Негізгі құралдардың мәні мен мазмұны

 

  №6 кестенің мәліметтерінен қозғалыстағы құрал-жабдықтардың қорқайтарымының факторлық үлгісі туралы талдауға болады, ол келесідей анықталады: 

         ФО_д = К_ауыст. · К_жүкт. · Т_күн  · t_ауыст. · В_r · 1/Ф_сд                      (27)

      ФО_д = 1,97 · 0,697_. · 305  · 6,0 · 1,959 · 1/21446 = 0,229 тенге,

яғни негізгі  қорлардың қорқайтарымының факторлық  үлгісі құрал-жабдықтар құрамына, 1 сағат пайдалы уақыт ішінде бір  құрал-жабдықтың өнімділігін және уақытты пайдалану көрсеткіштерін анықтауға мүмкіндік береді: 

          ФО_д = Д_д  · Д@  · К_ауыст. ·  К_жүкт. · Т_күн  · t_ауыст. · В_r · 1/Ф_сд      (28)

        ФО = 89,4 · 32,5 · 1,97 · 0,697 · 305 · 6,0 · 1,959 · 1/21446 = 666,9 м. тг   

                Факторлардың әсер ету есебін тізбектік амалмен жүргіземіз:

1. Негізгі қорлардың активті бөлігінің үлесін өзгерту есебінен қор қайтарым көрсеткішін өзгерту:

ΔФО(Д@) = Δ Д@ · Д_до · ФО_д                   (29)

            ΔФО(Д@) =0,08 · 0,875 · 3,990 = 0,2793 тенге

2. Қозғалыстағы құрал-жабдықтың қорқайтарымын өзгерту әсерінен негізгі қорлардың қорқайтарымын өзгерту:

ΔФО(Дд) = Δ Дд · Д_@1 · ФО_д           (30)

            ΔФО(Дд) =0,019 · 0,325 · 3,990 = 0,0246 тенге

3. Қозғалыстағы құрал-жабдықтың қорқайтарымын өзгерту әсерінен негізгі қорлардың қорқайтарымын өзгерту:

ΔФО(ФОд) = Δ ФОд · Д_1@ · Д _1д          (31)

            ΔФО(ФОд) =3,13 · 0,894 · 0,325 = 0,9094 тенге

                        Факторлардың  біріккен  әсері төмендегідей:

                              0,2793 + 0,0246 + 0,9094 = 1,213

     Жасалған есептеулерден қорқайтарым өсімі негізгі қорлардың құрамындағы өзгертулердің оң мәніне ие сонымен қатар қозғалыстағы құрал-жабдықтардың қорқайтарым көрсеткішінің өсіміне әсер ететінін көріп отырмыз.

     Ары қарай №6 кестенің мәліметтерінен қозғалыстағы құрал-жабдықтардың өзгерісіне әсер ететін факторларды есептеуімізге болады:

  1.          ΔФО_д(К_ауыст.) = Δ К_ауыст. · К_то · Т_күно · t_{ауыст.о} · В_{r o} · 1/Ф_орт       (32)

       ∆ФО_д(К_ауыст.) = 0,62 · 0,469 · 305 · 6,0 · 1,892 · 1/613,2 = 1,6419   тенге 

  2. Құрал-жабдықтарды тиеуді өзгерту әсерінен қорқайтарымды өзгерту (смена ішінде жұмыс уақытын тиімді пайдалану):

               ΔФО_д(К_т.) = Δ К_т. · К_ауыст1 · Т_күн1 · 1/Ф_до         (33)

   3.  Бір құрал-жабдықтың орта сағаттық өнімінің өзгеруі нәтижісінде қорқайтарым көрсеткішінің өзгеруі:

              ΔФО_д(В_r) = Δ B_r · К_т1 · К_ауыст.1 · Т_күно · t_ауыст · 1/Ф_{орт .о}      (34)

        ΔФО_д(В_r) = 0,067 · 0,697 · 1,97 · 305 · 6,0 · 1/14300 = 0,0118 тенге 

4. Бір құрал-жабдықтың орташа құнының өзгеруі әсерінен қорқайтарым көрсеткішінің өзгеруі:

              ΔФО_д(Ф_орт.) = Δ 1/ Ф_орт.  · К_т1 · К_ауыст.1 · Т_күно · t_ауыст0 · В_r      (35)

        ΔФО_д(Ф_орт.) = (1/664,4-1/613,2)·0,697 · 1,97 · 305 · 6,0 · 1,959 = - 0,591

    Смена ұзақтығы және жұмыс күндер саны қорқайтарымға әсер етпейді, себебі өзгерусіз қабылдан. 

   3. НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУДЫ КӨТЕРУ

                                     ЖОЛДАРЫ МЕН РЕЗЕРВТЕРІ   

1. Негізгі қорларды тиімді пайдалануды көтеру резервтері

 

    Резервтер болып пайдаланбаған, өндірістік күштердің өнімділігін көтеретін нақты мүмкіндіктері саналады. Резервтерді зерттеу олардың сандық бағасын белгіленген уақыт кезеңіне, өндірістің түріне, оның функционирленуінің орнына және мамқсатына байланысты, сонымен қатар лимиттенген ресурстардың бар болуына қолданылатын өзінің  мақсаты бар. Резервтерді толық немесе жартылай қолдану өндіріске нақты шаралардың әсерін анықтайтын шараларды жүзеге асыратын жолдармен қол жеткізеді. Бұл шаралардың топталуы мүмкін болатын негізгі бағыттар өндірістің  тиімділігін арттыратын факторлар болып есептелінеді.

   Өндіріс  процесінде негізгі өндірістік  негізгі қорлармен жабдықталған  жұмысшылар қатысатын болғандықтан  негізгі қорларды иентенсивті  пайдаланудың резервінің көпшілік  бөлігі біржола еңбек өнімділігінің  өсуінің резерві де болып табылады. Бірақ жекеше еңбек өнімділігінің жоғарылауы оның өндіргіш күшінің өсуі негізінде қол еңбегінің бірлігіне де өнімнің бірлігіне де негізгі қорлардың шығынының көтеріліп кетуіне байланысты болуынан олардың арасында толықтай түйісуі жоқ. Негізгі қорларды тиімді пайдаланудың жоғарылауы дәл осы себептен де, яғни оның өнім бірлігіне шығындарын азайтуы жекеше еңбек өнімділігінің көтерілуіндей өндіріс тиімділігінің жеке көрсеткіштерінің көрінісі ретінде тең қаралады, адекваттығы тек қана олардың арасындағы анықталған қатынасы кезінде қамтамасыз етіледі.

    Барлық  резервтер олардың құрылу көздеріне  байланысты 2 топқа жіктеледі:

     ● Ғылыми-техникалық прогреспен және шаруашылықты жүргізу артықшылығынан пайда болған әлі де шынайы мүмкіндіктерін пайдаланбаған резервтер.

     ● Шаруашылық-ұйымдастырушылық қызметін және ресурстарды тиімді пайдалануды жақсартудың  мүмкіндіктерімен байланысты резервтер.

    Негізгі  өндірістік қорларды тиімді пайдалануды  көтерудің резервтері есебінде  мыналарды ескеру қажет: едәуір резервтердің бар екенін куәландыратын құрылыс машиндерінің негізгі түрлерінің құрылысты ұйымдастыруды жетілдіру облысында, машиндерге жөндеу және техникалық қызмет көрсету сұрақтарын қоса толық күндік және ішкі сменалық уақыт жоғалтулары. «Мұнаугазқұрылыс» АҚ-да негізгі өндірістік қорларды тиімді пайдалануды көтеру үшін келесі сұрақтарға назар аударамыз.

     ●  Құрал-жабдық жұмысының уақыты және қуаты бойынша нақты есебін ұйымдастыру, бұл негізгі номенклатураға кірмейтін өнімді дайындаудың резервтік қауттарын жүктеуді реттеу мүмкіндіктерін береді.

     ● Оптимальды эксплуатация мерзімін анықтау мақсатында әрбір құрал-жабдық бірлігінің жөндеуге, техникалық қызмет көрсетуге және эксплуатацияға кететін шығындар есебі, бұдан кейін құрал-жабдықтарды әрі қарай пайдалану экономикалық пайдалы емес.

     Бұл  техниканы пайдалану және оған  кәсіпорын жұмысшыларының дұрыс  шаруашылық қатынасының даму  сұрақтарында қолданылатын адам  факторы активизациясының негізгі  бағыттары болып табылады. Учаскенің,  цехтің нормативті өндірістік  қуаттылығы кеернеулі жоспарлы ғимараттарды анықтаудың  негізгі болып табылады.

     Амортизациялық  нормаларды анықтаудың қалыптасқан,  бар тәртібі кәсіпорындарға өндірістік  қорларын толығымен жаңартуға  мүмкіндік бермейді, себебі негізгі  қорлар көп жағдайда жұмыс жасау мерзімі аяқталудан бұрын олар моральды тозады. Негізгі қорлардың қайтарымы да олардың қызметінің бірінші жартысында жоғары болады. Сондықтан да негізгі қорлардың тозу есебінің әр түрлі тәсілдерін қолданатын халықаралық практикаға назар аударғанымыз жөн. Және де онда кәсіпорын қалаған тәсілін есептік саясатта бекітіп алуына құқылы.

     Сонымен  қатар есептік жыл  ішінде  бұл тәсілдер өзгеріп тұруы  мүмкін. Амортизацияның нормативтерін  және есептеу тәсілдерін, негізгі  қорларды қайта бағалау және  индекстеуді жақсарту ұсынылады,  амортизациялық аударымдарды мақсатты  қолдануға бақылау және экономикалық ынталандыру шараларын енгізу.

     Берілген  жағдайда жеделдетілген амортизация  тәсілін қолдану ұсынылады. Оны  артықшылығы мынада:

     ● Кәсіпорынды моральдық тозумен байланысты жоғалтулардан сақтандырады және мүлтіксіз (жаңа) техниканы енгізуге жағдай жасайды.

     ● Негізгі қорлардың жаңартуын тездетеді және оларды инфляциядан қорғайды, өнімнің бәсеке қабілеттілігін көтереді және т.б.

     Жеделдетілген  амортизацияда әртүрлі есептеу  әдістері қолданылады, солардың  ішінде: амортизациялық аударымдарды  екі мәрте төмендететін әдісі (жылдар жиынтық әдісі). Бұларды жеделдетілген амортизация әдістері деп атайды, себебі тозу есебін жеделдетеді, оларды қолданғанда негізгі қорлар объектілерін пайдалану мерзімінің басында амортизациялық аударымдардың көлемі, талданатын кәсіпорында қолданылатын амортизацияны есептеудің бір қалыпты әдісін пайдаланғаннан гөрі көп болады. Бірақ бұл арттыру пайдалану уақыты біткеннен кейін аз аударымдармен компенсацияланады. Пайдалану мерзімі бойы барлық есептелген амортизация көлемі объектің амортизацияланатын құнымен бірдей және тең болады.

     Амортизациялық  аударымдарды екі мәрте төмендететін  немесе регрессивті әдіс кеңінен  таралым алды. Ол негізгі капиталдың  баланстық қалдық құнынан нақты  белгіленген проценттер негізінде  амортизациялық аударымдарды анықтайды. Осы арқылы амортизацияны есептеудің бір қалыпты әдісінде қолданылатын максималды мөлшері амортизация мөлшерінен екі рет артады; кемитін баланс әдісі, ол пайдаланудың бірінші жылындағы амортизация нормаларын екі есе өсіруді болжайды, екінші жылы қалдық құннан 20% аударым және т.б.; «сандар жиынтығы» немесе «жылдар жиынтығы» немесе «кумулятивті» әдіс, бұл әдісте амортизация нормасы негізгі капиталдың жұмыс жасау мезгілінің бітуіне қалған жылдан санын (сағатын) бөлу жолымен есептелінеді. Мысалға құрал-жабдықтың жұмыс мезгілі 10 жыл, ол мынаған тең:

           10+9+8+7+6+5+4+3+2+1 = 55

бірінші жылы амортизация  нормасы:

           10/55·100=18,2%;

екінші жылы:

            9/55·100=16,4%

үшінші жылы:

            8/55·100=14,5%

     Регрессия  принципі осы әдістердің негізінде  жатқан бірінші жылы амортизацияны жоғары мөлшерде есептеуге мүмкіндік береді, ал аяғында оны төмендетеді. Ол  2/3 қорлар құнын жұмыс мезгілінің жартысында амортизациялауға мүмкіндік береді.