Шпаргалка по "Экономике"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

20.Агроөнеркәсіптік  кешеннің құрамы,мақсат\ы мен міндет\і

58Ұлттық экономикадығы аграрлық өндірістің ерекшеліктері

Ауыл шаруашылық өнім\ін өндіріп қоюдын өзі жеткіліксіз. Оны сақтап, сапалы түрде өңдегеннен кейін халыққа уақытында жеткізу  керек. Ауыл шаруашылығы бұл мәселе\ді басқа сала\дың көмегінсіз шеше алмайды. Сондықтан оның қажеттілік\ін қамтамасыз етіп, өнім\ін өңдейтін өнеркәсіп өндіріс\і  мен ауыл шаруашылығының арасында тікелей  байланыс қалыптасқан. Басқаша айтқанда, агроөнеркәсіп кешені п.б. АӨК негізгі мақсаты - халықты азык-түлікпен, ал өнеркәсіпті қажетті шикізатпен қамтамасыз ету. АӨК ауыл шаруашылық өнім\ін өндіру ж\е о\ды тұтынушы\ға жеткізуге қатысатын барлық шаруашылық сала\ын біріктіреді. АӨК құрамына ауыл шаруашылығының өзі, сондай-ақ ауыл шаруашылығын негізгі өндіріс құрал\ымен камтамасыз ететін, сала\ тобы (ауыл шаруашылық машина\ын жасау ж\е минералдық тыңайтқыш\ өндірісі) ж\е ауыл шаруашылық шикізат\ын өңдеумен айналысатын, сала\ тобы (жеңіл, тамақ өнеркәсіптері) жатады. АӨК-нің ауыл шаруашылығын өндіріс құрал\ымен қамтамасыз ететін тобы техника, минералдық тыңайтқыш, улы химикат\мен жабдықтап, оны механикаландырылу ж\е интенсивтендірілу деңгейін анықтап, тиімділігін арттырып ж\е өнім\ді дұрыс сақтауға мүмкіндік береді. Бірақ еліміздің қазіргі нарықтық экон жағдайында өндіріс құрал\ымен қамтамасыз ететін тобының даму деңгейі ауыл шаруашылығын техника ж\е химиялық өнімдермен жеткілікті, тұракты қамтамасыз ете алмауда. Сонымен АӨК дегеніміз ауыл шаруашылык өндірісін  өнеркәсіптік негізде дамыту б.т. АӨК-нің мақсаты ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру, о\ды сақтау, сапалы өндеу ж\е дер кезінде халыққа жеткізу. АӨК-нің міндеті халықты тамақ өнім\імен, жеңіл ж\е тамак өнеркәсіп\ін шикізатпен қамтамасыз ету, импорттық тәуелділікті кеміту, азық-түлікті жан басныа шаққандағы тұтынуды жоғарылата отырып, ауыл шаруашылығы тауар өндіруші\і мен өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорын\ының табысты жұмыс үн ұйымдастырушылық-экон.лық жағдай\ жасау б.т. Ауыл шаруашылығы бүл міндет\ді басқа сала\дың көмегінсіз шеше алмайды. Сондықтан ауыл шаруашылығының қажетін ж\е оның өнім\ін өндеуге қызмет ететін өндірістермен өзара байланысы тұрақты кеңейтіп отыруы тиісті. АӨК дамытудың негізгі бағыт\ы: -аөк қызмет ету мезанизмін қалыптастыру, -аөк-нің тимділігін жоғарылату, оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру үн ғылым мен техникалық прогресс әсері мен рөлін күшейту. –отандық рынок үн ауыл шаруашылығы өнім\ін өндіретін тауар өндіруші\ге қолайлы жағдай туғызу мақсатында протекциондық сыртқы экон.лық саясат жүргізу, -жер қатынас\ын жетілдіру, -ауыл тұрғын\ының табысын арттыруға, ауылдағы әлеу  инфрақұрылымды дамытуға бағытталған саясат\ жүргізу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

21.Агроөнеркәсіп  кешенін мемл реттеудің бағыты,әдістері,нақты  механизмдері

42Аграрлық  сфераны мемлекеттік реттеу

48 Агробизнесті мемлекеттік реттеу

агроөнеркәсіптік өндірісті  мемл реттеу – бұл ауыл шаруашылығы  өнім\ін, шикізатты ж\е азық-түлікті өндіру, өңдеу ж\е өткізу, сондай-ақ аграрлық секторды өндірістік-техникалық ж\е материалдық-техникалық қамтамасыз ету бойынша мемл.тің экон.лық әді\ арқылы әсері б.т. ҚР мемлекеттің реттеуші қызметі келесі бағыт\ бойынша жүзеге асады:

•Заңнамалық база жасау, реттеуді құқықтық қамтамасыз ету. Мемл реттеу монополдық құрылым\дың теріс әсерін болдырмауға бағытталуы тиіс. Қаз.да аграрлық реформа жүргізу барысында мейлінше монополданған ресурстық, шикізаттық, азық-түлік рынок\ы қалыптасты. АӨК-мен шектес сала\дың монополизмі, делдал\дың көптігі баға\ диспаритетін туындатып, ауыл шаруашылығында жасалған жалпы табысты монополис\ мен делдал\дың пайдасына қайта бөліп, АӨК-тің негізгі саласындағы ұдайы өндіріске кедергі келтірді. •Аграрлық рынок\дың барлығында бәсекелік орта қалыптастыру. Мұның өзі АӨК-тің түпкі табысын оның барлық буын\ының шығын\ына сәйкес қайта бөлуге көмектеседі. Бұған қоса баға теңсіздігін жою үн энергетикалық кешен, көлік, байланыс кәсіпорын\ының қызметін реттеуде мемл рөлін күшейте түсетін заңнамалық негіз қажет.

•Агроөнеркәсіптік кешенді орнықты дамыту, тауар өндірушілерді рынок шарттарына бейімдеу жағдайларын жасауды қолдау. Осыған байланысты мемлекеттік реттеудің маңызды қызметіне тамақ өнімдері мен ауыл шаруашылығы шикізаттарына орнықты сұранысты қолдау жатады. Мемл АӨК өнім\іне, мемл.тік тапсырысқа қажетті баға жүйесін реттеу арқылы халықтың табысын қалыптастыруға әсер етіп, тұрғын\дың төлем қабілеті бар сұранысын түзуге жәрдемдеседі. •Ақылға қонымды протекционизм саясатын жүргізу ж\е азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету кедендік тариф\, импорттық азық-түлік тауар\ына салық\ көмегімен жүзеге асады. •Шетелдік инвесторлар үн қолайлы ахуал жасау, АӨК-тің біріккен кәсіпорын\ын құру, озық техника мен технологияны импорттауды қолдау мақсатында шетелдік кредитор\ үн мемл.тік кепілдіктер беру. •АӨК-проблема\ы бойынша шешуші ғылыми бағыт\ды қаржыландыру, әлемдік стандарт\ға сай жаңа технология\ды жасау бойынша инвестициялық жоба\ды қаржыландыруға қатысу. АӨК мемл реттеу бірқатар экон құрал\ арқылы жүзеге асады. о\дың ішінде бағаның орны ерекше. АӨК сала\ын дамытудың пропорционалдылығын қамтамасыз ету үн баланс\ жүйесі талдап жамалынады. Мұның көмегімен ауыл шаруашылығы өнім\ін өндіру көлем\ін ауыл шаруашылығын материалдық-техникалық жабдықтаумен  АӨК сала\ын дамытуға жұмсалатын күрделі қаржымен баланстық байланыс қамтамасыз етіледі. АӨК баланс\ жүйесіне мына\ кіреді: ауыл шаруашылығының негізгі өнім\ін өндіру ж\е пайдалану балансы, өндірістік қуат\ балансы, АӨК-ның салааралық балансы, т.б. нормативтік әдіс бойынша ауыл шаруашылығы өнім\ін тұтыну көлем\і мен құрылымын анықтау үн халықтың жан басына шаққандағы тамақ өнім\ін ж\е азық-түлікке жатпайтын тауар\ды тұтынудың рационалді тұтыну норма\ы пайдаланылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

22Бәсекелі, монополды рыноктар

Бәсеке - бұл рыноктық экон.ның  қатысушы\ының арасындағы тауар\ды сатып  алу ж\е сату барысында, өңдірістегі  ең жақсы жағдай\ы үн бақталастық. Бәсеке - рыноктық қатынас\дың негізгі категориясы, әр түрлі формада болады ж\е әр түрлі жол\мен іске асырылады. Ол сала ішіндегі  ж\е сала аралық бола алады. Ол бағалық ж\е бағалық емес бола алады.

Бағалық бәсеке тауар\ мен  қызмет\ді бәсекелестің бағасына қарағанда  төмен бағамен сатуға негізделген. Баға темендету шығынды азайту н\е  пайданы азайту арқылы ғана мүмкін. Оны тек ірі фирма\ғана істей  алады. Бағалық емес бәсеке техникалық артықшылық\дың арқасында жететін тауар\дың жоғарғы сапасымен ж\е сеңімділігімен сатуға негізделген.

Рыноктық қатынас\дың  қатысушы\ының өзара қалай бәсекелесуіне  байланысты жетілген (еркін) ж\е жетілмеген бәсеке рыногі деп бөлінеді. Жеке фирма\дың өнім бағасына әсер етуі неғұрлым аз болса, солғұрлым рынок бәсекелік д-ды. Жетілген бәсеке (еркін бәсеке рыногі) дегеніміз рынокта бір-біріне тәуелсіз көптеген сатушы\ мен сатып алушы\ қызмет ететін ж\е тең мүмкіндік\і мен құқ\ы бар бәсекенің идеалды бейнесін айтады. Жетілген бәсекені негізгі белгісі: әрбір фирманың үлесі жалпы өнімге шакқанда аз болғаңдықтан, ешқайсысының бөлшек бағаға әсері өте төмен болады. Ұсыныс баға\ы төменгі шекте теңеледі. Жетілген бәсеке толық түрде болмайды. Оған тек жуық шамада жақындауға болады. Монополия жеке -өндіруші тауар рыногын бақылап ж\е сол рынокта үстем орын алған кезде п.б. Монополияның мақсаты - рынокта баға мен өндіріс көлемін бақылау арқылы мүмкін болатын жоғары табыс алу. Мемл.тік билік орган\ы монополияға қарсы саясат арқылы оған кедергі жасайды. Антимонополиялық саясат монополият\ қызметіне тыйым салу, о\ды рыноктан ығыстыру, ірі компания\ды мәжбүрлеу арқылы жүргізіледі. Монополияның рынокты жаулап алуының теріс салдары: -монополис\ астыртын бағалық ымыраға келу арқылы өз\і ұсынатын тауар\ға жоғары баға тағайындайды. –монополият\өндірісті дамытуға, тауар\ мен қызмет кқрсету\дің сапасын арттыруға, тұтынушы\дың қажеттілігін неғұрлым толық қанағаттандыруға мүдделі емес,себебіо\ға бәсекелес\ тарапынан қауіп жоқ, ал жоғары пайданы өндіріс көлемінің шектеулі жағдайында да бағаны жоғарылату арқылы алуға болады. –монополизм өндірістің, ресурс\ды пайдалану деңгейінің тиімділігіне қарамастан ресурс\ды монополист\ пайдасына, тиімсіз бөлу үрдісін туындатады. –бас пайдасын ғана ойлайтын монополист\ үн мемл пен қоғам мүдде\і кейінге қалдырылады, о\ бәсекелес\ін өндірістен де, рыноктан да аяусыз ығыстырады. –монополизм мемл.тің билік аппаратымен, мемл басқару орган\ымен, әр деңгейлі шенеунік\мен ымыраға келіп өз орбитасына жаңа қатысушы\ды қосып алуға мүмкіндігін кеңейте береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

23Мемлекеттің  монополизмге қарсы әрекеті

24Бәсекелік  ортаны қалыптастыру және дамыту  бойынша мемлекеттік шаралар

49Мемлекет және ірі бизнес

Қазақстанда рыноктық жаңғырту\ы жүргізу ж\е тауар\ мен қызмет көрсету\ рыногының қалыптасуы мемл.тік антимонополиялық қызметті едәуір жандандыра түсті. 2001 ж қабылданған, «Бәсеке ж\е монополистік қызметті шектеу туралы» заң бұл саладағы жұмыс\ монополия\ қызметін қадағалау бойынша нақты тетік\ді белгіледі. Маман\дың пікірінше ҚР антимонополдық заңы өзінің мақсат\ы мен мазмұны бойынша монополияны реттеудің батыс Еуропалық үлгісіне жақын. ҚР монополияға қарсы орган\ының негізгі міндет\і келесідей: •Тауа\ мен қызмет көрсету\ рыногында кәсіпкерлікті қолдау ж\е бәсекені дамыту; •Монополистік іс-әрекеттің алдын алу, оны шектеу ж\е жою, әділетсіз бәсекені тоқтату; •Табиғи монополис\ қызметін реттеу; •Мемл.тік орган\дың қызмет көрсету\і тәртібін реттеу ж\е бақылау; •Баға жасау үдерісін қадағалау; •Тауар рынок\ындағы басым субъекті\ әрекетін бақылау; •Тұтынушы\ мүдде\ін қорғау бойынша мемл.тік орган\ қызметін үйлестіру. Антимонополиялық мемл.тік реттеу теориясы мен практикасында «рыноктағы жағдайының басымдығы» түсінігі пайдаланылады. Бұлған белгілі 1 тауар рыногындағы 1 н\е бірнеше шаруашылық жүргізуші субъекті\дің шешуші әсер етуі жатады. Өзінің басым жағдайын теріс пайдаланушылар қатарына тауар\дың жасанды тапшылығын жасаушы\, баға жасаудың орнықтырылған тәртібін бұзушы\, рынокқа басқа қатысушы\дың кіруіне кедергі келтіруші\, контрагент\ге келісімнің өзіндік шарт\ын зорлап міндеттеуші\ жатады. Антимонополиялық қызмет үн жауапты мемл.тік орган\дың қолында едәуір күштеу құралдары жинақталған. Солардың ішінен келесі құрал\ды атап айтуға болады:

-Шаруашылық жүргізуші субъекті\ үн атқарылуы міндетті директивалық нұсқау\; -Монополды құрылымдарды мәжбүрлеу негізінде бөлшектеп, о\дың құрамынан дербес, тәуелсіз ұйым\ мен мекеме\ді қалыптастыру; -Антимонополиялық заңнамаға қайшылықты келісім\дің, шарт\дың, мәміле\дің күшін жою; -Антимонополиялық заңнама ж\е басқа да нормативтік акті\мен қарастырылған ереже\ мен норма\ды бұзғаны үн айыппұл салу, санкция\ қолдану, әкімшілік жауапкершілік шара\ын қолдану; -Монополист ұйым\ мен кәсіпорын\ды мәжбүрлеу арқылы таратып жіберу. Осындай мемл антимонополиялық әсер ету шара\ының молдығына қарамастан, о\ды жүзеге асыру монополис\ тарапынан күшті қарсылыққа ұшырайды.  Сондықтан, мемл.тің антимонополиялық қызметі үздіксіз сипатта болуы тиіс, өйткені монополиялық құрылым\ жаншылған монополистік көрініс\ді қайта туындатудың жаңа жол\ы мен әдіс\ін табудан ешбір жалықпайды. Тауар рыногындағы кәсіпкерлік іс-әрекетінің 2 процессі: 1)кәсіпкер\ өткізу рыногы, тұтынушы\ тапсырысы үн бәсекеге түседі, сондықтан өнім сапасын жақсартуға, оның ассортиметін кеңейтуге, өндірістік шығын\ды төмендетуге ұмтылады. 2)кәсіпкер\ , тауар жеткізуші\ рынокты бөлісу, сату шара\ы, баға деңгейі төңірегінде өзара пайдалы келісімге келуге ұмтылады. о\ бәсекелес\ді рыноктан ығыстыру, о\дың беделін түсіру арқылы артықшылық\ алуды көздейді. Мемл 1-процесті қолдауы тиіс, ал 2-сіне антимонополиялық саясат жүргізілуі кк. Монополизмді шектеу туралы мемл.тік шара\ көп мөлшерде өндірілетін ж\е сатылатын тауар\мен салыстырғанда меншік объекті\і рыногында сатылатын тауар\ға арнайы қолдану әдіс\і арқылы жүзеге асады. Меншік объекті рыногында антимонополиялық саясат\ бәсекелік бастау\ды қолдау мақсатында сату, сатып алу, қолдан-қолға өткізу сияқты іс-әрекет\ді мемл.тік реттеуге бағындыру қажет.

 

 

 

 

 

 

25Инвестициялар  мен инновацияның үдерістерінің  мәні,бастаулары және олардың  тұтынушылары

«Инвестиция» түсінігі кең  мағынада болашаққа салым дегенді  білдіреді. Инв\ – бұл болашақтағы қажеттілік\ді қанағаттандыруға арналған кез келген қаражат. Сондықтан о\ ағымдағы пайдаланудан шығарылып экон.лық н\е әлеу игілік әкелуге мүмкіндігі бар белгілі 1 іске салынады. Инв дегеніміз негізгі капиталға, запас\ға, резерв\ге, сондай-ақ басқа да экон.лық объекті\ мен үдеріс\ге салым\ б. т. Оның сипатты белгісіне материалдық ресурс\ мен ақшалай қаражаттың салыстырмалы ұзақ уақытқа бейтараптануы жатады. Капиталдың физикалық ж\е ақшалай болып бөлінуіне сәйкес инв\ да материалдық-заттай ж\е ақшалай деп бөлінеді. Материалдық-заттай формадағы инв\ – бұл құрылыстағы өндірістік ж\е өндірістік емес объекті\, жабдық\ мен машина\ ж\е басқа да техникалық паркті алмастыруға н\е кеңейтуге бағытталған инв.лық тауар\. Ақша формасындағы инв\ – бұл материалдық-заттай инв\ды құруға бағытталған, инв.лық тауар\ды шығаруды қамтамасыз ететін ақша капиталы. Өндіріске жалпы инв\ деп негізгі капиталды ж\е запас\ды ұстап тұру мен арттыруға бағытталатын инв.лық өнімді атайды. Жалпы инв\ 2 құрамдас бөліктен тұрады:1) амортизациялық төлем\-бұл негізгі құрал-жабдық\дың орнын толттыруға, о\ды жөндеуге, қалпына келтіруге қажетті инв.лық ресурс\.  2) таза инв\ – бұл негізгі құрал-жабдық\ды көбейту, арттыра түсу мақсатында ғимарат\ мен құрылғы\ды, жабдық\ мен іс-әрекеттегі өндірістік қуат\ды іске қосуға арналған капитал салымы. Материалдық өндіріс сала\ына инв\мен қатар о\дың едәуір бөлігі әлеу-мәдени сфераға, ғылым, білім беру, денсаулық сақтау, спорт, информатика, қоршаған ортаны қорғауға, сондай-ақ осы сала\ үн жаңа объекті\ салуға, о\ды қолданылатын техника мен технологияны жетілдіруге, инновация\ды жүзеге асыруға бағытталады. Нақты инв\ экон сала\ына ж\е экон.лық қызмет түрлеріне салым\ б.т, нақты капитал өсімін қамтамасыз етеді, Қаржылық инв\ дегеніміз акция\ға, облигация\ға, вексель\ге ж\е басқа да бағалы қағаз\ мен қаржылық құрал\ға салым\.

Тікелей қаржылық инв\ дивиденд түрінде табыс, сондай-ақ акционерлік компанияны басқаруға қатысу құқығын алу мақсатындағы акционерлік қоғамның жарғылық қорына ақшалай салымдар. Тәуекелдік деңгейі жоғары инв\ венчурлық капитал д-ды. Ірі венчурлық капитал инв.лық жоба\ға, қызметтің жаңа түрлеріне салынуымен ерекшеленеді. Мұндай капиталдың әрбір салымшысының тәуекелін кеміту үн көптеген салымшы\дың капиталын біріктіріп венчурлық капитал қорын құрады. Инв мемл.тің, кәсіпорынның, тұрғын\дың жинақ\ы ж\е қорлануымен тығыз байланысты. Мемл үн қорлану, яғни ұлттық табыстың ағымдағы тұтынуына жұмсалмайтын 1 бөлігі негізгі ішкі инв.ның қайнар көзі, бастауы б.т.