Кәсіпорынның қаржылық жағдайы

Баға  әдісі тұрақты және кешенді шығынан тұрады.«ТФ Ажар» ЖШС кешенді шығындары: материал және өнім, жарық энергиясы, еңбекақы түрлері.

Тұрақты шығындар: жылу, жер меншігінің салығы, жұмыскерлердің еңбекақысы.

Көптеген технологиялық үрдістерде бір шикізаттан бірнеше негізгі өнім мен ілеспелі өнімдер (жартылай өндірілген өнімдер) шығады.

Мұндай үрдістерге, мысалы жоғарыда айтылған материалдар өнімдер жатады.

2.2  «ТФ Ажар» ЖШС-ның қаржы-шаруашылық жағдайын талдау

Негізгі қаржылық есебі кәсіпорынның мүліктік және қаржылық жайын, сонымен қатар оның қызметінің қаржылық нәтижесі болып табылады. Кәсіпорынның балансының 5 жылдық талдауында, кәсіпорынның мүліктілігінің құны 11762847 мың тенгеге өсті және 2008 жылдық көрсеткіші 15595899 мың тенгені құрды.

Кесте 1 -  «ТФ Ажар» ЖШС 2007-2008 ж.ж. аралығындағы балансының деректері (мың теңге )

Кесте 2 - «ТФ Ажар» ЖШС-ның қаржылық-экономикалық тұрақтылығының түрін анықтау үшін көрсеткіштер есебі

Қаржылық-экономикалық тұрақтылықтың жалпылама сипаттайтын көрсеткіші – бұл құралдардың көздерінің көлемі мен қорлар  және шығындардың көлемі арасындағы айырма ретінде алынатын қорлар мен шығынды қалыптастыру үшін құралдар көздерінің артуы немесе жетіспеушілігі. Мұнда көздердің белгілі бір түрлерімен (өзіндік, несиелік, қарыз) қамтамасыз ету алынады, өйткені барлық мүмкін болатын көздерінің сомалары баланстың активі мен пассивінің қорытындылары арасындағы теңдікпен кепілденеді.

Тауарлық-материалдық қорларларының қалыптастырудың өзіндік және ұзақмерзімдік қарыз көздерінің болуы.

ӨАК=ӨАК+Ұм                      (1)

Мұнда, М а к - меншікті айналым капитал

             Ұм - ұзақмерзімдік міндеттеме

ӨАК (2007)=-1196309+1577048=380739

ӨАК (2008) =-1740622+2302064=561442

ЖК=ӨАК+қысқамерзімді несие және қарыз (мың теңге)       (2)

Мұнда, ЖК – тауарлық-материалдық қорларды қалыптастырудың негізгі көздерінің жалпы көлемі

ЖК (2007)=380739+26000=640739

ЖК (2008)=-561442+1876694=1315252

Қаржылық-экономикалық жағдайның тұрақтылығы пайда болау жағдайында келесі теңдіксіздігінде мінезделеді: ӨАК аз Тауарлық-материалдық қорларынан және ЖК-ден аз.

Өтімді активтерге (А1) уәсіпорынның ақша құрамдары жатады. Артынан тез арада өткізілетін активтер (А2) – депозиттер және дебиторлық қарыз. Баяу өткізілетін активтерге (А3) дайын өнімнің өтімі, шикізаттардың, материалдардың, жартылай фабрикаттардың босалқы қорлары жатады. П1 – міндетті міндеттемелер(кредиторлық қарыз); П2 – қысқа мерзімді міндеттемелер (қысқа мерзімдері несиелер және қарыздар); П3 – ұзақмерзімді несиелер және қарыздар, жалгерлік міндеттемелер. П4 – тұрақты пассивтер.

Кәсіпорынның өтімділік қабылетін бағалаудың мақсаты – қабылданған қысқа мерзімді міндеттемелерді қайтару дәрежесі болып табылады. Мұның үшін айналым капиталы сомасының қысқа мерзімді несие қарыздары сомасының қатынасын есептейді.

Яғни: Айналым қаражаттары (ағымдағы активтер)

           Қысқа мерзімді несие қарыздары

Егер қысқа мерзімді несие қарыздар сомасына қарағанда айналым капиталының қатынас дәрежесі жоғары болса, онда кәсіпорынның өзіне қабылдап алған счеттардағы соманы төлеу мүмкіндігі де жоғары болады. Әйткенменде, айналым капиталының жекелеен құрылымы мен құрамын талдау арқылы шын мәніндегі шындыққа жақындайтын мәліметтер алуға болады. Мысалыға, компанияның айналым капиталының үлес салмағы негізінен ақша қаражаттары мен қысқа мерзімді берешектердің қарызынан құралған жағдайда (айналым капиталының үлес салмағы негізінен материалдық босалқылардан құралған кәсіпорынға қарағанда), бұл компанияның өтімділік мүмкіндігі жоғары болады.

«Өтімділік»  ұғымы мен «төлем өтімділік қабылеті» ұғымына жеке мән беріп, бұл терминдердің түпкі мақсатын арақатынастық тұрғыдан қарап, түсінік беруді жөн көрдік.

              Өтімділік деп – кәсіпорын активтерін ақша қаражатына тез арада айналдырып, ақша қаражаттарын алу мүмкіндігін айтады. Ал төлем өтеушілік қабылеті деп кәсіпорынның өзіне қабылдап алған басқа да кәсіпорындардың счеттарын төлеу мүмкіндігін айтады.

              Өтімділіктің бірнеше дәрежесі болады. Егер өтімділік дәрежесі жеткіліксіз болған жағдайда, онда кәсіпорын өз бостандығын сақтап қала алмайды, басқалардың алдында тәуелді болып, өз бетінше шешім қабылдай алмайды. Егер өтімділік дәрежесі төмен болған жағдайда, онда кәсіпорын ағымдағы қарыздары мен міндеттемелерін өтей алмағандықтан, осы кәсіпорын меншігіндегі ұзақ мерзімді активтерді сата бастайды. Ал өтімділік дәрежесі өте төмен болған жағдайда кәсіпорын банкротқа ұйшырайды.

              Өтімділік дәрежесінің төмендеуі нәтижесінде осы кәсіпорынды несиелендірушілер өздеріне тиесілі пайыздық төлемдерін ала алмайды. Ал тауарлар қойып, қызмет көрсетуші кәсіпорындар мен осы кәсіпорындар арасындағы байланыс та үзіледі. Міне, сондықтан, өтімділік категориясына үлкен кәсіпорындардың экономикалық көрсеткіштерін талдап, алдағы кезең үшін  резерв  ашудың орны жоқ сияқты. Мұндай кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуі үшін басқалай шаралар мен ақша қаражаттарын келтірудің жолдарын қарастырғаны жөн. Өтімділік көрсеткішіне жататын көп тараған көрсеткіштердің бірі – жұмыс капиталының көлемі. Жұмыс капиталы көлемінің маңыздылығы – мұның өтімділіктің резерві екендігінде. Жұмыс капиталын анықтау біршама қарапайым. Мұның өзі ағымдағы міндеттемелер сомасынан, ағымдағы активтер сомасының артық болуында. Мұндай айырымды таза жұмыс капиталы деп атайды. Егер бұл көрсеткіш керісінше орын алған жағдайда, жұмыс капиталының жеткіліксіздігі көрінеді.

Ағымдағы активтерге: ақша қаражаттары, ақша эквиваленттері (уақытша салынған қаржы), берешектердің қарызы, алынуға тиісті вексельдер, босалқылар және алдағы кезең шығндары жатды.

Ағымдағы пассивтерге: алашақтардың қарызы, төленуге тиісті вексельдер, қысқа мерзімді банктің және басқалардың ссудасы, салықтар мен басқалай есептелінген сомалар жатады. Ағымдағы активтер сомасы ағымдағы пассивтер сомасынан неғұрлым артық болған жағдайда пассивтер сомасы активтер сомасымен жабылатындығы жөніндегі сенімділік пайда болды.

Баланс өтімділігі – кәсіпорын міндеттемелерінің өтелу деңгейі, активтердің ақша құралдарына айналу және өтеу мерзімнің міндеттемелеріне сәйкес келуі. Баланс абсолютті өтімді болып есептелінеді, егер:

А1≥П1 яғни өтімді активтер мерзімді міндеттемелерге тең болса;

А2 ≥ П2  яғни тез арада өткізілетін активтер қысқа мерзімді пассивтерге тең болады;

А3 ≥П3 яғни баяу өткізілетін активтер ұзақмерзімді пассивтерге тең болады;

А4 <П4 яғни тұрақты пассивтер қиын өткізілетін активтерге тең болады.

Кесте 3 - «Ажар ТФ» ЖШС баланс активінің өтімділігі бойынша топтастырмасы