Ақпараттық – коммуникациялық технологияның оқыту процесіне қолданудың дидактикалық мүмкіндіктері

Ұйымдастырушылық тұрғыдан қарастырғанда:

- орта және жoғары кәсiптiк  оқу орындарында педагогикалық  бiлiм алып жатқан стyденттердің  ақпараттық - коммуникациялық технологиялар  жайлы жалпы бiлiммен қатар,  педагогикалық қызметiне байланысты  кәсiби бiлiм мен дағдыларды  игеруiне;

- бiлiм беру ұйымдарындағы  педагог - қызметкерлердің қазiргi заманғы бiлiм берудiң қажеттiлiктерiне  сай aқпараттық - коммуникациялық  технологияларды қолдануға байланысты  бiлiктiлiктерiн көтерулерiне мүмкiндiк  берiлiп, барлық жағдай жасалуы  керек. 

Мәселенің ғылыми-әдістемелік  жағы педагогтардың ақпараттық-коммуникациялық  құзырлылғының қажеттi деңгейiн анықгаумен және сол деңгейге жетyдi қамтамасыз eтeтiн негiзгi (студенттер үшiн) және қосымша (мұғалiмдер үшiн) бiлiм беру бағдарламаларын жасаумен байланысты.

Мұнан басқа, бiлiктiлiктi көтеруге, мұғалiмдердiң өз бiлiмiн көтepyiне, оларды кәсiби қайта даярлауға арналған бағдарламаларды жасауға негiз  болатын оқу-әдістемелік  базаны құру мен дамытудың да маңызы зор.

Зерттеулерде мұғалiмдердің  ақпараттық-коммуникациялық біліктіліктерін  көтеруге байланысты жұмыстардың 3 кезеңi атап көрсетілген: 1) Компьютермен, түрлi коммуникациялық жүйелермен алғашқы  танысу;

2) Ақпараттық - коммуникациялық  технологиялардың  жеке түрлерiн  терең, зерттеу, жұмыc iстей бiлу  дaғдыларын қалыптастыру;

3) Ақпараттық - коммуникациялық  технологияларды мұғалiм қызметiнде,  жеке пәндердi оқытуда қолдана  бiлyдi меңгеру. 

Әрине, отандық бiлiм беруде ақпараттық - коммуникациялық технологияларды  жеке пәндердi оқытуда қолдануға  байланысты атқарылған жұмыстap жоқ  деуге болмайды. Көптеген электрондық  оқулықтар, электронды оқу бағдарламалары, мультимедиялық оқу бағдарламалары жасалды және жасалып та жатыр.

Компьютердің жүйелік  блогында iшкi, сыртқы құрылымдарымен  байланыс жасауға арналған арнайы тарақша  қосқыш түрі порттары бар. Олар тiзбектi жене параллель қосылатын болып  екіге белiнедi. Осы порттар apқылы әр түрлi құрылғылар aрасында ақпараттарды тасымалдауға (жiберуге жене қабылдауға) болады. Егер eкi немесе бiрнеше компьютердi порттары apқылы байланыстыратын болсақ бұл компьютерлердiң арасында алмасу жұмысын жүргiзуге мүмкiндiк туады. Осылай байланыстырылған компьютерлер тобы компьютерлiк желi құрады.

Компьютерлік желі дегенiмiз  - ресурстарды (дискi, принтер, коммуникациялық құрылғылар) тиiмдi пайдалану максатында бiр-бiрiмен байланыстырылған компьютерлер. Желi жұмыс жасау үшiн арнайы аппараттық жене программалық жабдықтар болуы қажет. Желi арқылы оған қосылған кез келген компьютердегі ақпаратты жедел қарауға болады.

Күнделiктi өмipдe кездесетiн  компьютерлiк желiге мысал реде өздерің  оқитын компьютерлiк кластағы бiрнеше  компьютердің  желiге бiрiктiрiлyiн  айтуға болады. Сондай-ақ бiр мезгiлде  жүздеген тiптi мыңдаған компьютердiң  қатысуымен ұйымдастыған темiржол және әуе қатнасы билет сату жүйесiн  де желіге мысал peтiндe келтiре аламыз. Бұл пайдаланушылар санын білу мүмкiн  емес ғаламдық акпараттық Интернет желiсi. Қазiргi кезде компьютерлiк желi кез  келген мекемеде: зауыттарда, фирмаларда, банктерде орнатылған. Себебi желiге қосылмай өндipicтiк, немесе қаржылық қызметтердi тиiмдi жүзеге асыру мүмкін емес.

Компьютерлiк желiлер масштабы мен мүмкiндiгi бойынша ерекшеленедi. Ең шағын желiлер жергiлiктi деп  аталады да, бірнеше компьютерді  біріктіру үшін қолданылады.Мұндай ортақ ресурстарды (дискжетек, принтер, сканер жене басқа қымбат қурылрылар) тиiмдi пайдалану мақсатында құрылады.

Компьютер желiге желiлiк  тақташа, модем немесе жоғары жылдамдқты сандық телефондық қызмет (ISDN) торабы арқылы қосылады. компьютердi желiге телефон  желiсi apқылы қосу үшін желiлiк тақша  емес модем қажет.

Жергiлiктi есептеуiш желiлер - саны шектеулi (әдетте 100 дейiн) компьютерлердi бiр ұйым немесе мекеме iшiнде біріктіру үшiн қолданылады. Жергiлiктi есептеуiш желi шектеулi аймақтағы (бiр бөлмеде, бiр мекемеде, зауыт немесе бекетте т.с.с) компьютерлердi бiрiктiредi. Мекемелердегi жергiлiктi желі әр түрлі бөлiмдер мен қызметкерлер арасында тығыз ақпараттық технологиялық байланыс орнату үшiн құрылады.

Жергiлікті желіге қосылған компьютерлер бір-бірімен қысқа  жиілік байланыс желісімен (әдетте он, жүз метр) біріктірілген. Сондықтан  жергілікті желі арқылы сандық ақпаратты  жоғары жылдамдықпен беруге болады. ақпараттың берілуі сапалы болу үшін байланыс желісі өте ұзын болмауы керек. Желі ұзын болған сайын сигналдың өшуі мен бөгеуіл шамасы артып кетеді.

Телекоммуникациялық есептеуіш  желілер үлкен қашықтықты және пайдаланушыларды молынан қамтитын есептеуіш желілер  телекоммуникациялық есептеуіш  желілер деп аталады. Телекоммуникациялық  желілер – ақпарат алмасу және оны өңдеуді бөлісу желісі, ол өзара  байланысқан жергілікті желілерденқұралады (абоненттік жүйелер). Мұндай масштабтағы  желілер аппараттық, ақпараттық, программалық сияқты қоғамдық ресурстарды ұжымдаса пайдалану мақсатында құрылады. Телекоммуникациялық  желіні пайдаланушыларының, өздерінің  қай жерде орналасқанына қарамастан ақпаратты жедел түрде кез  келген қашықтыққа жіберуге, сонымен  қатар желіден қажет мәліметті  дер кезінде алуға мүмкіндік  бар.

Телекоммуникациялық желiлердiң  аппараттық қамтамасыз eтiлуі әр түрлi типтегi компьютер, байланыс құрылғыларыры, абоненттік жүйе, байланыс тораптары, бiрдей немесе әр түрлi деңгейде желiлер  жұмысын үйлестiруге арналған адаптерлiк  құылғлардан тұрады. Телекоммуникацияльщ  желiлерде ақпаратты жiберу телефондық, телеграфтық, телевизиялық жене спутниктiк  жүйе байланыстары арқылы жүзеге асырылады. Ақпарат алмасу барысында деректердi аналогтық жене цифрлық кодтау қолданылады. 

Телекоммуникациялық желiлердiң  ақпараттық қамтамасыз етiлуi - желi шешетiн  меселеге бағытталған бiртұтас ақпараттық қор болып табылады. Бұл қор  барлық тұтынушылардың (абоненттер) ортақ  пайдалануына және жеке абоненттерге арналған деректер житығы. Онда бiлiм  базасы, автоматтандырылан деректер базасы (жергiлiктi жене тарқатылған, қоғамдық және дepбес пайдалануға арналған) қамтылған.

 Интернет желiсi әр  түрлi масштабтағы желiлердің өзара  бiрiктiрiлyi мүмкiн. Мысалы, кабельмен  жаластырылған  жергiлiктi желi  аймақтық желiге, ал әр түрлi аймақтық  желiлер телефон желiсi арқылы  байланыстырылуы мүмкін. Үлкен қашықтықта  желiаралық байланыс орнату қажет  болғанда кабельдiк желiлердi пайдалануға  болмайды. Мұндай жағдайда телекоммуникация  каналдары: телефон, радио релелiк  байлaныс,  талшықты-оптикалық байланыс, ғарыштық жасанды cepіктері арқылы  байланыс т.б. қолданылады. 

Әр түрлi желiлердi түйiстiру шлюз деп аталатын apнaйы компьютерлер немесе программалар арқылы қамтамасыз eтледі.. Шлюздер бiр желiден қабылданған деректер форматын баcқa желiдегi деректер форматына түрлендiредi. Әр түрлi масштатағы желiлердi бiрiктiру нәтижесiнде қалалар, елдер және континттер apacында өзара aқпарат алмасу мүмкiндiгi берiледi. Aқымды желi немесе Интерпет – адамзаттың  ақпараттық технология саласындағы жеткен жетiстiктерiнiң бiрi.

Интернет - (aғылшынша Internet - желiаралқ байланыс) бүкіл Жер  шары бойынша ақпарат ағынын таратуды қамтамасыз ететін желiлер жиынтығы.

Мысалы: жергiлiктi желi арқылы жiберiлген хабар, басқа континентте  пайдаланушығa жетпес бұрын бiрнеше  корпоративтік және аймақтық желілер  арқылы өтуі мүмкін.

 Интернетке байланыстың  кең мүмкiндiгiн қолдану мақсатында  қосылады. Бұл жағдайда корпоративтi  желiге рұқсат етiлмеген сырттан  қосылудан қрғау меселесi туындайды.  Осындайда шлюздiк компьютер желi  әкiмдiгi рұқсат берген ақпаратты  ғана өткiзудi қамтамасыз eтетін  бранмауэр рөлiн атқарады.

Интернет - компьютерлiк желiлердің iшiнде жаппай қолданылатыны болып табылады; ол ондаған миллион пайдаланушыларға қызмет көpceтeтiн 2 млн-нан астам тораптық, компьютерлердi қамтиды. Интернет пайдаланушыларының саны ай сайын шамамен 1 млн-ға өсiп отырады .

Жергілікті желі - компьютерлердi бiрiктiру үшiн қолданылады. Компьютерлiк желiлер компьютерлерден басқа да желiлiк құрылғылардан тұрады. Бұл құрылғы желi арқылы жiберуге арналған ақпаратты түрлендiруге мүмкiндiк бередi.

Ақпарат - желiлер арқылы берiлетiн сигналдарғa түрлендiрiледi (кодтау процесi), осыдан кейiн сигнал қайта түрлендiрiледi (декодтау процесi).

Компьютерлер, жергiлiктi желiге желiлiк тақша деп аталатын интерфейстiк блок - желiлiк адаптер арқылы қосылады.

Желiлiк адаптер – компьютердің байланыс желiсiмен сәйкестендірiлуiн қамтамасыз ететін  құрылғы.

Кең таралған адаптерлерге: Ethernet, Token Ring жене ArcNett типтерi жатады. Адаптердiң әр типi деректердi тарату жене желiмен қатынасудың нақты бiр технологиясына сейкес келедi.

Ақпарат байланыс тораптары арқылы сандық түрде берiледi.

Байланыс желiсiнiң сымды жене сымсыз түрлерi бар.

Желiлік құрылғыларға - концентратор мен коммутаторлар жатады. Олар дерек алмасу сапасын жақсартады жене дepeктepдi таратудың әр түрлi стандартын қолданатын желiнiң әр түрлi бөлiктерін бiрiктiредi.

Кабельді тікелей жалғау екі компьютердi желiгe қосудың Direct СаЫе Connection (DCC) - тiкелей кабельдiк жалгау деп аталатын қарапайым әpi тиiмдi тәсiлi бар. Бұл жағдайда қосымша желілік құрылғылардың қажетi жоқ: компьютерлер бiр-бiрiнe параллель немесе тiзбектi порттары арқылы қосылады.

Тiкелей жалғауда компьютерлердiң бiрi - жетекшi, екiншici жетекте болады. Жетекшi компьютерден жетектегi компьютердiң бумаларына, дискiсiне, принтерiне қатынacы қамтамасыз етiледi. Жетектегi компьютердiң дискілерi мен оған қосылған принтері жетекшi компьютерге қатысты желiлiк болып қалады. Жетекші компьютерден дepeктepдi бiр компьютерден екiншi компьютергe жiберудi басқаруға болады.

Тiкелей кабельдік жалғаудың  кемшiлiгi - дерек тасымалдау жылдамдығьның  баяулығы. Сол себептi тiкелей жалғау мекемелерде  сирек қолданығранымен, ұурмыстық жағдайда қолдануға ыңғaйлы. Ткелей жалғау арқылы бiрнеше адам қатысып  ойнайтын көптегeн компьютерлік ойындар  жұмыс iстейдi.

Eкiдeн көп бiрнеше компьютердi бiр-бiрiмен байланыстыру үшін  тiкелей жалғау жеткiлiксiз. Бұл  Жағдайда әрбiр компьютерге желiлік  тақша орнатылуы қажет, оларды  бiр-бiрiмен кабель арқылы байланыстырып,  компьютерлердiң бiрлескен жұмысые  басқаруға арналған арнайы программаларды iскe қocy керек. Егер компьютерлер  бiр-бiрiнен өте алшақ орналаспаса,  олар үшін ортақ желiлік жабдық  пайдаланылады да, олар бiр программалық  қамтамасыз ету дecтeciмeн басқарыла  бередi. Осындай желіні жергілікті  желі  деп атайды.

Жергiлiктi желiнiң eкіi түpi бар: клиент-сервер жене бiр деңгейлі (бiр  рангiлi), яғни тең дережелi желi. Егер желiде оны басқаруға арнайы бөлiнген файлдық сервер деп аталатын қуатты компьютер бар болса, онда олар клиент-сервер түрiнe жатады. Клиент-сервер желiсiндегi серверден басқа компьютерлер - жұмыс  стaнциялары немесе клиенттер, яғни тұтынушылар  деп аталады.

Сервер - opтақ пайдалануға  арналған барлық pecypcтapды қамтитын компьютер. Opтақ ресурстарды пайдалану үшiн  сервер қосулы болуы қажет. Серверге принтерлер, модем, оpтақ қолданбалы программалар (мысалы, электрондық  пошта), факстар және т.б. қосылады. Желiдегi жұмыстың көп бөлiгiн сервер aтқарады. Клиент-сервер типiндегi желiлер қамтылан ресурстарды толығырақ қолдануға мүмкiндiк бередi. Әдетте, сервер жұмыс өнiмдiлігімен жене қатты дискiдегi aқпарат көлемiнiң үлкендiгiмен ерекшелeнеді.

Мұндай желiде барлық ресурстар - дерек жинақтаушы дискiлер (накопители), принтерлер, модем, CD-ROM (компакт-диск) дискілер серверге қосылады. Сол себептi opтaқ  ресурстармен жұмыс жасау үшiн  алдымен сервермен байланысу  қажет.

Бiр деңгейлi желiде барлық жұмыс станциясы қайсы бір  мғрынасында басқалары үшiн сервер қызметiн aтқapaды. Олар ортқтастырылған желi ресурстарын бiрдей қолдана алады және ресурстарды бөлудi бақылап отыратын қyaтты ортақ сервер компьютер болмайды. Бiр деңгейлi желiлердің маңызды ерекшелiгi - онымен жұмыс iстey үшiн арнайы программалық жабдықтың қажетi жоқ.

Деңгейлерi бiрдей жергiлiктi желiлерде әрбiр жұмыс станциясы  басқалары үшiн cepвepдiң қызметiн  атқара бередi. Мысалы, бiр компьютерге  принтер, басқасына компакт- диск орналастыруға  арналған дискжетек (дискiнi айналдырып мәлiмет алатын құрылғы) қосылуы  мүмкiн. Егер мұндай желi Windows 2000 операциялық  жүйесi арқылы басқарылса және шалғай құрығры ортақ ресурс ретiнде  анықталса, онда желiдегi әрбiр тұтынушы осы ресурстардың барлығын пайдалана  бередi. Бiрақ принтер қосылған компьютер iскe қосылмай тұрса, онда желi арқылы басуға мәлiмет шығара алмаймыз. Бiрдей деңгейлi жергiлiктi желiнi құру өте жеңiл және  осындай тәсiлмен байланысқан компьютерлер кез келген мәселенi тиiмдi түрде  шеше алады.

Windows 2000 операциялық жүйесi  оpтақ пайдалануға арналған дepeктepдi  кез келген компьютердi пайдалануына  толык мүмкiндiк бередi. Мұндай  басқаруды - жүйелiк саясат немесе  жүйелiк ереже деп те атайды. Жергiлiктi желiдегi жұмыстарды басқаруға  жауапты және жүйелiк саясатты  реттейтiн маманды - жүйе басқарушысы  немесе жүйелiк әкiм (администраторы) деп атайды.

 Жергiлiктi желi топологиясы  жергiлiктi желiдегi компьютерлердiң  бiр-бiрiмен геометриялык байланысу  тәсiлi топология деп аталады.  Байланыстыру топологиясының бiрнеше  түpi бар: 

1. Ең қарапайым топология  түpi - шина . Мұндай желiде барлық компьютерлер тiзбектi түрде бiр кабельге жалғанады.

2. Caқинa топологиясы деп аталатын желi байланысында барлық компьютерлер тұйық сақина түрiндегi кабельге жалғанады