Орташа жалақыны есептеу тәртібі

    Қазақстан Республикасының Конституция күні – 30 тамыз.

 
    Мұсылман күнтізбесі бойынша атап өтілетін Құрбан айттың бірінші күні, 7 қаңтар - православиелік Рождество демалыс күндері болып табылады.

      Қызметкердің келісімінсіз демалыс және мереке күндері жұмысқа тартуға  мынадай  жағдайларда:  
  1) төтенше жағдайларды, дүлей зілзаланы немесе өндірістік аварияны болдырмау не олардың зардаптарын дереу жою үшін;  
  2) жазатайым оқиғаларды, мүліктің опат болуын немесе бүлінуін болдырмау  және  оларға  тексеру  жүргізу  үшін;  
  3) жалпы ұйымның немесе оның жекелеген бөлімшелерінің одан әрі қалыпты жұмысы осылардың жедел орындалуына тәуелді болатын шұғыл, бұрын көзделмеген жұмыстарды орындау үшін жол беріледі (Еңбек  кодексінің  98-бабы).  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2. ЕҢБЕКАҚЫ ТӨЛЕУДЕГІ НОРМАТИВТІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ

 

  Жалақы төлеу және ұйымның қызметкерлермен есеп айырысу жөніндегі операцияларын реттейтін нормативтік-заңнамалық актілерге мыналар жатады:

· Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 15 мамырдағы № 251-III

Еңбек  кодексі; 
· «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» 2007 жылғы 28 ақпандағы № 234- II Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрі – Бухгалтерлік  есеп  туралы  заң); 
· «Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» (Салық кодексі) 2008 жылғы 10 желтоқсандағы № 99-IV Қазақстан Республикасының Кодексі (бұдан әрі – Салық кодексі); 
· Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2007 жылғы 21 маусымдағы № 217 бұйрығымен бекітілген Қаржы есептілігінің қ ұлттық стандарты (бұдан  әрі  –  ҚЕҰС  №  2); 
· Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2007 жылғы 22 маусымдағы № 221 бұйрығымен бекітілген Бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі (бұдан әрі –  Бухгалтерлік  есепті  жүргізу  ережесі); 
· Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 желтоқсандағы № 1394 қаулысымен бекітілген Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай ережесі (бұдан әрі–Орташа жалақыны есептеудің біріңғай ережесі); 
· Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 желтоқсандағы № 1394 қаулысымен бекітілген, Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2008 жылғы 3 маусымдағы № 135-п бұйрығымен бекітілген Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай ережесін қолдану  жөніндегі  әдістемелік  ұсыныстар; 
· Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты (IAS) «Қызметкерлерді ынталандыру» 19.

 Еңбектің мөлшері қызметкердің өндірістің техникалық жарақтандырылуы мен ұйымдастырылуын, қызметкердің біліктілігіне, еңбектің қарқындылығы мен басқа да факторларға байланысты өзінің еңбек қызметі процесінде жұмсайтын энергиясының жиынтығы. Еңбектің мөлшері жұмыс уақытының сағаттағы, күндегі ұзақтығымен немесе уақыт бірлігіндегі еңбектің шығынының көлемімен өлшенеді.

    Еңбектің сапасы – нақты қызмет түрінің оның қиындығы,

қарқындылығы, жағдайы бойынша сипаттамасы. Еңбектің қиындығы жұмыстың қиындығымен, сондай-ақ қызметкердің оны орындау үшін қажетті біліктілігімен анықталады. Орындалатын жұмыстарды белгілі бір қиындыққа жатқызу және қызметкерлерге біліктілік разрядын тағайындауды жұмыс беруші Жұмысшылардың жұмыстары мен кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы мен Басшылардың, мамандардың және басқа да қызметшілер лауазымдарының біліктілік анықтамалығына, сондай-ақ қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін белгіленген басқа да типтік  біліктілік  талаптарға  сәйкес  жүргізеді.  
    Қазақстан Республикасында жалақының бұрын қолданылған барынша жоғары көлемдері алынып тасталып, жалақының көлемін қызметкердің жынысына, жасына, нәсіліне, ұлтына және т.б. сәйкес қалайда болса төмендетуге тыйым салынған. Жұмыс беруші жалақының көлемін дербес белгілейді және ол Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақының көлемінен төмен болуы мүмкін емес.    

    Әдістемелік ұсынысқа сәйкес орташа жалақы еңбеақы төлеу

жүйесінде көзделген  тұрақты сипаттағы белгіленген  қосымша ақы, үстеме ақы, сыйлықақы мен басқа да ынталандыру төлемдерін қоса алғанда, тиісті кезеңнің орташа күндік (сағаттық) жалақысына шаққандағы нақты жұмыс істелген уақыт үшін есептеледі. Бұл ретте орташа күндік (сағаттық) жалақы – есепті кезеңде есептелген жалақының сомасын жұмыс уақытына балансына сәйкес, бес күндік немесе алты күндік жұмыс аптасындағы жұмыс күнінің (сағаттың) санына қарай бөлу арқылы анықталатын уақыт бірлігінің (күн, сағат) жалақысының есептелген сомасы.  
    Қызметкерлермен жалақы бойынша есеп айырысу жүйесін реттеудің құқықтық негізі Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделетін Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасы болып табылады және оған Еңбек кодексі, Қазақстан Республикасының заңдары мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік-құқықтық актілері кіреді. 
  Қызметкер мен жұмыс беруішінің арасындағы еңбекақатынастары еңбек шартында  бекітіледі 
  Тараптардың келісімі бойынша еңбек шартына Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін өзге де талаптар енгізілуі мүмкін.

    Еңбек  шартын  жасасуға  қажетті  құжаттар  
  1. Еңбек  шартын  жасау  үшін  мынадай  құжаттар:  
  1) жеке басының куәлігі немесе төлқұжаты (он алты жасқа толмаған адамдар  үшін  тууы  туралы  куәлігі);  
  2) ықтиярхаты немесе азаматтығы жоқ адамның куәлігі (Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ  адамдар  үшін);  
  3) тиісті білімді, дағдылар мен машықтарды талап ететін жұмысқа еңбек шартын жасасу кезінде білімі, біліктілігі туралы, арнаулы білімі немесе кәсіптік  даярлығының  болуы  туралы  құжат;  
  4) еңбек қызметін растайтын құжат (еңбек стажы бар адамдар үшін);  
  5) әскери есеп құжаты (әскери міндеттілер мен әскери қызметке шақырылуға  жататын  адамдар  үшін);  
  6) алдын ала медициналық куәландырудан өткені туралы құжат (осы Кодекске және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес осындай куәландырудан  өтуге  міндетті  адамдар  үшін);  
  7) салық төлеушінің тіркеу нөмірін және әлеуметтік жеке код беру туралы  
 

               Еңбек  шартын  тоқтату  негіздері    мыналар:  
  ·     тараптардың  келісімі  бойынша  еңбек  шартын  бұзу;  
   ·  еңбек  шарты  мерзімінің  аяқталуы;  
   · жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу;  
   · қызметкердің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу;  
   · қызметкердің еңбек қатынастарын жалғастырудан бас тартуы;  
   · еңбек  шартын  жасасу  талаптарының  бұзылуы;  
   · жұмыс берушінің атқарушы органы басшысымен жасалған еңбек шартында көзделген негіздер еңбек шартын тоқтату негіздері болып табылады.  
  Қызметкерлерге жалақы төлеу саласындағы негізгі мемлекеттік  
    кепілдіктер  (Еңбек  кодексінің  120-бабы):  
   · айлық  жалақының  ең  төменгі  мөлшерін;  
   ·осы Кодекстің 122-бабына сәйкес айқындалатын сағаттық жалақының ең төменгі  мөлшерін;  
   · еңбекке  ақы  төлеудің  ең  төменгі  стандарттарын;  
   · үстеме  жұмыс  үшін  ақы  төлеуді;  
   · мереке және демалыс күндердегі жұмыс үшін ақы төлеуді;  
   · түнгі  уақыттағы  жұмыс  үшін  ақы  төлеуді;  
  жұмыскердің жалақысынан ұстап қалулардың мөлшерін шектеуді;  
    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 1.3.   ОРТАША ЖАЛАҚЫ ЕСЕПТЕУ ТӘРТІБІ

 

Орташа жалақы  деп қызметкерлерге есептелетін жалақы аталады және ол мына жағдайларда төленеді:

1. ұйымның жұмысы қауіпсіздік пен еңбекті қорғау ережелеріне жауап

бермеу салдарынан уақытша  тоқтатылғанда; 
2) өндірістік қажеттілік болған, оның ішінде жоқ қызметкерді уақытша алмастырған жағдайда, жұмыс берушінің қызметкерді оның келісімінсіз күнтізбелік жыл ішінде бір айға дейінгі мерзімге, орындалатын жұмыс бойынша еңбегіне ақы төлеп, бірақ бұрынғы жұмысындағы орташа жалақысынан кем емес жалақымен, еңбек шартында келісілмеген және денсаулық жағдайы бойынша қайшы келмейтін сол ұйымдағы, сол жердегі басқа жұмысқа ауыстырғанда;

2. еңбек шарты бұзылғанда, еңбек шартында қызметкермен келісім

бойынша көзделген жыл ішіндегі орташа жалақыдан кем емес көлемде; 
4) Еңбек шарты Еңбек кодексінің 61-бабының 3-тармағының 1,3-тармақшаларында көзделген жағдайларда тоқтатылған кезде, жұмыс беруші қызметкерге үш айдағы орташа жалақысы мөлшерінде өтемақы төлемін жүргізеді. үш айдың жалақысының көлеміндегі өтемақы;

5. қызметкерге жұмыс орны ( лауазымы) мен орташа жалақысы сақтала

отырып жыл сайынғы  еңбек демалысы  берілгенде; 
6) Жұмыс берушінің кінәсінен жұмыстың бос тұрып қалу уақытына ақы төлеудің тәртібі мен талаптары еңбек шартында, ұжымдық шартта айқындалады және қызметкердің орташа жалақысының елу процентінен кем емес мөлшерде  белгіленеді.  
7) қызметкерлер мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындаған уақыт үшін негізгі жұмыс орнындағы орташа жалақысынан төмен емес жалақы төленеді; 
8) жұмыс берушінің қаражаты есебінен жұмыс орны (лауазымы) мен орташа жалақысы сақталып кезеңдік медициналық тексерулерден өткен уақытта;  
9) жұмыс орны (лауазымы) мен орташа жалақысы сақталатын, донор болып табылатын қызметкердің тексерілу және қан беру уақытында;

10) уақытша еңбекке жарамсыздық туындағанда қызметкердің орташа

жалақысына  сәйкес;  
11) бірінші және екінші топтардағы мүгедектерге ұзақтығы кемінде күнтізбелік он бес күн болатын және ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыстарда істейтін қызметкерлерге – ұзақтығы алты күнтізбелік күннен кем емес жыл сайынғы ақылы қосымша еңбек демалыстары  үшін; 
12) экологиялық зілзала және радиациялық қатер аймақтарында еңбек қызметін жүзеге асыратын қызметкерлерге берілетін жыл сайынғы қосымша демалыста болатын уақыт  үшін; 
13) жұмыс беруші - заңды тұлға таратылған не жұмыс беруші - жеке тұлға қызметін тоқтатқан жағдайда жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шарты  бұзылғанда;  
14) қызметкерге жұмысынан айрылуына байланысты ( жұмыс берушінің қызметі таратылып немесе қызметі тоқтатылғанда еңбек шарты жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзылғанда, қызметкерлердің саны немесе штаты қысқарған жағдайда, еңбек шартын жасасу кезінде жұмыс беруші еңбек жағдайлары туралы дәйексіз ақпарат берген не жұмыс беруші Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын, еңбек шартының, ұжымдық шарттың талаптарын бұзған  жағдайда); 
15) бұрынғы жұмысына қайта алынған қызметкерге амалсыз бос жүрген (жұмыстан шеттетілген) барлық уақыты үшін орташа жалақысы немесе төмен ақы төленетін жұмысты орындағаны үшін, бірақ алты айдан аспайтын уақытқа;

16) жұмысқа қайта алу туралы шешімнің орындалуын кідірткен кезде

шешімнің орындалуы  кідіртілген уақыт үшін орташа жалақысы немесе жалақысының айырмасы түрінде;

17) әйелдерге (әкелерге, асырап алушылардға) баланы тамақтандыруға

арналған үзілістер  уақыты үшін;

18) медициналық қорытынды негізінде жүкті әйелді зиянды және (немесе)

қауіпті өндірістік факторлардың әсері болмайтын басқа жұмысқа  ауыстырғанда;

19) маусымдық жұмыста істейтін қызметкермен еңбек шарты ұйымның

таратылуына, қызметкерлер санының немесе штатының қысқаруына байланысты тоқтатылған кезде екі  апталық орташа жалақы мөлшерінде демалыс  жәрдемақысы;

20) жұмыс беруші қауіпсіздік пен еңбекті қорғау жөніндегі талаптарды

бұзу салдарынан жұмыс  кідіртілген уақыт үшін.

  Орташа жалақыны есептеу ережесіне сәйкес есептеледі.

Орташа жалақыны есептеген кезде мына формула пайдаланылады:

орташа жалақы = орташа күндік (сағаттық) жалақы х төленуге тиіс күн (сағат)  саны

  Орташа күндік (сағаттық) жалақы – бұл жалақының  уақыт бірлігі (күн,

сағат) үшін есептелген жалақының сомасы. Ол есепті кезеңде есептелген жалақының сомасын тиісінше бес күндік жұмыс аптасындағы немесе алты күндік жұмыс аптасындағы жұмыс  уақыты балансына сәйкес жұмыс күндердің (сағаттардың) санына бөлу арқылы анықталады.

    Орташа күндік (сағаттық) жалақыны есептегенде тұрақты емес, Орташа

жалақыны есептеу ережесіне қосымшада көрсетілген төлемдер есепке алынбайды.  
     

      

 

 

 

Жыл сайынғы еңбек демалыстары мен пайдаланылмаған еңбек демалысының өтемақысын төлеу

      Демалыс – жұмыс орны (лауазымы) мен Еңбек кодексінде белгіленген жағдайларда орташа жалақысын сақтай отырып, қызметкердің жыл сайынғы үзіліссіз тынығуын қамтамасыз ету немесе әлеуметтік мақсаттар үшін қызметкерді белгілі бір кезеңге жұмыстан босату (Еңбек кодексінің 1-бабының 1-тармағының 14-тармақшасы).

    Қолданыстағы еңбек заңнамасына сәйкес қызметкерлерге мынадай демалыс түрлері беріледі:

  · негізгі ақылы жыл сайынғы еңбек  демалысы; 
  · қосымша ақылы жыл сайынғы еңбек демалысы;

  · әлеуметтік демалыстар.

  Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы қызметкердің тынығуына, жұмыс қабілетін қалпына келтіруіне, денсаулығын нығайтуына және қызметкердің өзге де жеке қажеттіктеріне арналады және жұмыс орны (лауазымы) мен орташа жалақысы сақтала отырып, белгілі бір күнтізбелік күндер санына беріледі (Еңбек кодексінің 100-бабы).  
    Егер қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін басқа нормативтік құқықтық актілерде, еңбек шартында, ұжымдық шартта және жұмыс берушінің актілерінде көп күн саны көзделмесе, қызметкерлерге ұзақтығы күнтізбелік жиырма төрт күн болатын жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы беріледі (Еңбек кодексінің  101-бабы).  
  Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысының ұзақтығы қолданылатын жұмыс режимдері мен кестелеріне қарамастан, еңбек демалысы күндеріне тура келетін мереке күндері есепке алынбай, күнтізбелік күндермен есептеледі.