Кәсіпорынның қаржылық жағдайы

Еуропа Қоғамдастықта көрсететін мелекеттік көмектің негізгі концепциясын мазмұндайтын «Мемлекеттік көмек» бөлімшесі Римдік келісімшартта «бәсекелес ережелері» тарауында көрсетілген. Мемлекеттік көмекке байланысты негізгі принцип келісімшартта келесідей мазмұндалған: «Осы келісімшартта қарастырылған, мемлекет мүшелерінен дотация түрінде немесе мемлекеттік ресурстар есебінен көрсетілетін әр түрлі көмек түрлері бәсекелестікті өндірістің кейбір тауар түрлері немесе кейбір кәсіпорындарға көптеген жағымдышарттар құру жолымен бұзатын немесе бұзуға қауіп төндіретін жағдайларға байланысты жалпы нарықпен сәйкес келмейтіндей қарстырылады. Мемлекеттік көмек түрлері жіберулуі танылған Мемлекеттік көмек түрлері бөлінеді.

Жалпы ережелер қатарына ауыл шаруашылық қоғамдық көліктендіру, көмір мен болат өндірісі Мемлекеттік көмек көрсету қатарына жатады. Мемлекет көмек көрсетуді реттеу осы сомаларда айрықша ережелермен жүзеге асырылады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда түсімі болып табылады, яғни өндірістің және айналымның қаржы қорытындысын  білдіретін кәсіпорын жұмысының нәтижелі көрсеткіші. Пайда дегеніміз - өнім сатудан және қызмет көрсетуден түскен ақшалай кіріс пен оны өндіруге және сатуға жұмсалынған шығындардың айырмасы [13,466б.].

Өндірісті басқарудың жаңа жағдайында ішкі шаруашылықтың күрделі қаржыны қаржыландырып, негізгі табыстарды құру және өзіндік айналмалы құралдарды толықтыру ісінде бюджеттік қаржы емес, кәсіпорынның өз табысы негізгі қаржылық көзге айналады.

Кәсіпорынның шаруашылық қызметі тиімділігінің бағалығы басқарушылық және кәсіпкерлік шешімдерінің қажетті шарттары болып саналады. Кәсіпорын қызметінің тиімділігіне талдау жасаудың негізгі көздерінің бірі бухгалтерлік баланс. Онда кәсіпорын мүлігі мен қаржы жағдайын, оның шаруашылық қызметіндегі нәтижелігінің жыл ішіндегі деректері көрсетіледі.

Кәсіпорынның және өндіріс қаржы жағдайының тиімділігіне талдау жасау үшін түрлі әдістер мен көрсеткіштер пайдаланылады. Ең алдымен ресурстарды пайдалануды және олардың қайтарымын сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі, пайдалылық көрсеткіштер, кәсіпорын рыноктағы кәсіпорынның белсенділігін қамтитын көрсеткіштер, кәсіпорынның қаржы орнықтылығы және төлем қабілеттілігінің көрсеткіштер жүйесі жатады.

              Нарықтық жағдайда әрбір кәсіпорын экономикалық дербес тауар өндіруші ретінде мемлекеттік шеңберде бекітілген салық аударымы және әлеуметтік шектеу меншікті өндірісті дамыту тиімділігінің кез келген бағалылығын пайдалануға ерікті.

              Кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және өмір сүру қабілеті жоқ кәсіпорындарға айяусыз қарайтын бәсекелі кәсіпорынның сенімді болуын, тұрақтылығын және келешегі барлығын куәландыруы тиіс.

              Кәсіпорын қаржылық тұрақтылығына әсер ететін мынадай факторларды атап көрсетуге болады :

1)     Кәсіпорынның салық топқа жатуы;

2)     Шығарылатын өнімнің құрылымы және оның жалпы төлем қабілеттілігі бар сұраныстағы үлесі;

3)     Төлеген жарғылық капиталдың мөлшері;

4)     Шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динамикасы;

5)     Қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса алғандағы мүлік пен қаржы ресурстарының жағдайы ;

6)     Кәсіпорынды басқару тиімділігі.

Кәсіпорынның - өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан қаржылық тұрақтылығының маңызды факторларының бірі активтердің тиімді құрамы мен құрылымы, сондай-ақ кәсіпорынның басқару стратегиясын дұрыс таңдап алуы болып табылады.

Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл қаржы ресурстарының құрамы мен құрлымы, оларды басқару стратегиясы мен тактикасының дұрыс таңдалып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы ресурсы, соның ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне алады.

Кәсіпорын қызметінің тиімділік деңгейін бағалау үшін алынған нәтижеге (жалпы табыс, пайда) кеткен шығындар немесе пайдаланған ресурстармен салыстырылады. Пайданың шығындармен өлшемдестігі пайдалылықты немесе  толығынан   пайдалылық  мөлшерін  білдіреді.

Кәсіпорын қызметінің экономикалық тиімділігін молайтудың басты   шарты   —   еңбек   өнімділігін   барынша   арттыру   және   өзіндік   құнды   арзаңдату.  

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1.      Ә.Әбдіманапов. Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері. Алматы, 2001ж.Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы» оқулық. Алматы: 2005ж.- 350б.

2.      Дүйсенбаев К.Ш.,Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г.  «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы: «Экономика» 2001ж.- 280б.

3.      Ковалев А.И., Привалов В.П. « Анализ фнинансового состояния предприятия» Москва: Центр экономики и маркетинга, 1995г.- 540б.

4.      Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. «Кәсіпорын экономикасы». Алматы: «Экономика» 2003ж.- 300б.

5.      Кеулімжанов Қ.Қ. т.б «Қаржылық есеп» Алматы: «Экономика» 2001ж.- 580б.

6.      Шеденов Ө.Қ «Жалпы экономика теория» Алматы-Ақтөбе: «Лазер» 2002ж.- 320б.

7.      Калдыбаев О., Темирбаев А.  Экономика  предприятия (фирмы).-Учебн. Пособие.-Алматы, «Санат», 1997.-208стр.

8.      Шеремет А.Д. «Методика финансового анализа» Москва: «Инфрам».1995г.- 360б.

9.      В.Л.Назаров. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп. Оқулық. Алматы, Экономика, 2003 ж. – 180б.

10. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп туралы» 2002 жылғы 24 маусымдағы ҚР № 309-11 заңы.

11. Р.Қ. Ниязбекова, Б.А.Рахметов, П.Т.Байнеева Кәсіпорын экономикасы. Алматы 2008ж - 790б.

12. Экономика  предприятия: Учеб. Для  вузов/ И.Э Берзинь С.А., Н. Н. Савченко, С.Г Фалько-М.: Дрофа,2003,- 592б.

13. Экономика  предприятия: Учеб. Для  вузов  / Под  ред. Проф  В.Я Горфикеля, проф В.А. Швандара. -3-е изд, перераб и доп.-М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000,ж - 566б.

4