Сұраныс пен ұсыныстың теориясы және әдіснамалық және тәжірибелік рөлі

^{Егерде  тауарлар бірін - бірі алмастыратын болса (май және маргарин), онда бір тауардың (май) бағасының өсуі екінші тауарға (маргарин) деген сұраныстың  ұлғаюына әкеледі.}

5. ^{Келешектегі өзгерістерді күту: инфляциялық және тапшылық жағдайдағы өзгерістер  бүгінгі күндегі сұраныстың өсуіне әкеледі.}

^{Сатыпалушылық сұранысқа әсер ететін факторлар}

 

 

 

 

 

 

^{Ұсыныстың баға емес факторлары}

 

^{Ұсыныстың бағалық емес детерминанттары} 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                                    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ұсынысқа бағадан басқа  да бағасыз факторлар әсерін тигізеді:

1. ^{Ресурстардың бағасы. Ресурстар бағасының өсуі ұсыныстың азаюына әкеледі.}
2. ^{Технология. Технологияның жетілдірілуі ұсыныстың өсуіне әкеледі.}
3. ^{Бірін бірі алмастыратын және бірін бірі толықтыратын тауарлардың бағасы.}
4. ^{Келешекте инфляциялық және  тапшылық жағдайлардың  өзгерістерін күту.}
5. ^{Бәсекенің деңгейі}
6. ^{Салықтар және субсидиялар. Салық ставкасының өсуі ұсыныстың азаюына, субсидияның берілуі – ұсыныстың өсуіне әкеледі.}
7. ^{Ұсынысқа  өндірістің даму барысында уақыт аралығы да әсерін тигізеді. Қысқа мерзім кезеңінде  өндіруші ұсыныстың көлемін өзгерте алмайды.}

 

 

 

 

 

 

 

 

 

^{1.3. Сұраныс пен ұсыныстың өзара әрекет етуі, рыноктық тепе-теңдік}

 

^{Рынокты дамыту барысында  сатушылар мен  сатып алушылардың  өзара бейімделуі әске асырылады. Бұл  кезде қажетті  ақпараттың тез айырбасталуына көмектесетін бағалар  маңызды рөл ойнайды. Олар айырбас шарттарын  нарықтық экономикаға  қатысушылардың бәрі үшін қарапайым, анық және стандартты жасайды. Тепе-Теңдік нүктесі Е-мен белгілейді (латынның  Equilibrium сөзінен)}

^{Тепе-теңдік нүктесінде Pe=Ps=Pd}

   ^{Ондағы Pe – тепе-теғдік бағасы; Ps – ұсыныс бағасы, Pd – сұраныс бағасы;}

3-графигі Тепе-теңдік баға және одан ауытқу

Р                                                           Артықшылық        S                        Р2                                                        Е PЕ                                                       Р1                                                       D                                       Тапшылық                                QЕ                Q

 

^{Бұл мынаны білдіреді: Qe=Qs=Qd Q=көлем}

 

^{Тепе-теңдік баға-бәсеке күштер әрекеті нәтижесінде сұраныс пен ұсынысты теңестіруші баға. Тепе-тең бағаны құру –белгілі бір уақыт санын қажет ететін процесс. Жетілген бәсекежағдайында сұраныс бағасының ұсыныс бағасына, сұраныс көлемі мен ұсыныс көлеміне тезөзара бейімделуі жүреді. Тепе-теңдік орнау нәтижесінде тұтынушылар да, өндірушілер де ұтады.}

 

 

^{4-графигі Cұраныс пен ұсыныс өзгерістерінің бағаларға әсер етуі}

Р              D’                           S           D             Р2                                                        Е’                              E PЕ                                                          Р1                                                       D                                   Саны	Р                                                                                        S’      S                    Р2                                                     Е’ PЕ                                      Е               Р1                                                   D                                                                              Саны

^{Егер  кейбір себептермен  ұсыныстың қисық  сызығы солға ығысса, теңдестіргіш бағаны айқындайтын қиылысу  нүктесі ұсыныстың  қисық сызығының  бойымен жоғары ауысады  да, Р көтерілуін және Q қысқаруын көрсетеді.}

^{Егер сұраныстың қисық сызығы оңға ойысса, теңдік нүктесі  ұсыныстың қисық  сызығы бойымен жоғары ауысады.}

 

^{5-графигі Сұраныс пен ұсыныстың қисық сызықтары}

^{«Сұрқай»        Оқу курсын             Кепілхаттар           Шетелдік}

^{Тауар       аяқтағандар             немесе жер               Валюта}

^{P                        P                             P                                P}                 

                                                                ^{D          S}

     ^{D                          D                                                                 D        S}

              ^{S                            S}

                                  

  ^E

    ^{S                          S                                                                    S          D}

                                           ^D

 

 

^{D Q                      Q                S               D}

                               ^Q                                 

      ^{Саны              саны                         саны                            саны}

 

^{Мұнда сұраныс пен ұсыныстың  қисық сызықтарын қолданудың әртүрлі  жағдайлардағы мысалдары  келтірілді.Байқасаңыз,мына суреттерде алдыңғы суреттерден айырмашылығы-қисық емес,керісінше түзу сызықтар салынған.Басқа да диаграммалар сияқты,сұраныс ұсыныс кестелерін экономистер көбінесе оңайлатып жасайды,өйткені бұлай ету оларды көзбен көріп қабылдауды жеңілдетеді.Әйтсе де ондай кезде шын эмперикалық қисық сызықтарға әбден қолайлы жақындау мүмкін болады,кері жағдайда еш қиындықсыз-ақ бұл түзу сызықтарды түрлендіруге болады.}

      ^{Мысалы:университет бітірген инженер-электриктердің еңбек ұсынысы салыстырмалы тұрақты көлем болып табылады.Ал ол екінші суретте ұсыныстың тік сызығымен берілген,дегенмен бұл бәрібір белгілі асыра көрсету,егер жалақыны елеулі төмендеткен жағдайда,оқу курсын бітірген  инженерлердің бірқатары басқа салаларға  жұмыс істеуге кетеді, ал кейбіреулері аспирантураға түседі. Сол себепті төменгі жалақы болғанда, SS қисық сызығы оңтүстік-батысқа қисаяды.}

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

^{ІІ. Ұсыныс пен сұраныстың әдіснамалық-тәжірибелік рольі}

 

^{2.1 Икемділік түсінігі, Сұраныс пен ұсыныстың икемділігі (эластикалығы)}

 

Сұраныс пен ұсыныс көлемдерінің тауардың нарықтағы бағасына тәуелділігі нақты қарауды керек етеді. Әр түрлі рауарлар бір-бірінен сұраныс пен ұсыныстың бағаның өзгеруіне жауап беру деңгейімен ерекшелінеді. Икемділік  - бұл белгілі бір фактордың 1% өзгеруіне жауап ретінде сұраныс пен ұсыныстың қанша процентке өзгергенін анықтайтын көрсеткіш. Ол көрсеткіш проценттік өзгеру қатынастарымен анықталады.

      ^{Сұраныстың бағалық  икемділігі – тауар бағасының 1%  өзгеруі сол тауарға деген сұраныстың қанша процентке өзгеретінін көрсетеді, яғни бұл көрсеткіш сұраныс көлемінің осы тауар бағасының  өзгеруіне сезімталдығын анықтау үшін қолданылады.}

 

^{Е_PD  = ∆ Q%}

            ^∆ Р%

 

^{Мұнда Е_PD – сұраныстың бағалық икемділігінің  коэффиценті;}

          ^{Q% - сұраныс көлемінің  қатысты өзгеруі;}

           ^{Р% - бағаның қатысты өзгеруі;}

^{Сұраныстың  табыстық икемділігі – бұл көрсеткіш тұтынушы табысының 1% өзгеруі осы тауарға деген сұраныстың қанша процентке өзгеретінен көрсетеді. Бұл коэффициент  тауардың сапалылығын анықтайды.}

 

^{Е_іD  = ∆ Q%}

           ^{∆ I %}

Мұнда: Е_і^D – сұраныстың табыстық икемділігінің коэффициенті,

            ^{Q % - сұраныстың  өзгеруі,}

             ^{І % - табыстың  өзгеруі.}

• Егерде Е_і^D > О  бұл тауарлар сапасыз болады, себебі тұтынушының табысы өскен сайын қарастырып отырған тауарға сұраныс азаяды.
• Е_і^D >О - әдеттегі қолдануға жарамды тауарлар.
• ^{Егерде О< Е_іD < 1 – бірінші қажеттіліктегі  тауарлар}
• ^{Е_іD > 1 – қымбат жиһаздар, сән-салтанат тауарлары.}

^{Көптеген  тауарларға Е_іD – оң сан, бірақ та қайсы бір жағдайларда ол теріс санда болуы мүмкін яғни табыс өскен сайын сатып алынған игіліктердің саны  азаятын болса.}

^{Бірін - бірі  алмастыратын және толықтыратын тауарлардың  болғандығынан, бір  тауардың  бағасының өзгеруі екінші тауардың сұраныс  көлемінің өзгеруіне әсер етеді. Бұл байланысты  анықтау үшін сұраныстың қиылысқан икемділігі деген көрсеткіш қолданылады. Бұл көрсеткіш У тауарының бағасы 1% -ке өзгерген кезде Х тауарынан сұраныс көлемі қанша процентке өзгеретінін көрсетеді және төмендегі формула арқылы есептеледі:}

 

^{Е_хуД =   ∆ Q_х%}

^{∆  Р_у%}

 

^{Мұнда: Е_хуД – қиылысқан икемділік коэффициенті;}

              ^{∆ Q_х% - Х тауарына  сұранысына қатысты өзгеруі;}

              ^{∆ Р_у% - У тауар бағасының өзгеруі.}

• ^{Егерде қиылысқан икемділік  коэффициенті оң сан болса, Е_хуД  > О, онда Х және У тауарлары бірін - бірі алмастыратын тауарлар.}
• ^{Егер  Е_хуД <  О теріс сан болса, онда бірін  - бірі  толықтыратын тауарлар.}
• ^{Е_хуД = О онда Х және У біріне - бірі қатысы жоқ тауарлар болып анықталады.}