Негізгі құралдардың және .материялдық емес активтердің экономикалық мәні және құрлымы

а) активтердің  пайдалы  қызмет  ету  мерзімі  соңында  мұндай  нарықтың   болуына

ә) мүмкіндік, ықтималдық  жоқ  болса;

Нарық  белсенді  саналады,  егер:

-нарықтағы  тауарлар  біртекті  болса  (компьютерлік   бағдарламалар  нарығы);

-мәмілеге  келуге  ниетті-  сатушылар  мен  сатып   алушыларды  қай  уақытта   да  табуға  болатын  болса;

-сатып   алынатын  және  сатылатын  тауарлар   халыққа   қолайлы,  арзан   бағаларда   болса.

Материалдық  емес  аммортизацияны  есептегенде  оларды  қолдану  орнына   байланысты  мынадай   бухгалтерлік  жазбалар  жазбалар  жасалады.

      Материалдық   емес  активтер  құнына  сәйкес  қағидасы  бойынша   активтің  әрекет   ететін  мерзімі   бойына   жүйелі  түрде   есептен   шығарылып   отырылуы  тиіс.  Материалдық  емес  ак тивтердің   есебінде  экономикалық  қызмет  ету  мерзімін  белгілеу  жеткілікті  түрде  күрделі  болып   саналады  және   материалдық   емес   активтердің  аммортизациялық   кезеңін   анықтау  барысында   келесі   факторларды  ескерген  жөн:

- заңды   реттеуші,  келісімді  жағдайларын  ескеріп,  олардың  максималды  қызмет  ету  мерзімімен   шектелуі  мүмкін;

-жаңарту  немесе  ұзарту  жағдайлары  келсе, онда  оның  топшыланған  қызмет  ету   мерзімі  өзгеруі  мүмкін

-   тозу, сұраныс   және  басқа  да   экономикалық  факторлар  оның   қызмет  ету  мерзімін   қысқартуы   мүмкін;

-келешектегі   бәсекелестердің   және   басқа  да   субьектілердің  әрекетіә  материалдық  емес  активтердің   бүгінгі  белсенді  қызметін   шектеуі  мүмкін;

- материалдық  емес  активтердің  кейбір  түрлерінің  қызмет  ету  мер зімі  сол   активтердің  құрамдас  бөлшектері  болуы  мүмкін;

Материалдық  емес  активтердің  пайдалы  қызмет  ету  мерзімін  субьектінің  өзі  дербес  белгілей  алады,   егер  де  заңдармен   басқаша   жағдайы  қарастырылмаса (патент,  авторлық  құқық)  немесе  келісім   шартпен (лицензиондық  келісім). Материалдық   емес  активтердің  мерзімін   дәл   анықтау  мүмкін  болмаған  жағ дайда  оның  пайдалану  мерзімін  10  жыл  деңгейінде  белгілейді,  бірақ  ол  шаруашылық   жүргізуші  субьектілердің  қызмет  ету  мерзімінен  аспауы  керек.

Материалдық  емес  активтерді  есептеу  ү шін  әр  түрлі  әдістер   пайдаланылады,  бірқалыпты  қалдық  құнын  азайтатын  және   кумулятивтік.  Таңдау  активтен  күтілетін  экономикалық  олжаның  тұтыну  моделіне   байланысты    болып  келеді.

Материалдық   емес  активтердің  арналымы   бойынша  пайдалануға  дайындық  кезеңінен  бас тап  аммортизациясын  есептейді.

Аммортизациялық  сомасы  әдетте,  шығыс   ретінде   танылады,  егер  де   ол  басқа  да  активтердің  құнына  қосылмаса. Материалдық  емес  активтердің  жою  құны  өте  сирек  кездеседі.  Олардың  алынатын  олжа  тек  қызмет  ету  мерзімінің  соңында  анықталады. 

Материалдық  емес  активтердің   аммортизациясын  есепке  алуға  11  «Материалдық  емес  активтердің  аммортизациясы»  деп   аталатын   бөлімшесінің   шоттары  арналған.  

«Материалдық  емес активтердің  аммортизациясы-лицензиялық  келісімдер»

 «Материалдық  емес  активтердің   аммортизациясы-  бағдарламалық  жабдықтау»

 «Материалдық  емес  активтердің  аммортизациясы- патенттер»

 «Материалдық  емес  активтердің  аммортизациясы- ұйымдастыру   шығындары»

«Гудвилл»

«материалдық  емес  активтердің  аммортизациясы-  тағы  басқалары»

Аталған  шоттар  пассивті,  реттеуші, контрактивті   болып  келеді, олардың  кредиті  бойынша  ай  басындағы аммортизацияның  қалдығы,  ағымдағы  айда  есептелінеген  аммортизациясы  және  есеп  берілген  айдың  соңындағы  аммортизацияның  қалдығы  көрсетіледі,  ал  дебеті  бойынша  - материалдық  емес  активтердің  аммортизациясын есептен  шығарылған  сомасы  көрсетіледі. Материалдық  емес  активтердің  аммортизациясы  олардың  бастапқы  құнынан  және  тиімді  пайдаланудың  болжамды  мерзіміне  анықталған  нормалар  бойынша  әр  ай  сайын  есептелініп  отырады.

 Практикалық   жұмыс

 

Материалдық   емес  активтерге  аммортизация  есептеу,  есептен                шығару.

Берілгені:

Лицензиялық  келісімдер-                     70 000-00

Бағдарламамен  қамтамасыз  ету-        85 000-00

Патенттер-                                               60 000-00

Ұйымдастыру  шығындары-                 90 000-00

Гудвил-                                                   120 000-00

Басқалары-                                              50 000-00

Тозу   шегі-                                             5%

 

Опперацияны  өткізіп, аммортизациясын  есептеу, есептен   шығару.

                            

                                             Регистр

№	Көрсеткіштер	Сома
1 2 3 4 5 6	Лицензиялық  келісімдер Бағдарламамен  қамтамасыз  ету Патенттер Ұйымдастыру  шығындары Гудвил Басқалары	70 000-00 85 000-00 60 000-00 90 000-00 120 000-00 50 000-00
	Барлығы	475 000-00

 

х = 70 000-00 х 5%:100% =   3500 -00           (тозу шегі)

х =3500-00 :12 = 291-66  (есепті  кезеңдегі тозу)

х =85 000-00  х 5% : 100 % = 4250-00(тозу шегі)

х  =4250-00: 12 =  250-00(есепті  кезеңдегі тозу)

х =60 000-00 х 5% :100%=  3000-00(тозу шегі)

х =3000-00 :12 =250-00(есепті  кезеңдегі тозу)

х =90 000-00 х 5%  : 100 %= 450-00(тозу шегі)

х =4500-00 : 12  =  375-00(есепті  кезеңдегі тозу)

х =120  000-00  х 5%   100%= 6 000-00(тозу шегі)

х =6 000-00:  12 = 500(есепті  кезеңдегі тозу)

х  =50 000-00х 5 % : 100% = 2500-00(тозу шегі)

х =2500-00:12 = 208-33(есепті  кезеңдегі тозу)

х  =3500-00 + 4250-00 + 3000-00 + 4500-00 + 6000-00 +2500-00   =             

      23750-00   (жалпы тозу  шегі)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.НЕГІЗІ  ҚҰРАЛДАРМЕН МАТЕРИЯЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРДІ ЕРЕКШЕЛЕУ,ЕСЕПТЕУ

3.1 Негізгі құралдардың  жекелеген түрлерін есептеу ерекшеліктері

Жерді тўраќты пайдалану  ќўќыєы мен жерді меншік ќўќыєы ретінде  есепке алу. Ќазаќстан Республикасыныѕ  «Жер туралы » заѕына сјйкес жер  териториялыќ  кеѕістік болып саналады, оныѕ шегінде ЌР сусуверенитеті, табиєи ресурстары, жалпыєа бірдей ґндіріс  процесі жјне териториялыќ негізіндегі  кез – келген еѕбек процесі  белгіленген . жер ґндіріс прцесі ретінде еѕбек процесініѕ жјне экономиканыѕ бірќатар саласыныѕ, атап айтќанда, ауыл жјне орман шаруашылыєыныѕ ќажетті  материалдыќ алєы шарттары ьболып табылады.

ЌР Конститутциясына сјйкес жер жјне оныѕ ќойнауындаєы ќазба  байлыќтар, ґсімдік жјне жануарлар  јлемі, басќа да табиєи  ресурстар  мемлекеттік меншікке жатады. Сондай – аќ, бекітілген заѕдар негізінде, шарттар мен шектеулерге байланысты жер жеке меншікке берілуі мїмкін.

ЌР жердіѕ мемлекеттікте, жеке меншік те тїрлері бірдей ќорєалып жјне .танылады. Кез – келген меншік иесі заѕєа ќайшы келмейтін кез  – келген мјмілені жасауына болады.

Мемлекет меншігінде жерден оныѕ учаскелерін:

сатуєа немесе жеке меншікке тегін пайдалануына;

тўраќты немесе уаќытша пайдалануына;

заѕ актілерінде ќаралєан шарттары бойынша жерге деген  ќўќын сатуєа болады.

Жерді пайдалану ќўќы –  мемлекет меншігінде тўрєан жер учаскелерін  тўлєалар  ўзаќ немесе белгілі бір  мерзімге, немесе тегін пайдалануєа  ќўќыєы бар. Жерді пайдалану ќўќыєы: мемлекеттік органдарыныѕ актісініѕ, азаматтыќ ќўќыќтыќ  мјміленіѕ  жјне басќа да заѕмен ќарастырылєан  кезінде пайда болады.

Жерді ќысќа мерзімді пайдалану  їшін 5 жылєа дейін, ал ўзаќ мерзімді пайдалану їшін 5 жылдан 49 жылєа дейін  алады. Жерді ќысќа мерзімге пайдалану їшін, оныѕ пайдалану маќсаты                                                                                                              Жерді басќа да ќўралдармен салыстырєанда айырмашылыєы шаруашылыќ айналыстаєы жердіѕ тўтыну ќўны ўтымды пайдаланєан кезде тез азайып ќана ќоймай, сонымен ќатар жаќсара тїседі. Осыєан байланысты жер амортизацияланбайтын болып саналады.

Жерді пайдаланушылар мемлекетке жер їшін тґлем тґлейді. Жеке меншікке немесе жалєа берілетін жерлердіѕ  тґлем мґлшерлемесі ЌР їкіметініѕ 2011 жыл 16 маусымдаєы № 210 – 10 заѕымен бекітілген.

кейбір кәсіпорын жердіѕ оперативтік және бухгалтерліу есебін жїргізеді.

әрбір жер тґлемі бойынша негізгі ќўралдарды есептеудіѕ мїліктіккарточкалары ашылып, жердіѕ аналитикалыќ есебі жїргізіледі.

Меншік ќўќы мен жерді  пайдалану ќўќы ЌР Азаматтыќ кодексімен жјне басќа да ЌР заѕ актілерінде  ќаралєан тјртіпте ќорєалады.

Меншік иесі немесе жерді  пайдаланушылардыѕ шеккен  зияндары толыќ кґлемінде ґтіледі де, егер де:

меншік ќўќыєынан немесе жерді пайдаланушылардан мемлекеттіѕ  ќажеттілігі їшін ќайтарылып алынса;

меншік ќўќыєына немесе жерді  пайдаланушыларєа жерді пайдаланудыѕ айрыќша тјртібі белгіленуіне байланысты шектеулер енгізілсе;

меншік ќўќыєы  мен   пайдалану ќўќыєы бўзылса;

объекті салу жјне пайдалану  нјтижесінде жердіѕ сапасы тґмендесе, нјтижесінде жер ќўнарлыєы мен  суару жаєдайы нашарласа;

тґтенше жаєдай кезінде жерді  ќайтарып алса.     

          Меншік иелерініѕ жјне жерді  пайдаланушылардыѕ шеккен зияны,  соєан зиян келтірілгендердіѕ   есебін ґтеледі.

Уаќытша јкелінген жјне јкетілетін негізгі ќўралдардыѕ есебі. Ќолданыстаєы заѕєа сјйкес шетелдік инвесторлар, басќа да заѕды тўлєалар ґндіріс  процесініѕ белгілі бір уаќыт  мерзімінде пайдалану їшін ЌР территориясына ґндіріс ќўрал – жабдыќтарын  мен басќа да негізгі ќўралдарын уаќытша јкелуге ќўќылы. Бўл негізгі  ќўралдар ґзгертілмеген кїйінде  ґз иесіне ќайтар

табиєи тозуынан басќасы. Республикаєа јкелінбейтін негізгі  ќўралдардыѕ категорияларын ЌР Министрлер кабинеті аныќтайды. Негізгі ќўралдарды јкелуге кедендік органдар рўќсат береді. Јкелу мерзімі јкелу маќсатымен белгіленеді жјне ол јдеттегідей  екі жылдан аспауы тиіс.

 Негізгі ќўралдардыѕ   Республикаєа јкелінетін мїліктері  толыќтай немесе ішінара кеден  салыєынан босатылуы мїмкін.

Осыєан сјйкес ЌР субъектісі кедендік территория шегінен тысќары  шетелдерде ґндірістік ќызметті жїзеге асыру їшін негізгі ќорларын алып кетуіне ќўќылы.

Јкелінген жјне јкелінетін негізгі ќўралдардыѕ есебі келесі) «Уаќытша јкелінетін негізгі ќўралдар»  ќосалќы шоттарында босатылуы мїмкін.

Уаќытша јкелінген  негізгі  ќўралдарды есепке алєанда,   шоттары  дебеттеліп кредиттеледі.

Уаќытша јкелінген  негізгі  ќўралдарды  пайдалану процесінде олар  бойынша белгіленген тјртіп бойынша олардыѕ  амортизациясы  есептеледі. Бўл жаєдайда де, соєан  сјйкес 13-ші «Негізгі  ќўралдардыѕ  тозуы » бґлімшесініѕ шоты, 3-ші «Уаќытша јкелінетін негізгі ќўралдардыѕ  тозу » ќосалќы шоты кредиттеледі.

Уаќытша јкелінген  негізгі  ќўралдар ќайтарылєан кезде мынадай  шоттар корреспонденциясы жасалынады:

уаќытша јкелінген  негізгі  ќўралдардыѕ бастапќы ќўнына : «  Басќа да кредиторлыќ берешек  жјне есептеулер» шоты дебеттеліп, 12-ші « Негізгі ќўралдар» шоттарыныѕ бґлімше шоттары кредиттеледі;

есептелінген тозу сомасына :13-ші « Негізгі ќўралдардыѕ тозуы» бґлімше дебеттеліп, 12-ші « Негізгі  ќўралдар» бґлімшесі кредиттеледі.

Негізгі ќўралдардыѕ јкетілуі 12- ші  « Негізгі ќўралдар» шоттары), 1-ші « Меншік негізгі ќўралдар »  ќосалќы шотыныѕ кредитінде кґрсетіледі. Уаќытша јкетілген негізгі ќўралдар осыєан керісінше жазбалар арќылы кґрсетіледі.  

 

 

 

      3.2 Негізгі құралдарды тозуы материялдық емес активтерді түгендеу

                                                                                 

 

Негізгі ќўрал ґндіріс  процесіне ќатысуымен, жылдар мерзімініѕ јсерімен, табиєат кїшініѕ јсер етуімен  пайдалану процесінде біртіндеп  тозады. Тозудыѕ екі тїрі болады: табиєи жјне сапалыќ ( моралдыќ ) ( заманталабына  сай келмеуі ).

Негізгі ќорлардыѕ табиєи тозуы олардыѕ ґндіріс процесіне  ќатысу нјтижесінен жјне негізгі  ќўралдардыѕ пайдалануєа тікелей  ќатыспай – аќ, тїрлі сыртќы факторлардыѕ јсерінен: ылєалдан, атмосфералыќ ќўбылыстар нјтижесінен, металдардыѕ тот басуынан, ескіруінен пайда болады.

Негізгі ќўралдардыѕ сапалыќ  ( моралдыќ ) тозуы техникалыќ процеске, ґндіріс јдістерін жетілдіруге  жјне жаѕартуєа байланысты болып  келеді. Техника мен техналогияны жетілдіру жўмыс істеп тўрєан негізгі ќўралдардыѕ ўќсас ґнімдерініѕ  арзандауына ыќпал етеді. Осыєан орай, пайдаланылудаєы негізгі ќўралдарґздерініѕ  ќўныныѕ бґлігін жоєалтып, ќўнсызданєандай  болады. Машиналардыѕ, жабдыќтардыѕ, їйлер  мен єимараттардыѕ барынша жаѕа , неєўрлым жетілдірілген жјне їнемді тїрлерін, малдардыѕ жаѕа немесе жаќсартылєан ґнімді тўќымдарын, кґп жылдыќ ґсімдіктердіѕ  тїрлері мен сорттарын ґндіріске  енгізуге байланысты пайдаланып жїрген негізгі ќўралдарды бўдан јрі  ќолдану экономикалыќ жаєынан тиімсіз  болып ќалады.

Негізгі ќўралдардыѕ сапалыќ  тозуын мынадай факторлар арќылы аныќтайды: ґндірісте немесе жабдыќтарды  жаѕартудаєы жаѕалыќтар; технологиялыќ  процесті жетілдіру – жаѕа технология ќолданєан кезде пайдаланудаєы  машиналар мен жабдыќтар жарамайды; шыєарылатын ґнімніѕ номенклатурасын  ґзгерткенде жјне жаѕартќанда, жўмысшы  кїшініѕ еѕбекке ќамтылуындаєы, жўмысшылар біліктілігіндегі, ґндірісті  орналастыру географиясындаєы ґзгерістер ґндірістік жјне пайдаланылатын машиналар  мен жабдыќтар саныныѕ азайтылуын талап етуі мїмкін; ґндірістіѕ ґѕдеуші  салаларындаєы ґнімніѕ жекелегекн тїрлерін шыаруєа ќажетті шикі зат  ќўрамындаєы ґзгерістер ґнеркјсіптіѕ ґндіретін саларында ґндіріс  кґлемініѕ ќысќаруына јкеп соќтыруы мїмкін.