инвесторлармен құрылатын, географиялық шектелеген зоналарда  қызмет ететін және нарықтың шектеулі үлесіне ие, басқаруды құрушылар  жүзеге асыратын, барлық негізгі стараегиялық шешімдерді өздері қабылдайтын кәсіпорындар жатады.басқару сипаты икемділігімен, формалділіктің жоқтығымен шешімін  қабылдау барысында, өндіріс саласында  да, басқару саласында да жұмысшылардың  өз-ара алмасуының жоғарылығымен  ерекшеленеді.

Шағын және орта бизнестің  ерекшелігі қызмет ету сферасы болып  табылады. Ірі кәсіпорындар жаппай өндіріс жағдайында, тұрақты тауар  номенклатурасымен және көтерме  сатыпалушылармен жұмыс істейді. Шағындар ұсақ партиалармен шығарады,жеке тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандырады, нарықттық арнайы сегментіндегі  және екінші реттік шикізат өндірісінің  қалдықтарын пайдаланады. Мысалы, автомобиль өндірісі-ірі кәсіпорын қызметіне  жатса, автомобильді жөндеу-шағын жәнеорта бизнес қызметі.

Шағын және орта бизнестің  келесі бір тиімді ерекшелігі калликтивті  еңбекке ұмтылуы, жұмыс орның  сақтап қалуға тырысу және пайдаға  қатысуға негізделген жұмыстың нәтижесінің  максималды болуына мүдделілік болып  табылады.Ірі компаниалар кәсіби менеджерлерді жалдайды, ал олар акционерлердің барлық талпыныстарының ерекшеліктерін білмейді нәтижесінде басқару проблемаларына алып келеді, ал шағын кәсіпорындарда құрушының өзі менеджер, бір тұлға, сондықтан бұл жерде ешқандай түсініспеушілік мәселесі туындамайды.              

2. Соңғы жылдары шағын  және орта бизнесті дамыту  мен кәсіпкерлік қызметті қолдау  бойынша бірқатар шаралар әзірлеген  болатын. Ол өзінің нәтижесін  берді, статистиктердің айтуы  бойынша, тіркелген кәсіпкерлердің  санының артуы, жұмыспен қамтылған  халықтың үлесіне де әсерін  тигізген. Шағын кәсіпорындардың  өнім өдірудің жалпы көлеміндегі  үлес салмағы артып келеді. Шағын  және орта бизнестің ролінің  артуын кәсіпкерлер форумының  тұрақты жүргізілуі шағын кәсіпкерлікті  дамыту қорының құрылу, барлық  екінші деңгейлі банктердің шағын  кәсіпкерлік субъектілеріне несие  берудің минимал мөлшерін тағайындауы  (банктің несие қоржынының негізгі  қраыздан 10%-тен за болмау), орта  және шағын кәсіпкерлікті қолдау  Агенттігінің құрылуы, шағын кәсіпкерлікті  өқлдау бойынша әкімдердің қызметің  қатаң қадағалау, шағын кәсіпкерлік  субъектілерінің жұмыстарына жағдай  жасау және жеңілдіктер беру.

1992-96 жылдары кезеңінде  кәсіпкерлікті қолдау және дамыту, екі мемлекеттік баңдарламаның  жүзеге асыру шағын бизнестің  құрылуы мен қалытасуына негіз  бола алабы. Бұл кезеңде шағын  кәсіпкерлікпен айналысатындардың  үлесі жалпы жұмыспен қамтылғандардың  саны ішінде келесі қатынастарды  құрады: 1992 жылы-6%,1993жылы-4%, 1994 жылы-4%,1995жылы-5%,1996 жылы-5,2%. Қызмет етуші субъектілерінің  саны 24030бірлікке дейін артты.2000 жылы тіркелгендердің саны118429бірлік, олардың ішінде 107134- шағын кәсіпорындар, және 59244-қызмет етуші кәсіпорындар  болды.

Сонымен, көріп отырғанымыздай, ойланып ұйымдастырылған шағын  және орта бизнес саясаты стагнациялық экономикадан шығудың бала жолы бола алады, өйткені ол екі макразкономикалық  проблемалармен байланыстырады-жұмыспен қамту және өндірістің жандануы. Шағын  кәсіпорындар экономикаға барлық көрсеткіштер бойынша өзгерістер алып келуі мүмкін. Өзін жұмыспен қамтуды ынталандыру  және шағын кәсіпорынды ашу ең аз шығынмен жұмыссыздық мәселесінен  шығатын жол ретінде қарастырылады. Соңғы 10 жылдықты дамыған елдердегі  эконмиканың дамуы тенденциясы  шағын бизнес саласына өтумен байланысты. Осы салаға бәсекелестікті ынталандыру, кәсіпкерліктің жандануы, қоғам ресурстарын  толығырақ қолдану жіне инновациялық процесті күшейту сияқты негізгі  үміт арттырған. Батыс елдерінде  шағын бизнес тиімді дамуды қамтамасыз ету және мемлекеттік экономикалық саясатты қосу салсына айналған. Мемлекеттік  протекционистік шағын бизестің нақтылануы қажет еткен, адрестілігін, жеңілдіктер тек шағын кәсіпорындарға беріледі. Шағын кәсіпорындарды ажырату  барысында сандық сипаты бойынша, әр елдегі экономикалық жағдайға байланысты әртүлі пікірлер қалыптасқан. Жалпы сипаттамасы ұйымдастырылуының қарапайымдылығы, жаңа өнім шығаруға тез бейімделе алуы, нарыққа қызмет ету, яғни нақты тапсырыстармен сатуға, сондай-ақ шағын кәсіпорындарды басқару және мешікті біріктіру дәрежесі болып табылады.

Дамыған индустриялды мемлекеттерде  шағын бизнестің өзі ғана жалпы  ішкі өнімнің 50%-дан астамын алады. Біздің елімізде болса, шағын бизнесті және оған орта бизнесті қосқанның  өзінде олардың ЖІӨ-гі сыбағалы үлнесі 30%-дан аспайды. Мәселен, 2005жылдың нәтижелері бойынша еліміздегі шағын және орта бизнес субъектілерінің ЖІӨ-гі үлесі 17% болды,ал2006 жылы бұл пайыздық қатыныс 20% шамасында болды.Бұл статистикалық мәліметтер осы сектордың ұлттық экномикадағы елеулі еместігін көрсетеді.

Бірақ шағын бизнес субъектілерінің  елеулігі бөлшек сауда саласында  байқалады.Осы саладағы олардың  үлесі 90%-ға жетеді.

Мұдай жағдайдың қалыптасуы ең алдымен осы сектордың бәсекелестік еместік қабілетімен байланысты.

Шағын және орта кәсіпкерлік  секторындағы қалыптасып отырған жағдайдың  қандай екенің көру үшін енді статистикалық  мәліметтерді келтірейік.

Қазақстандық экономиканың соңғы 5 жылдағы қарқынды өсуі өзінің бастауын әлемдік рыноктардағы шикізат  ресурстарына бағалардың шарықтауынан және үкіметтің сауатты нарық  реформаларды жүргізуінен алады. Олардың  нәтижесінде Қазақстандық экономикаға  ақша массасының (мұнай долларының түсімінен) қысымы артып барады. Сол  себепті қазіргі кезде біздің елімізде инвестициялау объектілерінің тапшылығы байқалуда. Сондықтан  көптеген тұлғалар өз істерін ашуға  тырысады.