1.Мемлекеттің
экономикадағы рөлі туралы теориялар
мемл,тің экон.дағы рөлі туралы,
оның экон.ға әсерінің деңгейі туралы
пайымдау\дың өзіндік ұзақ тарихы
бар. Тарихы тұрғыдан мемл.тің рыноктық
экон.дағы рөлі туралы алғашқы концепция
капитализм саяси экономиясы классик\інің
концепциясы б.т. классик\дің концепциясы
ХУІІ ғ дүниеге келді ж\е ол өзінің ортасына
экон.лық ғылымның көптеген өкіл\ін шоғырландырды.
о\дың ішінде ең көрнекті\і шотландық экономист
ж\е философ А.Смит ж\е ағылшын эконмисі
Д.рикардо болды. Мемл.тің экон.дағы рөлі
туралы ілімнің дамуына А.смиттің «халық\
байлығының табиғаты мен себеп\і туралы
зерттеу» еңбегі зор үлес қосты. Бұл концепция
бойынша рыноктық күш\дің әрекеті тепе-теңдікті
механизм жазап шығарады. Классик\ рыноктық
экон.дағы мемл рыноктық процесс жағдайындағы
адам\дың қауіпсіздігін қамтамасыз етіп,
меншігін қорғауы тиіс ж\е рынокқа қатысушы\
арасында туындайтын дау\ға төрелік етуі
қажет.экон.лық мәні бойынша бұл концепция
рыноктық экон.ның өзін-өзі реттеп, өзін-өзі
ұйымдастырып отыруға жағдайы жететіндігін
дәлелдеген болатын. Капитализм дамуының
ерте саты\ында мемл.тің экон.ға араласуы
негізінен 2 қызметпен шектеледі деген
пайымдау\ басымдық тапты. о\: жеке меншік
құқық\ын заңнамалық тұрғыдан қорғау ж\е
экон.лық таңдау еркіндігін қауіпсіздендіру.
Классик\ мектебінің тағы бір өкілі Жан
Батист Сэй өзін өзі реттеу механизмін
көрсету үн келесі идеяны алға тартты.
тауар ж\е қызмет көрсету\ өндіріс үдерісінің
өзі өндірілген тауар\ құнына тең табыс
жасайды. Бұл өндірістің өзі жасалған
игілік\ мен қызмет көрсету\ді сатып алуға
қажетті табысты автоматты түрде қамтамасыз
етеді. Мемл.ті «түнгі күзетші» ретінде
тану ХУІІІ-ХХ ғ басы кезең\індегі капитализмнің
туындауы мен еркін еркін кәсіпкерліктің
дамуы заманына тура келген еді. Ол кезеңнің
әлеу-экон негізін өндіріс ресурс\ына
шағын меншік пен экон.лық байланыс\дың
еркін бәсекелесі рынок арқылы жүзеге
асырылуы сипаттаған болатын мұндай жағдай\да
рынок шын мәнінде реттеуші қызсет\ді
ойдағыдай атқарып келді, сондықтан мемл.тің
рөлі рыноктың гүлденуіне ешкімнің де,
еш нәрсенің де кесірін тигізбеуді қадағалаумен
шектелгены шындық еді. 1923-33ж әлемдік
дағдарыс ж\е «ұлы депрессия» мемл.тің
рыноктық экон.дағы рөлі туралы классик
теорияны қайта қарауды талап етті. Сол
кезде Дж.М.Кейнс мемл.тің рыноктық экон.ға
араласуының объективті қажеттілігі туралы
жан жақты негізделген теорияны талдап
жасады. Кейнс негізгі макэк.лық көрсеткіш\
арасындағы өзара байланыс бар екендігін
дәлелдеп, о\ды мемл.тік шешім\ арқылы жүзеге
асыру жөнінде практикалық шара\ды қолға
алды. Кейнстің негізгі теориясы-капитализм
өзін-өзі реттейтін жүйе емес, онда тепе-теңдіктің
ішкі механизм\і жоқ деген тұжырым, сондықтан
да кейнс капиталистік ЭМР теориясының
негізін қалаушы б.т. ал, неоклассик\ еркін
бәсеке ж\е рыноктық механизм жағдай\ындағы
шаруашылық жүргізу заңдылық\ын қалыптастырып,
бұл жүйенің экон.лық тепе-теңдік қағида\ын
анықтады. Мұндағы басты идея рынокта
жүріп-жатқан үдеріс\ді анықтайтын сұраныс
пен ұсыныстың өзара әрекеті б.т. монетаристік
бағыттың лидері М.Фридмен. бұл теорияның
негізгі ұстанымы: рыноктық жүйе өзін-өзі
реттеуге қабілетті, ол өзін-өзі тепе-теңдік
жағдайында ұстай алады, оның беріктік
деңгейі жоғары, сондықтан реттеуді қажетсінбейді.
о\дың пікірінше ешқандай мемл рыноктан
ақылды емес. Мемл пен экон.ның өзара
қатынас\ының марксистік моделінде мемл.тің
экон.лық қызметі өндіріс пен тұтынуды
қоғамдық ұйымдастырудың тарихи формасының
мазмұны ретінде қарастырады ж\е қоғамдық
меншік экон.лық жүйедегі бірден-бір үстем
сектор б.т. бұл жүйенің негізі болып табылатын
өндірістің құрал-жабдық\ына мемл.тік
меншік экон.лық үдеріс\ді 1 орталықтан
реттеу қажеттілігін ұйғарады.
2.Рыноктық
жүйесінің сипаты - аралас экономика
3.
Аралас экон.дағы мемл.тің негізгі
функция\ы
Аралас экон дегеніміз
негізін рыноктық қатынас\ ж\е жеке
кәсіпкерлік, сондай ақ басқа да көптеген
институт\ (қаржы өнеркәсіп топ\ы,
трансұлттық компания\) құрайтын экон.лық
жүйе. Бұл жүйеде шаруашылықтың ең
маңызды үдеріс\і мен сфера\ын
мемл реттейді. аралас экон жағдайындағы
мемл.тің негізгі функция\ын атап
өтейік: -Экон.лық шешім\ қабылдау үн
құқықтық негіз\ қалыптастырады, мемл.тік
кәсіпорын\ мен ұйым\дың әрекетін
кәсіпкерлік қызметті реттейтін
заң\ды талдап жасайды ж\е қабылдайды;
азамат\дың құқық\ы мен міндет\ін
анықтайды. -Экон.ны тұрақтандырады; Үкімет
бюджеттік-салықтық ж\е кредиттік-ақшалай
саясатты қолдану арқылы өндірістің
құлдырауын тоқтатады, инфляцияны тежейді,
жұмыссыздықты төмендетеді, баға деңгейі
мен ұлттық валюта бағамын орнықтырады.
-Макроэк.лық ж\е құрылымдық тепе-теңдікті
қолдайды; аталмыш тепе-теңдікті қамтамасыз
ете алатындай рыноктық механизмді
қалыптастырады. -Даму стратегиясын талдап
қабылдайды, қолайлы инвестициялық
ж\е кәсіпкерлік ахуалды қалыптастырады,
сондай-ақ ұлттық стратегияны жүзеге
асыру мақсат\ы мен мұрат\ын қамтамасыз
етуді қосқандағы экон.ның қалыпты
қызметі үн қолайлы әлеуметтік жағдай\
жасайды. -Ресурст\ды үйлесімді бөледі,
мемл жеке сектордың қызығушылығын
туғызбайтын тауар\ мен қызмет көрсету
түр\ін өндіруді ұйымдастырады. Ол ауыл
шаруашылығын, байланысты, транспортты
дамыту шара\ын қарастырады, қорғанысқа,
ғылымға қажетті шығын\ды анықтайды,
білім беру, денсаулық сақтау бағдарлама\ын
қалыптастырып, жүзеге асырады т.с.с.
-Әлеуметтік қорғау мен әлеуметтік
кемшілік\ді қамтамасыз етеді, мемл минималды
еңбекақыға, қарттыққа байланысты зейнетақыға,
жұмыссыздық бойынша жәрдемақыға
кепілдік\ береді. -Шетелдегі ұлттық
бизнесті қолдайды; мемл әлемдік шаруашылықта
отандық экон.ның бәсекеге қабілеттілігін
арттыру мақсатында ұлттық бизнес қызметін
үйлестіреді. -Экон.лық қауіпсіздікті
қамтамасыз етеді; мемл тұрақсыздық
қауіп-қатер\і мен фактор\ына қарсы
шара\ қолданады. -Елдің қорғаныс қабілетін
қажетті деңгейде ұстайды. Бүгінгі таңда әлемдегі дамыған
ел\дің қайсы біреуінен де таза рыноктық
қатынас\ды іздеп, таба алмайсыз. Іс жүзінде
ұлттық ж\е әлемдік шаруашылықта аралас
экон қалыптасқан. ЭМР мазмұны келесідей:
-рынок субъектілеріне зиян келтірмеуге
бағытталған, сондықтан о\дың құқық\ы мен
міндет\ін, өзара жауапкершілігін анықтау
үн қабылданған заң\дың жиынтығы; -рынок
субъекті\інің шаруашылық әрекетін қадағалауды
қамтамасыз ететін ұйымдастыру-экон.лық
құрылымдарды қалыптастыру; -мемл.тің
әлеу-экон.лық саясаты негізінде жасалған
механизм\ді анықтап, нәтижелі қолдану.
ЭМР қоғам дамуының объективті экон.лық
заң\ы негізінде жүзеге асады. Рыноктық
қатына\ жағдайында бұл, ең алдымен сұраныс
ж\е ұсыныс заңы, құн заңы т.б. Мемл.тік
реттеудің мақсаты рыноктық жүйе қызметінің
құқықтық базасын қамтамасыз ету, өнімді
өндіруші\, жеткізуші\ ж\е тұтынушы\ арасында
заңды ж\е тиімді өзара қатынас\ды орнықтыру
болып табылады. Мемл.тік реттеу өркениетті
бизнес әрекетін қалыптастырудың негізгі
құралы ж\е халықтың әлеу теңсіздігін
салыстырмалы түзейтін жағдай\ды орнықтыратын
күш болып табылады. Аралас экон.ны
мемл реттеудің міндет\і мен мазмұнын
рыноктық экон.ның мәні анықтайды. Қазіргі
рыноктың негізгі міндеті өндірістік
ж\е өндірістік емес тауар\ға, қызмет көрсету\ге
сұранысты қанағаттандырып тауар тапшылығын
жоюға бағытталған әрекет\ді қалыптастыру.
4. Мемлекеттік
реттеу объектілері мен субъектілері
34.Экономиканы
мемлекеттік реттеудің міндеттері.
Мемл.тік реттеудің методологиялық
негізін ұзақ мерзімді болжам\ мен
әлеу-экон даму бағдарлама\ы құрайды.
Со\дың ішінде мемл.тік реттеудің
объектісі болуы тиіс басым стратегиялық
мәселелер баршылық. Олардың негізгі\ін
атап көрсетейік: 1. Экон.ны дамытудың жаңа
концепциясы адам факторын алдыңғы қатарға
шығарады. Адами әлеуетті қалыптастыру
ұзақ мерзімді стратегия болып табылады.
«Адами дамытуды қаржыландыру ұзақ мерзімді
инвестиция\дың ең тиімдісі екендігін
әлемдік тәжірибе көрсетіп отыр. Бұл стратегияны
жүзеге асыру Қаз.ның демографиялық дамуымен
тікелей байланысты. 2. Экон өсу – ол ғылыми-техникалық
прогресс, инновация\, өндірістің негізгі
фактор\ының ғылыми сыйымдылығын арттыру.
3. Өндіргіш күш\ді орналастыру. Мұның өзі
ұзақ мерзімге арналған мемл.тік реттеуді
қалайтын стратегиялық мәселе\дің ең маңызды
деген\інің бірі болып табылады. 4. Экологиялық
фактор-өңірлік ж\е стратегиялық экон.лық
шешім\ қабылдау үдерісінің маңызды\ының
бірінен саналады. Әлемнің көптеген ел\інде
экологиялық қауіпсіздік ұлттық қауіпсіздікпен
қатар қойылып, стратегиялық мәнге ие
болып отыр. Сонымен, ЭМР объекті\іне ұлттық
экон.ның тиімді қызметі үш мемл.тің бүкіл
реттеуші іс-әрекеті бағытталған сфера\,
сала\, өңір\, әлеу-экон процес\ жатады.
Мемл ықпалында болатын негізгі объекті\
мына\: -Ұлттық шаруашылықтың салалық,
өңірлік, ұдайы өндірістік ж\е әлеуметтік
құрылым\ы; -Экон цикл; -Жұмыспен қамту;
-Өмір сүру деңгейі; -Білім беру ж\е кадр\ды
даярлау; -Ақша айналымы; -Ғылыми-зерттеу
жұмыс\ы ж\е инвестиция\; -Төлем балансы;
-Әлеу сфера, еңбек қатынас\ы, халықты әлеу
қолдау механизмі; -Қоршаған орта; -Баға\,
антиинфляциялық үдеріс-; -Экон.ның мемл.тік
секторы; -Қаржы ресурс\ы ж\е бюджетаралық
қатынас\; -Мемл.сіздендіру, жекешелендіру,
демонополизациялау; -Экон.ның әртүрлі
сала\ындағы меншік форма\ы; -Сыртқы экон.лық
іс-әрекет\ және т.б. Биліктің заң шығарушы,
атқарушы ж\е сот орган\ры ЭМР субъекті\і
б.т. ҚР жағдайында бұл: қос палаталы Парламент,
Үкімет, ҚР Президенті, ҚР Конс Кеңесі.
Мемл реттеу субъекті\іне, сондай-ақ биліктің
өңірлік органдары да жатады. ЭМР міндеттері:
•ЭМР өтпелі кезеңнің бастапқы сатысында
– экон.ны либерализациялау бағытындағы
шара\ды жүзеге асыру;2- кезеңі – экон.ны
тұрақтандыру бойынша шара\ жүйесін жүзеге
асыру ж\е қорытынды кезеңі – тиімділікті
арттырып, тұрақты өсуді қамтамасыз ету.
•ЭМР мүдде\дің тепе-теңдігіне жеткізуі
тиіс, яғни 1 жағынан ол экон.лық реформа\дың
тиімді барысын, қамтамасыз етуі тиіс,
2-жағынан табыс\ мен ресурс\ды әділ бөлуге
қол жеткізуі қажет. •Рыноктық еркіндікті
сақтай отырып табиғи, адам, қаржы ресурс\ын
ұтымды пайдалану арқылы бюджет түсім\ін
көбейтуге, құрылымдық өзгеріс\ге, жалпы
ұлттық экон.ның дамуына жол ашуы кк. •Реттеу
арқылы әлеу-экон даму бағдарламасын,
салалық, өңірлік, сондай-ақ мақсатты бағдарлама\ды
жасау, инв.лық жоба\ды, қысқа ж\е ұзақ мерзімді
болжамдарды түзу жұмыс\ы атқарылуы тиіс.
•Мемл реттеу негізінде өңірлердің қаржылық
дербестігін, о\дың даму деңгейл\інің біркелкілігін
ж\е табиғи-экон жағдайы төмен аймақтарды
жан-жақты қолдау жүзеге асырылуы қажет.
5.Мемлекеттік
реттеу формалары
36Индикативті
жоспарлау
ҚР экон.лық жүйені трансформациялау
процессінде МР-дің бірқатар форма\ын
бөліп көрсетуге болады. жоспарлы
экон.да директивтілік жоспарлау
басымдылық танытса, рыноктық экон,ға
өту кезінде мемл тапсырыс\, индикативтік
жоспарлау, страт жосп, бағдарлама\
мен болжам\ жасау сияқты реттеу
форма\ы басымдылық танытады. Енді осы
форма\ды кеңінен қарастырайық. 1)Директивтілік
жосп-КСРО ж\е басқа да социалистік ел\де
ұзақ уақыт бойы қолданылғпн экон реттеу
формасы. Бұл форма қолданылған кезде
елдің экон.лық ж\е әлеу дамуы жоспары
заң ретінде қабылданып халық шаруашылығының
барлық буын\ы үн атқарылуы міндеті болады.
Дирек жоспарда анықтаушы рөлді өзара
байланыстырылған директивтік тапсырма\ды
кәсіпорын\ арасында бөлу, о\ды материалдық,
еңбек ж\е қаржы ресурс\ымен жабдықтау
ж\е өткізу шара\ы атқарады. Мұндай жосп
кезең сайын күрделене түсу үстіндегі
экон.ның объективті талант\ына сәйкестігін
жоғалта бастайды. Реттеудің осындау формасындағы
экон үнемі тапшылық экономикасы болып
қалады. 2)мемл.тік тапсырыс\ жаппай директивтік
жоспарлаудан шектеулі жоспарлауға көшуді
енгізді ж\е рыноктық жаңарту\дың басталуына
себеп болды. Ол рыноктық экон.ны реттеудің
маңызды құрал\ының бірі. Мұнда мемл өнім\ге,
жұмыс\ға, қызмет көрсету\ге тікелей тапсырыс
беруші ретінде көрінеді. Оның негізгі
мақсаты: -мемл.тік материалдық ресурс\
резервін жасау ж\е ұстап тұру; -елдің қорғаныс
қабілеттілігі қауіпсіздігін қажетті
деңгейде ұстау; -елдің халықаралық экон.лық
міндеттеме\ін орындау үн экспорттық өнім\
жеткізуді қамтамасыз ету. 3)индикативтік
жосп-ұлттық шаруашылық дамуына бағдар,
бағыт беру ж\е соған жұмылдыру тән б.т.
мұнда жекелеген шаруашылық жүргізуші
субъекті\ жалпыұлттық мүдде\ге сай жоспар\
мен жоба\ды атқаруға ұсыныс\ мен кепілдік\
алады. Инд жос.дың ерекшелігі жекеменшік
сектор өніміне сұранысты ынталандыру
н\се шектеу негізінде ықпал ету арқылы
реттеуде көрінеді. Экон.ның дамуында
индекатор ретінде экон.ның динамикасын,
құрылымы, тиімділігі, қаржы, ақша айналымы,
бағалы қағаз\ рыногы, т,б көрсеткіш\і қолданылады.
экон.ны басқарудың мемл.тік ж\е мемл.тік
емес шаруашылық жүргізуші субъекті\інің
мүдде\і мен іс-әрекетін үйлестіруші механизм
б.т. ЭМР-дің аталмыш формасы әлеу-экон.лық
дамудың индикатор\ жүйесін талдап жасауға
негізделіп, мемл реттеуді рыноктың өзін-өзі
реттеу қызметімен ұштастырып, байланыстырады.
4)страт жосп көмегімен қоғамның алдағы
даму бағыт\ы анықталады. бұл жосп формасында
елдің экон дамуындағы басты басымдылық\
таңдалады ж\е таңдауды мемл жүргізеді.
М, «ҚР-2030» бағдарламасы. 5)бағдарламада
елдің әлеу-экон дамуының мақсатқа сай
кешенді бағыт\ы көрсетіледі. Мақсатты
бағ/ды қолдану ресурс\ды шоғырландыруды,
түпкі нәтиже\ мен қажеттілік\ге жетуді
қамтамасыз етеді. Бағдарл ұдайы өндіріс
процессіне әсер етудің салыстырмалы
қатаң формасы б.т, сондықтан реттеудің
бұл формасы мемл.тік реттеудің басқа
форма\ы қажетті нәтиже\ бермеген жағдайда
қолданылады. 6) болжам\- негізгі функциясы
рыноктық экон жағдайында басқару шешім\ін
қабылдау үн ғылыми алғышарт\ды қалыптастыру
б.т. оның мақсаты: -экон.лық даму процессін
ғылыми сараптау; -қоғамдық ұдайы өндірістің
болашақтағы дамуының нұсқа\ын зерттеу;
-қабылданатын шешім\дің ықтимал сал\ын
бағалау; -басқару шешім\ін қабылдау үн
әлеу-экон ж\е ғылыми-тех даму бағыт\ын
негіздеу.
6.Экономиканы
мемлекеттік реттеу әдістері
Мемл.тің экон.лық үдеріс\ге
әсері рыноктық өзін-өзі реттеуді
мемл.тік реттегіш\мен үйлестіре
қолдану арқылы жүзеге асады. ЭМР
реттеу барысында жалпы, жекеленген
және арнайы әдіс\ қолданылады. Жалпы әдіс\
қатарына таным әдіс\і, жүйелілік әдісі,
қоғамдық ұдайы өндіріс теориясы т.б. кіреді.
Макроэк.лық процес\ді зерттеу методологиясы,
әлеу-экон құбылыс\дағы қайсыбір оқиға\дың
дамуын болжау сандық ж\е сапалық сараптау
әдіс\іне, сондай-ақ жүйеленген кешенді
тәсіл\ге негізделеді. Методологияны қолдану
арқылы туындайтын қорытынды\дың ғылыми
негізділігінің қажетті алғышарты объективті
экон.лық заң\ды ж\е о\дың әрекет ету механизмін
терең түсінуде ғана емес, сонымен бірге
о\дың шынайылығын практика жүзінде тексеру
болса кк. ЭМР –дің жекелеген әдіс\іне
статистикалық, эконқ-матем.лық т.б. әдіс\
жатады. Көптүрлі статистикалық әдіс\дің
ішінде реттеу ісіне қолдануға қолайлы
келесі әдіс\ді атап көрсетуге болады.
О\: Экстраполяция әдісі; Экон.лық топтастыру
әдісі; Индекстік әдіс; Бюджеттік әдіс.
Экстраполяция әдісі негізінен бастапқы
болжам\ды, бағдарлама\ды басты бағыт\
жобасын талдап жасау кезінде қолдануға
қолайлы. Бұл әдістің дәлдігі қолдану
кезеңі кеміген сайын арта түседі. Экон.лық
топтастыру әдісі мемл.тік реттеуде кеңінен
пайдаланылады. Топтастыру әдісін қолдану
нәтижесінде өзінің құрамы бойынша күрделі
жиынтық\ды қайсыбір біртекті белгісі
бойынша топ\ға бөліп қарастыруға мүмкіндік\
туғызады. Сараптау, ең алдымен ортақ белгі
бойынша топтастырылған құрылымдық, динамикалық
ж\е құрылымдық-динамикалық топтастыру
көмегімен жүзеге асырылады. Айталық,
халықтың өмір сүру деңгейін сипаттау
үн жан басына шаққандағы ақшалай табысы,
жан басына шаққандағы күнкөріс минимумы,
1000 адамға шаққандағы аурухана төсек\і
т.б. алынады. Бюджеттік әдіс мемл.тік статистикалық
орган\ жүргізетін халықтың өмір сүру
деңгейін статистикалық бақылау әдісі
б.т. Зерттеу материал\ы тұрғын\ды материалдық
әл-ауқаттылығы, тұтынуы, ақшалай шығындары
бойынша негіздік рөлін атқарады. О\ әртүрлі
құрамдағы отбасы\дың тұтыну шығын\ы құрылымын
сипаттау үн маңызды ақпарат көзі бола
отырып, тұрғын\ды қолда бар ресурс\ының
деңгейі бойынша жіктеуге мүмкіндік береді,
үй шаруашылығындағы тұтынушылық сұраныс
динамикасы өзгерістерін анықтауға көмектеседі.
Үй шаруашылығы бюджет\ін зерттеу материалдары
тұтынушылық баға\ индексін, ұлттық табысты,
халықтың нақты табыс\ын есептеуде кеңінен
қолданылады. ЭМР-дің барлық форма\ында
ерекше рөл атқаратын арнайы әдіс\ге баланстық,
мақсатты-бағдарламалы ж\е нормативтік
әдіс\ жатады. Рыноктық қатынас\ға өткен
кездің өзінде де баланстық әдіс\ экон.лық
дамудың, рыноктық тепе-теңдікке жетудің
қажетті сапалық сипатының көрсеткіші
болып қала береді. Балансталған экон
жағдайында жиынтық сұраныс пен жиынтық
ұсыныс негізгі өндірістік қор\ мен жұмысшы
күші, материалдық-заттық ж\е қаржылық
ағын\ арасындағы тепе-теңдікке қол жеткізіледі.
Дегенмен, қазіргі кезде де баланстық
мәселе\дің мазмұны өзгере қойған жоқ.
Тек о\дың механизм\і ж\е нақты шешу әдіс\і
ғана өзгеріс\ге ұшырады. Айталық, материалдық
баланс\дың функция\ы өзгеріп, о\ тауар
рыногындағы тепе-теңдікті сараптау ж\е
болжау құралына айналды. Мақсатқа бағдарланған
әдіс арнайы тәсіл\ді талап ететін нақты
проблеманың шешімін табу үн қолданылады.
Бұл әдіс негізделген проблеманы шешуге
жан-жақты ж\е кешенді тәсіл\ді пайдалануға
жол ашады. Нормативтік әдісті жеке, дербес,
сонымен бірге басқа әдіс\ жиынтығында
қолданады. Нормативтік әдіс әртүрлі баланс\ды
талдап жасау кезінде ресурс\ қажеттілігі
мен оларды табу мүмкіндік\ін қарастыруда
пайдаланылады. Рыноктық экон жағдайында
нормативтік әдісті қолдану техникалық-экон.лық
норма\ мен норматив\ жүйесін жасаудан
экон.лық, әлеу, экологиялық норматив\ді
негіздеуге бағытталып отыр.