Шпаргалка по "Экономике"

 

 

 

 

 

44Салық  жүйесін құрудың қағидалары

Міндетті төлем\дің баршасын салық деп есептеуге болмайды. Салық\дың ерекшелігі о\дың белгілі 1принцип\ге сәйкестігінде. Салық салудың принцип\і туралы ең алғаш өзінің «Халықтар байлығының жаратылысы мен себептері еңбегінде Адам Смит жазған болатын.

Ол салықтық 3 бастауын қарастыруды ұсынды: рента, пайда ж\е жалақы. А.Смиттің бұл проблемаға көзқарасы күні бүгінгі дейін өзекті, сондықтан о\ды келтірейік: «1. Мемл.тің азамат\ы мүмкіндігінше, қабілет\і мен күш\іне сәйкес үкіметті ұстап тұруға қатысуы қажет, яғни мемл.тің қамқорлығы мен қорғауына байланысты алған табыс\ымен салық төлеуі тиіс. Қандай болмасын салық соңғы есепте жоғарыда көрсетілгеннің бірінен (рента, пайда, жалақы) алынатын болғандықтан міндетті түрде теңсіздік болып табылады, себебі ол қалған екеуіне қатысты емес. 2.Әрбір жеке тұлға төлеуге міндеттелген салық өз еркінше емес, дәл анықталуы тиіс. Төлеу мерзімі, төлеу әдісі, төлем сомасы – мұның барлығы төлеуші үшін де, басқаға да анық ж\е белгілі болуы тиіс. 3.Әрбір салық төлеуші үн ыңғайлы уақыт пен әдіс бойынша алынуы тиіс. 4. Халықтың қалтасынан алынатын әрбір салықтың мемл қазынасына артық түсім\ден мүмкіндігінше кем болуын қарастыра отырып белгіленуін көздеу қажет». Келтірілген мәтіннен А.Смиттің келесі принцип\ді ұстанғанын көреміз: біркелкілік, яғни мемл.тің салық төлеуші\ге талабының ұқсастығы, салықтық ереже\дің жалпыға бірдейлігі; анықтық, яғни салық жүйесінің негізгі сипат\ының айқын, түсінікті, орнықты болуы, о\дың уақыттың ұзақ кезеңі бойынша өзгермеуі; оңайлығы ж\е ыңғайлылығы, осы  сөз\дің тікелей мағынасында; ауыр болмауы, яғни салықтың төлеушіге үлкен ауыртпалық түсірмеуі. Салық салудың ұтымды құрылған жүйесі үн бұл ереже\ді сақтау өзінен-өзі түсінікті, бірақ тәжірибеде соңғы 2 принцип жүзеге аса бермейді. Себебі, салық\ экон.лық ж\е құрылымдық саясаттың құралы ретінде болғандықтан салықтық ауыртпалық деңгейі мемл реттеудің нақты міндеттеріне байланысты тағайындалады. Қазіргі күнде салық жүйесін құруда қолданылатын принцип/: 1)жалпыға бірдейлігі – табыс алатын экон.лық субъекті\ді салықпен толықтай қамту; 2)тұрақтылық – салық түр\і мен салықтық қойылым\дың уақыт бойынша орнықтылығы; 3)төлем қабілеттілігі – салықты барлығына бірдей қойылыммен алу, салыстырмалы салықтық жүктеменің табыстылық деңгейі әртүрлі субъекті\ үн теңдей болуы; 4)міндеттілігі – салықтық мәжбүрлеу, төлемнің болмай қалмауы; 5)әлеу әділеттілік – салықтық жүктемеге қатысты барлығының шамамен бірдей болуы. Салық жүйесін құруды мына\ды есепке алу кк: 1)салық\ ұжым мен жұмыскер\дің табыс, пайда табуға ынтасын кемітпеуі тиіс, 2)салық\ ж\е басқа да бюджеттік түсім\ге мемл.тік шығын\ сәйкестенуі тиіс, кері жағдайда мемл шығын\ды кеміту қажет, 3)салық салу азамат\дың табысын күнкөріс деңгейінен төмендетпеуі тиіс. Мемл.тің салық жүйесін құру ж\е қызметін реттеу принцип\інің қатарына салық\дың қайтарымдылығы принципін қосуға болады. Оның мәнісі, мемл халыққа салық\дың қайтарымын ақшалай төлем\, әлеу игілік\, мемл.тік қызмет көрсету\ түрінде өтеуге міндеттеме алуы тиіс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

45Ақша  – несиелік реттеудің теориялық  негіздері

Қаржыны реттеу қызметінің дербес тармағы – несиені ж\е несиелік қатынас\ды реттеу болып табылады. Несие – бұл 1 тұлғаның 2-бір тұлғаға уақытша, қайтарымдылық шартымен беретін ақшалай қаражат\ы. Несиелік қатынас\ дегеніміз – қарызға берумен ж\е қайтарумен ақша есептеу\ін ұйымдастырумен, ақша белгі\ін ж\е бағалы қағаз\ды эмиссиялаумен, сондай-ақ несиені инвестиция көзі ретінде пайдаланумен байланысты ақшалай қатынас\. Қаржы-несие операция\ын жүзеге асырушы негізгі агент банк\ б.т, дегенмен мұндай операция\ды тек қана банк\ емес, соныимен қатар басқа да қаржылық-кредиттік институт\ жүргізеді ж\е о\ға ақша қаражат\ын несиеге, пайызбен беретін кез келген ұйым\ жатқызылады. Банк\ге қаржылық қатынас\ға қаржы-несие ұйымы ретінде ғана емес, сонымен бірге, акционерлік қоғам\дың акция\ын иемденіп, со\дан дивиденд алатын шаруашылық жүргізуші субъекті рөлі де тән. Қаржылық-өнеркәсіптік топ\ға мүше болу немесе, тіпті басшы ұйым ретінде де банк\ шаруашылық жүргізуші субъекті\ге айналады. Рыноктық экон.сы бар ел\де банк\ мен банктік мекеме\ 2 деңгейлі жүйені құрайды ж\е оның негізгі буыны демек, жүйенің ұшар басы ҰБ б.т. ҰБ айналымдағы ақша массасының көлемі мен құрылымын реттейді. Бұл функция банк\ге берілетін несиелік ресурс\дың көлемін өзгерту ашық рыноктағы операция\ ретінде бағалы қағаз\ мен шетелдік валютаны сатып алу-сату арқылы іске асырады. Коммер банк\ ұстауға тиісті міндетті резерв\ нормасын тағайындау мен өзгерту ҰБ-тің құзырында. Ақша массасын реттеудің тағы 1 құралы – ҰБ-тің «ашық рыноктағы» операция\ы б.т. Мемл.тік бағалы қағаз\ды сатып алу н\е сату арқылы ҰБ коммер банк\дің кредиттік ресурс\ын «тұсайды» н\е босатады. Егер мемлинфляцияны төмендетіп, ақша массасын қысқартқысы келсе, онда ҰБ мемл.тік облигация\дың белгілі 1 мөлшерін ашық рынокқа «лақтырады». ҰБ жүргізетін операция\ шеңберіне үкіметке мерзімділік, ақылық, қайтарымдылық принцип\і негізінде кредит береді, келісім негізінде банк\ді несиелейді, бағалы қағаз\ды, шетелдік валютаны сатады, сатып алады, отандық ж\е шетелдік кәсіпорын\ды инв.лайды, шетелдік ақша бірлік\іне қатысты теңгенің ресми бағамын тағайындайды, мемл.ке коммер банк\ге есептеу ж\е кассалық қызмет\ін көрсетеді. Осы операциялардың барлығы ҰБ-тің мемл.тік эмиссиялық, кредиттік ж\е есептеу қызметін куәландырады. Коммер банк\дің міндетіне кассалық, төлем инв.лық ж\е сақтандыру қызмет\ін көрсету жатады. Мемл.тік бағалы қағаз\ рыногы – мемл.тің қаржылық саясатының маңызды құралы б.т.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

46Қ.Р-  ң даму сатыларындағы ақша  – несие саясаты

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

50Қазақстандағы  институтционалдық реформалар

51Қ.Р  қазіргі өнеркәсіптік саясат

52.Қ.Р қазіргі бюджет саясаты

53Экологиялық реттеу

56Инвестицияның негізгі пайда болу көздері

57Ұлттық шаруашылықтың құрылымын өзгертудің қажеттігі

59Орталық банктің қызметтері

60Жоспарлаудың қағидалары