Жанама салык

Жалпы кез келген мемлекеттің салық жүйесінде салықтар аса маңызды орынды алады. Себебі олар мемлекеттің ресурстарын қалыптастыру бойынша аса маңызды орынды алады. Сондың ішінде жеке қосылған құн салыығ есептелу механизмі мен мәселесін қарастыру, және олардың бюджеттің кірісін қалыптастырудағы ролін ашып, салық салуды жетілдіру бағыттарын ұсыну дипломдық жұмысымыздың мақсаты болып табылды.

Қосылған құн салығын есептелу механизмін және бюджет кірісіндегі үлесін нақты сандық мәліметтер арқылы қарастыру үшін дипломдық жұмыстың тексеру объектісі ретінде «Temirlan Development Company» ЖШС алынды.

«Temirlan Development Company» ЖШС Қазақстан Республикасының заңдылықтарына сәйкес заңды тұлға болып табылады және төмендегідей әрекеттердің түрлерін жүргізеді:

• жалпы құрылыс;

- құрылыс, құрастыру,жабдықтарды жөндеу-қабылдау жұмыстарды іске асыру, ғимараттарды дайын ретінде тапсыру және азаматтық құрылыс жүргізу.

Компанияның сатылған өнінен (жұмыс, қызмет) табыс 2011 жылы 2009 жылмен салыстырғанда 272885 мың.тенгеге өсті.

Сатылған өнінен (жұмыс, қызмет) өзіндік құны 2011 жылы 2009, 2010 жылдармен салыстырғанда 164372 мың.  тенгеге өсті, бұл сатылғаннан түскен табыстын өсуімен байланысты болған.

Сатылған өнінен (жұмыс, қызмет) өзіндік құнның өсуі қосымша  шығындардың 22159 мың.тенгеге дейін өсуіне, шикізат пен материалдарды 233 мың.тенгеге сатып алу, қосымша қызметкерлердің жалақыларын 10527 мың.тенгеге дейін өсуіне, телехабар пунктерін кеңейтумен байланысты

Мерзімдік шығындардың 27149 мың.тенгеге немесе  1,7% өсуі  2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы шикізат пен материалдарды сатып алу шығындары 2009 жылы 372 мың.тенгені ал 2010 жылы 260 мың.тенгені құрап отырғанға және де жалақы қордың өсуіне және ҚР СК ережелері бойынша бюджетке төленетін салықтар бойынша шығындардың өсуіне байланысты.

Негiзгi іс-әрекеттен табыс 2011 жылы 247150 мың.  тенгені құрап отыр 2010 жылмен салыстырғанда 8,4% төмен. Бұл қабылдау-жiберушi кешендердiң жабдықтарының арендасын төмендеуін түсіндіреді.

ҚР «Салықтар және басқа бюджетке міндетті төлемдер жөніндегі» кодексіне сәйкес қосылған құн салықты  төлеушілер болып табылады:

- дара кәсiпкерлер;

- мемлекеттiк мекемелердi қоспағанда, резидент – заңды  тұлғалар;

қызметiн Қазақстан  Республикасында филиал, өкілдік  арқылы жүзеге асыратын резидент еместер;  

- сенімгерлікпен басқару  құрылтайшыларымен не сенімгерлікпен  басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушылармен сенімгерлікпен басқару шарттары бойынша тауарларды, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша айналымды жүзеге асыратын сенімгерлікпен басқарушылар.

Акциз салықты төлеушілер болып табылады:

 - қазақстан Республикасының аумағында акцизделетiн тауарлар шығаратын;  
 - акцизделген тауарларды Қазақстан Республикасының аумағына импорттайтын;  
 - қазақстан Республикасының аумағында бензиндi (авиациялық бензиндi қоспағанда) және дизель отынын көтерме, бөлшек саудада өткiзудi жүзеге асыратын. 
      Жанама салықтар, соның ішінде қрсылған құн және акциз салықтардың – қазіргі танда еліміздің қазыналық қорын қалыптастырудағы ролі орасан зор.

Қазіргі кезде  Қазақстандағы жеке кәсіпкерліктің дамуына кедергі болатын мәселелерді  қарастыратын болсақ, құрылымдық мәселелерді және осыдан тыс іс-тәжірибелерге байланысты заңсыздық пен немқұрайлылықты көруге болады.

Қазақстан Республикасындағы  жалпы салықтардың ішіндегі акциз  салығының бюджетке түсімінің жылдан жылға өсіп отырғанының басты себептері, осы салық түрін төлеушілердің санының жылдан – жылға өсіп отырғандығы мен сондай-ақ осы салық түрінің уақытында төленуімен түсіндірілуде.

Қазіргі қаржылық дағдарыс кезінде мемлекеттік бюджеттің кіріс қаражаттарын қалыптастыруда қажеттілігі маңызды болып отыр. Себебі, қазіргі кезде мемлекет акциз салығының ставкасын өсіре отырып, біріншіден, бюджеттегі қаржылық ресурстарды көбейтеді және екіншіден, қоғамдағы тұтынатын зиянды тауарлардың сатылуын, таралуын, пайдаланылуын шектейді.

Осы аталған  кемшіліктер ескеріле отырып қарастырылған мәселе бойынша ұсыныстар жасағымыз келеді:

Жоғарыда аталған мәселерді шешу үшін мынандай шаралар ұсынылып отыр:

- барлық (тек мұнай мен газға ғанана емес) шикізат ресурстарына салық салу   кезіндегі нөлдік ставканы алып тастау қажет, экспорт бойынша айналымдарды қосылған құн салығынан босату керек;

- Заң жүзінде халықтық  тұтыну тауарларын шығарушы қайта  құрылған шағын кәсіпорындар  үшін олардың қызметінің алғашқы  екі жылы қосылған құн салығы  бойынша нөлдік ставканы пайдалану ретінде анықтау

• акцизделетін тауарлар өндірісі мен қозғалысын есепке алу жүйесін жетілдіру;
• акциз маркаларын қорғау дәрежесін жоғарлату, дизайнын күрделендіріп, толықтыру;
• алкоголь өнімдеріне, құрамындағы этил спиртінің мөлшеріне байланысты, темекі өнімдеріне, құрамындағы зиянды заттардың (никотиннің) мөлшеріне байланысты дифференциалданған акциз ставкілерін белгілеу;
• акцизделетін тауарлардың заңсыз өндірісі мен заңсыз саудасын жүзеге асырушыларға қолданылатын санкцияларды күшейту және айыппұлдар сомасын жоғарлату;

Сонымен жоғарыдағы ұсыныстарды  ескере отырып өндірістік мақсатта пайдалануға жұмсалған тауарларлы-материалдық құндылықтарды алған кездегі төленген ҚҚС сомаларының бюджеттен орнын толтыруға мүмкiндiк бередi. Сонымен бірге бұл отандық өнімдердің бәсекеге қабілеттілігін арттырады, кәсіпорынды ұлғайтуға қаржы қаражаттарын ұлғайтады. Мемлекеттің ҚҚС түріндегі шығыны өндірістің ұлғаюымен, қосымша жұмыс орындарының пайда болуымен, еңбекақының өсуімен өтеледі, бұл өз кезегінде табысқа салықтың, бірыңғай әлеуметтік салықтың, жеке тұлғалардың табысына салықтың түсуін көбейтеді

Жалпы, қазіргі кезде акциз салығының маңызы мен ролі мемлекеттік ұйымдарды ресурстармен қамтамасыз етумен шектелмейді. Акциз салығы  ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы. Акциздер, әдетте мемлекеттің кейбір экономикалық секторларындағы мол табыс әкеледі.  Сондай-ақ бағалары онша қымбат емес, бірақ пайдалану нәтижесінде зардабы (зиянды) тиетін тауарлардың тұтынылуын шектеуді көздейді.

Акциз салығының жоғарғы ставкасын қолдану халықтың сатып алу қабілеттілігін төмендетіп, өндірушілер үшін өткізу нарығын тарылтады. Өндірушілердің бұл тауарларды, яғни адам денсаулығына зиян темекі  және арақ өнімдерін өндіруі азайтылады.

Жұмыс барысында Қазақстан Республикасының бюджетін құратын негізгі салық түрлерінің бірі ретінде саналатын ҚҚС пен акциздер, яғни жанама салықтарды танып білу мен талдау жасау, Қазақстан экономикасында ҚҚС мен акциздердің ролін, мәнің, қызметін атқару тапсырмасы бойынша мақсаттарға қол жеткізілді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

1. «Салық және бюджетке түсетін басқа да төлемдер туралы» ҚР-ның Салық Кодексі (2012 ж 1 қаңтар): Юрист.- Алматы, 2011.-68 б.

2. Қазақ елі және 2030 стратегиясы: ҚР-ның Президентінің Жолдауы// Үкімет Жаршысы.- 16.02.2010

3. Н.Ә Назарбаєв «Қазақстан 2030»: «барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатынның жақсаруы», Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы,-Алматы, 2005ж.

4. ҚР салық жүйесіндегі негізгі мәселелер және оларды шешу жолдары/ Н.Жасболатова // Ізденіс-Поиск/гуманитарлық ғылымдар/.-2011.-№1

5. Салық талабы салмақты /Н.Дияров//Ақтөбе газеті/.-2012.-№3

Бюджет қазынасының тайқазаны/ Ж.Табынбаев//Сыр бойы/.-2012.-№59

6. Г. Мүсіреп. Салық салу мәдениеті/ экс-министр З. Кәкімжановпен сұхбат/Әңгімелеген: Г. Мүсіреп// Егемен Қазақстан.-Алматы, 2000, 10 қазан.

ҚР-ның Заңнамалық актілеріне міндетті және өзара сақтандыру, салық  салу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы// Егемен Қазақстан.-Астана, 2010ж 9 ақпан

7. Найманбаева С.М. Салықтық құқық: Жеті жарғы/ С.М. Найманбаева.- Алматы, 2005.

8. Сферы особого внимания в осуществлении налогового контроля налоговых органов/ Ергожи Д.//Налог и Финансы.-2011.-№10.-С.69.

9. Шестой Казахстанский налоговый форум:преимущества и недостатки налоговой системы /Налог и Финансы.-2011.-№10

10. Повторная налоговая проверка – форма внутриведомственного контроля /Смирнова Е.Е.// Финансы.-2009.-№5

11. Роль бюджета,налогов и учета в развитии экономики страны / Жуйриков К.К.// Деловая неделя.-2012.20янв.№3

12. Порядок отработки результатов камерального контроля/ Жампозова Д.// Вестник налоговой службы РК.-2010

13. Жылдық есеп 2010 жыл. Декларация жасау тәртібі// Бухгалтерлік бюллетень.- Алматы, 2011ж қаңтар.-№3-4.

14. Хронометражное обследование – вид налоговой проверки [текст]/Шарипов Д.// Юридический консультант главного бухгалтера.-2003.-№4

15. Порядок проведения хронометражных обследований / Богачев С.//Файл бухгалтера.-2004.-№7

16. Порядок проведения налоговых проверок и обжалование результатов / Филонец О.//Юридический консультант гл. Бухгалтера-2004-№9

17. Общие принципы контроля за полнотой и своевременностью уплаты налогов юридическимим лицами /Онжигитов С.// Экономика и статистика.-2006.-№3

18. Еркін Әбіл. Мораторий желеуімен салықтан жалтарғандар/ Еркін Әбіл// Егемен Қазақстан. -Астана 2009ж, 7 қаңтар

19. Налоговые проблемы// Қаржы қаражат: экономикалық журналы .5/2001

20. Жылыбай Жағыпарұлы. Дағдарысқа қарсы қимыл/ Жылыбай Жағыпарұлы// Егемен Қазақстан.- Астана, 2008. 6 қаңтар

21. Мемлекеттің әлеуметтік дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшелігі// Қаржы қаражат.-Алматы, 2005.-№6

22. Қ-да іскерлік белсенділікті салықтық реттеу бойынша шетел тәжірибесі / Г.Жанибекова // ҚазҰУ хабаршысы (экономика сер.)-2009.-№5

23. Салық салу бойынша жеңілдік қодану// Бухгалтерлік бюллетень.-Алматы, 2011ж мамыр.-№21

24. Салық жүйесін жандандыру жолдары//Қаржы қаражат: экономикалық журналы.-№12/00,Алматы,2010ж

25.Тлеужанова Д.А. Жергілікті бюджеттерді қалыптастырудағы салықтардың реттеушілік механизмін жетілдіру: э.ғ.к ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның Авторефераты // Д.А. Тлеужанова. - Алматы, 2006

26. Шырынбекова С.Ә. Салықтық бақылауды ұйымдастыруды жетілдіру жолдары: Э.ғ.к ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның Авторефераты// С.Ә Шырынбекова.- Алматы, 2007

27. Боранбаева А «Салық және салық салу». Оқу құралы. Екінші басылым. Боранбаева А.Қ. Астана-2010

28. Үмбетәлиев А.Д. Салық және салық салу: Оқулық/ А.Д Үмбеталиев, Керімбек Ғ.Е.- Алматы, 2006ж

29. Шеденов Ө.Қ. Жалпы экономикалық теория: Оқулық/ Шеденов Ө.Қ, 30. 30. Байжомартов Ө.С, Комягин Б.И, Сағындықов Е.К, - Алматы, 2002.

31. Қамбарова А.М. Салық және салық салу: Оқулық/ Қамбарова А.М, Крамаренко Т.Н. – Астана, Флиант баспасы, 2007ж.

32. Осипова Г.М. Экономикалық теория негіздері: Оқулық/ Г.М. Осипова.-Алматы, 2002.

33. Мамыров Н.Қ. Макроэкономика: Оқулық/ Мамыров Н.Қ., Тлеужанова М.Ә.-Алматы, Экономика, 2003

34. Құлпыбаев С.К.Қаржы:Оқулық/С.К Құлпыбаев- Алматы, 2005. -242-243б.

Қалдыбаев Е.Қ, Маткаримова  Л.К «Салықтық бақылау:теориясы және жүргізу әдісі» оқулық жоғары оқу  орындарының студенттеріне арналған/Е.Қ. Қалдыбаев, Л.К.Маткаримова. Алматы: ЖШС  РПБК «Дәуір», 2011

35. Мельников.В.Д. Основы финансов:учебник/В.Д Мельников.-Алматы, 2005

36. Тынысбеков А. Салық ауыртпалығын өлшеудің теориялық аспектілері/ А.Тынысбеков// Қаржы-қаржат.-Астана, 2007

37. Қарағұсова Г. Сущность налогообложения/ Г. Қарағұсова. - Алматы.

38. Худяков А.И. Теория налогообложения: Издательство норма – К/ Худяков А.И., Бродский Г.М.-Алматы, 2002

39. Нарғозиев Ж./ оқу құралы // Салықтық бақылау Алматы:Экономика, 2009

40. Нұрымов А.А., Шоимбаева С.А. Салық және салық салу: Оқу құралы.- Астана, 2009ж.

41. Бекболсынова А.С. Салық жүйесінің негіздері: Оқу құралы.- Астана: Фолиант, 2007ж.

42. Қалдыбаев Е.Қ.Салықтық бақылау: теориясы және жүргізу әдісі:ЖОО студенттеріне арналған оқулық.-Алматы:ЖШС РПБК «Дәуір»,2001

43. Нестеров, В.В. Налог и налогооблажение: учебник / В.В. Нестеров. – Алматы: Экономика, 2006

44. Сейдахметова, Ф.С. Налоги в Казахстане: учебное пособие / Ф.С. Сейдахметова. – Алматы: LEM, 2002

45. Налоги и налогообложение: учебник / под ред. М. В. Романовский , О. В. Врублевский. - 6-е изд. - СПб. : Питер, 2007