Орташа жалақыны есептеу тәртібі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                              КІРІСПЕ

 

    

1. Тарау

1. ЕҢБЕК АҚЫ ТӨЛЕУДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ,

     НЫСАНЫ МЕН ЖҮЙЕЛЕРІ ...................................................3-8

2. ЖАЛАҚЫ ТӨЛЕУДІ  НОРМАТИВТІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ.........................................................................................9-11
3. ОРТАША ЖАЛАҚЫНЫ ЕСЕПТЕУ ТӘРТІБІ........................12-13
4. Демалыс уақыты үшін төлем..........................................14-16
5. Уақытша еңбекке жарамсыздық боынша жәрдемақы....17-19

 

 

ІІ. Тарау

 2.1.«ҚАРАЖАНБАСМҰНАЙ» ААҚ-ның ұйымдастық-экономикалық сипаттамасы менКәсіпорынтарихы .................................................20

2.2.Қаражанбас ААҚ-ның құрамы........................................21

2.3 Қаражанбас ААҚ бойынша еңбекақы талдау............22-23

    ҚОРЫТЫНДЫ .....................................................................................24

     ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ .........................................25

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   I. Тарау 1.1.  ЕҢБЕК  АҚЫ ТӨЛЕУДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ,

                                НЫСАНЫ МЕН ЖҮЙЕЛЕРІ

 

       Жалақы төлеу – жұмыс берушінің қызметкерлерге олардың еңбегі үшін

заңдарға, өзге нормативтік  құқықтық актілерге, ұжымдық шарттарға, келісімдер мен еңбек шарттарына сәйкес төлем төлеуді белгілеу мен оны жүзеге асыруды қамтамасыз етумен байланысты қатынастар жүйесі.  
       Жалақы көп жағдайда жеке табыс алудың негізгі нысаны, еңбекшілердің өмір сүру деңгейін арттыру мен жұмыстың сапасын жақсартудың басты көзі, өндірісті дамытудың аса маңызды ынталандырушы әдісі болып табылады. Ол қызметкер мен оның отбасының табысына  оны ұстау құралы ретінде түсетін ұлттық табыстың бөлігін білдіреді және 2007 жылғы 15 мамырдағы

№ 251-III Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінде реттеледі.   

    Еңбек пен жалақының есебін жүргізу:

  – жалақы төлеуді реттеу саласында қолданылатын заңнама нормаларының сақталуын; 
  – жұмысшылардың еңбек өнімділігін өсіру жөніндегі тапсырмаларды орындауын, еңбек тәртібін, уақытты пайдалануын және өндірім нормаларын орындауын  бақылауды; 
  – әрбір қызметкерге тиесілі жалақының дәл есептелуін және шығындардың бағыттар  бойынша  бөлінуін; 
  – кәсіпорын қызметкерлерімен жалақы бойынша дұрыс және уақытында есеп  айырысуды  бақылауды; 
  – жалақы төлеу (еңбекке ақы төлеу) қорының жұмсалуын, сыйақы төлеуді және  т.б.бақылауды қамтамасыз етуге  тиіс.  
          Еңбек пен жалақы төлеуді ұтымды ұйымдастыру еңбекке адал қарауға ықпал етеді. Мұның өзінде әр бір қызметкердің жалақысы мен сыйлықақысының оның жеке еңбек үлесі мен ұжымның жұмысының түпкілікті нәтижесіне тәуелділікті күшейту; еңбек шығындары мен жалақы төлеу нысандарын одан әрі жетілдіру маңызды рөл атқарады.                  

Зерттеудің  мақсаты: еңбекшілердің өмір сүру деңгейін арттыру мен жұмыстың сапасын жақсартудың басты көзін анықтау

 

Зерттеудің нысаны: Еңбек ақыны мемлекеттік реттеу механизмі

 

Зерттеудің пәні: Еңбек ақыны реттеу және салаларын таныту үрдісі

Зерттеудің  міндеттері:

• жалақы қорын анықтау;
• әлеуметтік төлемдерді анықтау;
• орташа жалақыны анықтау;
• жалақы динамикасын талдау.

 

Еңбек ақы құрылымы үш бөліктен тұрады:

1. Жалпы жалақы;
2. Әлеуметтік сақтандыруға жасалатын нақты аударымдар;
3. Әлеуметтік сақтандыруға жасалатын шартты аударымдар;

  Жалақы – бұл қызметкер нақты орындалған жұмысы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жұмыс уақытына кіретін кезеңдер үшін ақша немесе табиғи нысанда алатын сыйақылардың жиынтығы.  
              Жалақы негізгі және қосымша жалақыға бөлінеді.  
         Негізгі жалақыға қызметкерлерге жұмыс істелген уақыт үшін есептелетін төлем, орындалған жұмыстың саны мен сапасы: кесімді бағалау, тарифтік ставка, жалақы бойынша төлеу; кесімді және мерзімді жүйе бойынша жұмыс істейтіндерге төленетін сыйақы, қалыпты жұмыс жағдайынан ауытқуға байланысты, түнгі уақытта, жұмыстан тыс уақытта жұмыс істегені үшін, бригадирлік үшін қосымша ақы төлеу, жұмысшылардың кінәсінен емес бос тұрған уақытты төлеу және т.б. жатады. 
        Қосымша жалақыға еңбек жөніндегі заңнамаға сәйкес жұмыс істелмеген уақыт үшін төленетін төлемдер: кезекті демалысты, баланы тамақтандыратын аналардың жұмыстағы үзілістерін, жасөспірімдердің жеңілдікті сағаттарын төлеу, мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындаған уақыттың төлемі, жұмыстан шығардағы жәрдемақы және т.б. жатады.  
      Еңбек кодексінің «Жалақы төлеу жүйелері» деп аталатын 126-бабына сәйкес қызметкерлердің еңбегі мерзімі бойынша, кесімді немесе басқа да жалақы төлеу жүйесі бойынша төленеді. (1-сурет). Төлем жеке және (немесе) ұжымдық еңбек нәтижесі үшін төленуі  мүмкін. 
      Шаруашылық жүргізуші субъект кәсіпорында жалақы төлеу нысанын өзі таңдайды. Ұйымдарда жалақы төлеу жүйесі ұжымдық шарттарда немесе жұмыс берушінің актілерінде белгіленеді.

 

Жалақы төлеудің нысандары  мен жүйелері
Кесімді	Мерзімдік
Тікелей кесімді	Жай мерзімдік
Кесімді-сыйақылық  Үдемелі кесімді  Аккордтық Жанама-кесімді	Мерзімдік-сыйақылық

 

 

 

Жалақы төлеу жүйесі тарифтік, тарифсіз немесе аралас жүйеге негізделуі мүмкін.

    Тарифтік жалақы төлеу жүйесіне тарифтік ставка (жалақы), тарифтік тор,тарифтік  коэффициен  текіреді. 
    Тарифсіз жалақы төлеу жүйесі жалақы төлеуге арналған қаражатты қызметкерлердің кәсіби біліктілігі мен олардың түпкілікті нәтижеге қосатын үлесін бағалаудың өлшемдері мен қағидаларына сәйкес үлеспен бөлуге негізделеді.  
    Аралас жалақы төлеу жүйесінде тарифтік те, сондай-ақ тарифсіз де жалақы  төлеу  жүйелерінің  элементтері  болуы  мүмкін.  
         Қызметкерлердің өндірістің тиімділігі мен орындалатын жұмыстардың сапасын арттыруға мүдделілігін арттыруын күшейту үшін жұмыс беруші сыйлықақы төлеу жүйесі мен еңбекке ынталандырудың басқа да нысандарын енгізуі  мүмкін.  
    Қызметкерлерге жалақы төлеу мен олардың еңбекке ынталандыру жүйесі ұжымдық шарттың, еңбек шартының және (немесе) жұмыс берушінің актілерінің  ережелерінде  белгіленеді.  
      Енді жалақы төлеудің нысандары мен жүйелеріне егжей-тегжей тоқталайық.

       Мерзімдік деп қызметкерге жалақы белгіленген тарифтік ставка немесе ол нақты жұмыс істеген уақыттың жалақысы бойынша есептелетін жалақы төлеу  нысаны. 
      Жұмысшылардың еңбекақысын анықтау үшін оның разрядының сағаттық немесе күндік тарифтік ставкасы жұмыс істеген сағаттардың немесе күндердің санына көбейтіледі. Қызметкерлердің басқа санаттарының жалақысы былайша анықталады: осы қызметкерлер айдың барлық жұмыс күндерінде жұмыс істеген жағдайда, оларға белгіленген жалақы төленеді; ал егер олар жұмыс күнінің толық санында жұмыс істемесе, онда олардың жалақысы белгіленген ставканы жұмыс күнінің санына бөлу және алынған нәтижені кәсіпорын есебінен төленетін жұмыс күнінің санына көбейту арқылы  анықталады.  
        
    Мерзімдік жалақы төлеу  нысаны екі түрге (жүйеге ) бөлінеді: 
    –  жай  мерзімдік; 
    –  мерзімдік–  сыйлықақылық. 
  Жай мерзімдік жүйе. Осы жүйе бойынша қызметкерге жалақы оған тағайындалған тариф ставкасы немесе нақты жұмыс істелген уақыттың жалақысы  бойынша  есептеледі.  
  Жай мерзімдік жүйе бойынша мерзімдік-жұмысшылардың бөлігінің, сондай-ақ басшылардың, мамандар мен қызметшілердің еңбегі төленеді. 
  Жалақының ынталандыру маңызын арттыру мақсатында жай кесімді жүйе көбінесе қызметкерлердің жұмыс көрсеткіштерін жақсартқаны үшін сыйлықақы  бірге  үйлестіріп  қолданылады.     
  Мерзімдік-сыйлықақы жалақы төлеу жүйесі. Осы жүйе бойынша қызметкердің жалақысына нақты жұмыс істелген тарифтен (жалақыдан, ставкадан) тыс алдын-алда белгіленген көрсеткіштер бойынша еңбекте қол жетіскен нақты жетістіктер үшін төленетін сыйлықақы кіреді.

         Мерзімдік-сыйлықақы жалақы төлеу жүйесі әсіресе өнеркәсіпте кең қолданылады. Ол еңбектің саны мен сапасын ескеруге мүмкіндік береді. Осы жалақы төлеу нысаны қолданылған кезде жұмысшылардың еңбек нәтижелері үшін жауапкершілігі мен жеке материалдық мүддесі артады. Сыйлықақы жұмыс істемей бос тұрған уақытты қысқарту мен жою, машиналардың, агрегаттардың авариясыз жұмыс істеу, материалдарды үнемдеу және т.б. үшін  төленеді.  
           
  Кесімді жалақыда қызметкерге жалақы орындалған жұмыстың немесе дайындалған  өнімнің (данада, килограмда, текше метрде және т.б. көрсетілген) әр бір бірлігі үшін алдын-ала белгіленген көлемде  есептеледі.  
  Кесімді жалақы төлеу нысанын мынадай жүйелерге бөлуге болады: 
  –     тікелей кесімді;

  –  кесімді-сыйлықақылық;  
  –  кесімді-үдемелері; 
  –  жанама-кесімді; 
  –  аккордтық. 
  Осы жүйелер еңбекті ұйымдастыру нысанына сәйкес жеке және ұжымдық жалақы  жүйесіне  бөлінеді.  
        Кесімді деп қызметкерге жалақы әр бір орындалған жұмыстың немесе жасалған өнімнің (өндірістік операцияда, данада, тоннада және т.б.) әр бір бірлігі үшін алдын-ала белгіленген көлемде есептеледі. 
  Кесімді  жалақы  мына  жағдайларда  қолданылады:  
  –  еңбектің сан нәтижесі болғанда; 
  –    еңбектің сан нәтижесін  өлшеуге  болғанда; 
  – өндірілетін өнімнің немесе орындалған жұмыстардың, қызметтердің көлемін арттыру қажет болғанда;

    Тікелей кесімді жүйе. Осы жүйе бойынша жалақы қызметкерге сапалы өндірілген өнімнің (жұмыстың, қызметтің) әр бір бірлігі үшін алдын-ала белгіленген  баға  бойынша  есептеледі.

 Кесімді-сыйлықақылық жүйеде өндірімді асыра орындау мен белгілі бір сапа көрсеткіштеріне жеткені үшін сыйлықақы төлеу қарастырылады. 
  Мысал

    Кәсіпорында қабылданған сыйлықақы төлеу ережесіне сәйкес ұстаға жұмысты сапалы орындағаны үшін 40% көлемінде сыйлықақы белгіленген.

Кесімді бағалау бойынша оған бір айда 32 000 мың теңге есептелді. 
  Орындалған жұмыс үшін оған жалақы есептеу керек.

Есептеу тәртібі

1. Сыйлықақының сомасын анықтаймыз:

     32 000 теңге х 40% =12 800 теңге.

2. Бір айда ұстаға нақты жалақы есептеу:

         32 000 теңге + 12 800 теңге = 44 800 теңге.

      Кесімді-үдемелі жүйе. Осы жүйе бойынша жұмысшыны еңбегі белгіленген бастапқы норма (база) бойынша негізгі жалаң бағалар бойынша, ал белгіленген базадан тыс – көтеріңкі бағалар бойынша төленеді. 
    Осы жүйе ауқымында кесімді бағалардың бастапқы нормадан  (базадан) асу деңгейіне сәйкес арту дәрежесі белгіленген арнайы шкала әзірленеді. 
  Жанама кесімді жүйе негізгі технологиялық процестерге қызмет

көрсететін  және жұмысының қарқыны мен сапасынан қызмет көрсетілетін немесе негізгі жұмысшылардың өндірімі байланысты жұмысшылардың санатына жалақы төлеу үшін қолданылады. 
  Қызмет көрсетілетін негізгі жұмысшылар көбінесе әр түрлі жұмыстарды орындайды, сондықтан жанама кесімді бағалар әр бір қызмет көрсетілетін объект бойынша сараланып анықталады.

 Аккордық жүйе. Осы жүйеге сәйкес жалақының көлемі әр бір

өндірістік операция (жұмыс) үшін жеке емес, бүкіл жұмыстар кешені үшін белгіленеді.Бригада мүшелерінің арасында жалақы екінші тәсілі жұмыс істелген уақыт пен қызметкерлердің біліктілігі ескеріліп бөлінуі мүмкін.  
Кесімді бағаларды анықтаған кезде тарифтік ставкалар белгіленетін уақыт бірліктерінің оларға қатысты норма (сағат, ауысым) белгіленетін уақыт бірліктеріне сәйкестінін сақтау қажет.

    Жұмыс беруші еңбек заңнамасына сәйкес мына қосымша ақыларды есептеуге  тиіс:  
    – жұмыс  уақытынан  тыс  істелген  жұмыс  үшін; 
    – демалыс  және  мерекелік  күндері  жұмыс  істегені  үшін;  
    –  түнгі  уақытта  жұмыс  істегені  үшін;  
    – лауазымдарды қатар атқарғаны үшін (қызмет көрсету аймағының кеңейгені  үшін). 

    Жұмыстан тыс уақытта жұмыс істеу – бұл қызметкер жұмыс берушінің бастамасы бойынша жұмыс уақытының белгіленген ұзақтығының шектерінен тыс орындайтын жұмыс.

 

    Мереке және демалыс күндері істелген жұмыс қызметкердің күндік (сағаттық) ставкасына сәйкес екі еседен кем емес көлемде төленеді.

    Мереке күндері – бұл Қазақстан Республикасының ұлттық және мемлекеттік мереке күндері (Еңбек кодексінің 1-бабы).

    «Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» 2001 жылғы 13 желтоқсандағы № 267-II Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының ұлттық және мемлекеттік мерекелері атап өтілетін күндер Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес мереке  күндері  болып  танылады.  
  Қазақстан Республикасында мереке күндері демалыс күні болып табылады. 
  Демалыс және мереке күндері демалыс күнмен үйлескен кезде мереке күнінен кейінгі жұмыс күні демалыс күні болып табылады. 
  Қазақстан Республикасында атап өтілетін мекере күндері:

  ұлттық мереке:

  тәуелсіздік  күні  –  16-17  желтоқсан; 
    мемлекеттік мерекелер:

  Жаңа жыл – 21-2 қаңтар;

    Халықаралық  әйелдер  күні  –  8  наурыз; 
    Наурыз мейрамы – 21-23 наурыз;

    Қазақстан  халқы  бірлігінің  күні  –  1  мамыр; 
    Жеңіс  күні  –  9  мамыр; 
    Астана күні – 6 шілде;