Негізгі құралдардың аудиті

Негізгі қаражаттың объектілері үшін пайдалы қолдану  мерзімі белгіленеді, бұл:

а)   компания активтік пайдалану болжанып, күтілетін (есептік) кезең;

ә) компания активті пайдаланып, жасауды көздейтін бұйымның саны. Басқаша айтсақ, негізгі құралдарды пайдаланудың экономикалық пайдасын алу болжанатын кезең.

Негізгі құралдардың  объектісі актив ретінде мынандай жағдайларда пайда алады деп  сендіруге болатын болса:

а) компания активке байланысты болашақ экономикалық пайда алады деп сендіруге болатын болса;

ә) активтің өзіндік құны сенімді бағаланса.

Жер - субъектінің  меншік құқығымен алынған жерінің саны мен бағасы;

Үйлер - еңбек  етуге, тұруға, халыққа әлеуметтік-мәдени қызмет көрсету және материалдық қорларды сақтауға жағдай жасау үшін белгіленген архитектуралық-құрылыс объектілері. Әрбір жеке тұрған үй түгендеу объектісі болып саналады.

Ғимараттар - еңбекке  керек-жарақтардың емес (зат скважиналар, көпірлер және т.б.) өзгеруіне байланысты емес міндетті іс-қызмет аясын атқару жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған инженерлік-құрылыстық объектілер.

Машиналар мен  жабдықтар - әрбір машина егер ол басқа  мүліктік объектінің бөлігі болмаса, құрамындағы  тетік, құрал-аспаптармен, қоршаулармен, тірек-тұғырымен мүліктік объект болып табылады. Негізгі құралдардың бұл тобы 5 топшадан тұрады:

• күш-қуатты машиналар мен жабдықтар - жылу және электр қуатты өндіретін машина-генераторлар; әр түрлі энергияны механикалық яғни қозғалыс энергиясына айналдыратын машина-двигательдер (тракторлар және өзі жүретін шассилер, бу двитательдері, трубиналар, электр двигательдері және т.б.);
• жұмыс машиналары мен жабдықтары - еңбек өнімін жасау процесінде керек-жараққа механикалық, термиялық және химиялық әсер ету үшін арналған машиналар, аппараттар мен жабдықтар (токарлық-винт, бұранда жасайтын станоктар, ағаш тілетін рамалар, насостар, электромоторлар, экскаваторлар, ірейдерлер (жол құрылысына пайдаланылатын машиналар және т.б.);
• өлшеуіш және реттегіш құрал-аспаптар (приборлар, құрылғылар мен керек-жарақтар, лабороториялық жабдықтар) - өндірістік процестерді өлшеу, реттеу үшін құрал-аспаптар, құрылғылар мен керек-жарақтар (дозаторлар, амперметрлар, микроскоптар, су өлшеуіштер және басқалары);
• есептегіш техника - процестерді түзету мен автоматтандыруға арналған машиналар, құрылғы, керек-жарақтар, құрал-аспаптар (компьютерлер мен басқа есептегіш техника);
• басқа да машиналар мен жабдықтар - машиналар, аппараттар және басқа жабдық (телефон станцияларының, радио тораптарының жабдықтары, өрт сөндіру машиналары).

Табыстау қондырғылары - электр, механикалық және жылу энергиясы (электр беру желісі, турба құбыры) қондырғылары.

Көлік құралдары - адамдарды, жүктерді тасуға арналған (теміржол, су, әуе автомобиль көлігі, арба көлігі) тасымал құралдары.

Басқа да негізгі құралдар:

Аспап – қол енбегінің механикаландырылған және механикаландырылмаған немесе металл, ағаш және т.б. өндеуге арналған, машинаға бекітілген керек-жарақтар (кескіш, соққыгер, езуші, тығыздап нығайтылған – электр қол бұрғылар, бояу сыр пульттары, вибраторлар, қысқыштар):

• өндіріс мүлік пен олардың керек-жарақтары - өндірістік операцияларды орындау немесе жеңілдету үшін қызмет етуге арналған заттар - жұмыс үстелдері, шкафтар, верстактар (ағаш ұсталарының ағаш шабатын, кесетін ұзынша үстелі);
• шаруашылық мүлкі - кеңселік және шаруашылық мүлік (үстелдер, шкафтар, кілемдер және т.б.);
• жұмыс малы және өсімтал мал. Жұмыс малы - аттар, өгіз, түйе және тағы басқа жұмыс малы. Өсімтал мал - ірі қара мал, тұқымдық айғырлар және тұқымдық бие; тұкымдық нар мен аруана, бұғы, марал, ұрғашылары мен еркектері, қабан шошқа, ешкі, саулық және қопшар. Мүліктік объект - әрбір үлкен мал.
• көпжылдық көшет егістері - қолдан етілген, жасына қарамайтын көпжылдық егістер (жеміс-жидек беретін, жүзімдік, көпжылдық егістері, роза плантациясы, бұғадан (өсімдіктен) жасалған қорғлау, қаша, танапты қорғайтын егістер). Жас қасиеттер әбден толысқан (жеміс беру басы, ағаштың ұшар басының түйісуі);
• жерді  (ғимаратсыз) жақсарту жөніндегі күрделі шығындар – ауыл шаруашылығына пайдаланатын жердің бетін көркейту жөніндегі мүліктік сипаттағы шығындар (жер учаскесін жоспарлап, жүйелеу, алаңды егіндікке арнап тамырмен жұлу, жерді тастан тазарту);                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     
• басқа да негізгі құралдар - кітапхана қорлары, спорттық мүлік, мүражай құндылықтары.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

Бітпеген құрылыс.

Қолда бар негізгі  құралдар алынған сәтінен бастап үнемі қолданылмайды, өйткені олар:

• тоқтатылып қойылады (жұмыс жасамайды) - уақытша қолданылмайды;

•    қоймада тұрады (қорда) - жөнделген, жоқтатылған, апат жағдайында қолданыстағы негізгі құралдарды ауыстыру үшін қор құрайды;

•   жалға  берілген немесе алынған - басқа ұйым тапсырған немесе басқа ұйымнан  алынған жал мерзімі шартпен  белгіленген негізгі құралдар.

Материалдық активтерді негізгі құралдар деп танитын  тұста бағалауға бірыңғай қарау  қажетті шарт болып табылады. 2410 «Негізгі кұралдар» ХҚЕС-на сәйкес негізгі құралдар мыналар бойынша бағаланады:

•  бастапқы күн немесе өзіндік құнмен - активті  немесе ғимаратты алуға сол сәтінде  берілген, басқа өтелген әділ бағаның  немесе төленген ақшалай каражаттың немесе оның баламасының сомасы;

•    ағымдағы құнмен белгілі бір күнде қолданыста жүрген нарықтық баға бойынша негізгі  қаражаттық құны;

•  өткізу құнымен (әділ бағаның) – мәмілеге дайын  және жақсы хабардар тәуелсіз тараптар арасында жасалған операциялар кезінде активті ауыстыруға болатын сома;

• жойылу құны - шыққан шығынды тастап пайдаланылған  мерзім соңында субъект актив  алатын деп үміттенетін таза сома немесе сынған қалдықтардың қосалқы  бөлшектерінің көзделетін бағасы;

•  амортизациялық құнмен - жойылу құнын алып тастағандағы өзіндік құнның орнына есеп беруде көрсетілген басқа сома мен активтің өзіндік құны;

•  баланстың  құнмен - жинақталған тозу және баға түсуден жинақталған залал сомасын  алып тастағанда бухгалтер баланста актив мойындалатын сома. Баға түсуден  болатын залал - активтің баланстық құны онын орнын толтыратын құннан артқан сома.

 

 

2.2 Негізгі құралдарды аудиторлық тексерудің мақсаты және ақпарат көздері

 

Тексерудің  мақсаты ұйымда негізгі құралдардың  жіктелуін, негізгі құралдар мен  материалдық емес активтердің дұрыс топтастырылғанын, бағаланғанын және есептен шығару мен тозуын есептеу тәртібінің сақталғанын, негізгі құралдарды жөндеуге кеткен шығындардың негізделгенін анықтау және бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беруде  негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің нақты қолда бары, олардың қозғалысы туралы мәліметтердің ақиқаттығын тексеру.

Негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің  негізгі міндеттері:

• Негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің нақтылығы мен сақталуы бақылаумен қамтамасыз етілгенін;
• Негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің дұрыс топтастырылғанын;
• Келіп түскен және есептен шығарылған негізгі құралдар мен материалдық емес активтер бойынша операциялардың құжаттарының дұрыс рәсімделуінің және есепте көрсетілуінің дұрыстығын;
• Қолданылатын амортизация есептеу әдістерінің;
• Негізгі құралдардың тиімді және дұрыс пайдаланғанын;
• Негізгі құралдардың жал есебінің дұрыстығын;
• Негізгі құралдардың қозғалысының және оларды есептен шығарудың бухгалтерлік есепте дұрыс көрсетілуінің дұрыстығын;
• Негізгі құралдардың келіп тусуі, қозғалысы және шығуы бойынша салықтардың есептелуінің дұрыстығын;
• Бухгалтерлік есепте және қаржалық есеп беруде негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің нақты қолда бары және қозғалысы туралы мәліметтердің дұрыстығын тексеру.

Аудиторлық  тексерудің объектілері болып мыналар  табылады:

• Негізгі құралдардың келіп түсуі, қозғалысы және шығуы бойынша бастапқы құжаттар: шот-фактуралар, негізгі құралдарды қабылдау – тапсыру актісі (ү. № НҚ-1); негізгі құралдарды есептен шығару актісі – (ү. № НҚ-3); өңделген, қайта құрылған және жаңаланған объектілерді қабылдау-тапсыру актілері (ү. № НҚ-2); негізгі құралдардың барлық түрлеріне арналған түгендеу (инвентарлық) карточкасы (ү. № НҚ-6); негізгі құралдардың инвентарлық тізімі (ү. № НҚ-13); негізгі құралдарды  есепке алу карточкалары (ү. № НҚ-12); негізгі құралдар-жабдықтарды мүліктік түгендеу тізімі (ү. № Түген.-1); негізгі құрал-жабдықтарды мүліктік түгендеу нәтижелерінің салыстыру ведомостері (ү. № Түген.-18); және т.б;
• Негізгі құралдардың келіп түсуі, қозғалысы және шығуы бойынша шаруашылық операциялар (2400 «Негізгі құралдар» бөлімшесінің шоттары бойынша есептік регистрлер, ведомость-машинограммалар, Бас кітап);
• Негізгі құралдарды өткізудің және басқа да шығуының қаржылық нәтижесі;
• Бухгалтерлік есепке алынған негізгі құралдардың сақталуы;

Аудитор кәсіпорындағы  бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау   жүйесімен жалпы танысудың нәтижесі бойынша негізгі құралдардың  аудитінің бағдарламасын жасайды (2- кесте).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2- кесте

Негізгі құралдарды ішкі бақылаудың тестік сұрақтары

 

№ р/с	Тестілеу сұрақтары	Жауаптар			Ескерту
		жауап жок	иә	жок
1	2	3	4	5	6
1.	Негізгі құралдардың  сақталуын қамтамасыз ететін материалды жауапты тұлғалардың дербес құрамы және олардың лауазымдық қызметтік міндеттері анықталған ба?		+
2.	Негізгі құралдардың  сақталуын қамтамасыз ету үшін жағдайлар  жасалған ба?		+
3.	Негізгі құралдарға түгендеу жүргізіле ме?		+
4.	Негізгі құралдардың  нақты бары және сақталуы бухгалтерлік есептің мәліметтеріне сәйкес пе?		+
5.	Барлық келіп  түскен негізгі құралдар түгел есепке алына ма?		+
6.	Негізгі құралдар дұрыс топтастырылған ба және олардың  қозғалысының есебінің дұрыстығына  ішкі бақылау жүргізіле ме?		+
7.	Негізгі құралдардың  тозуын есептеу әдісі ұйымның есептік саясатында көрсетілген әдіске сәйкес пе?		+
8.	Негізгі құралдардың  шығуы бойынша құжаттардың толтырылуының  және есепте көрсетілуінің дұрыстығы  тексеріле ме?		+
9.	Негізгі құралдарды жөндеу шығындарының сметасы дұрыс  толтырыла ма, бастапқы құжаттар айқын ба және дұрыс толтырылған ба?		+
10.	Негізгі құралдардың  аналитикалық есебінің жазулары синтетикалық есептің және бас кітаптың мәліметтеріне  сәйкес пе??		+
11.	Тіркелген активтердің  есебі Салық Кодексіне сәйкес жүргізіле ме?		+
12.	Негізгі құралдардың  тиімді пайдаланылуы және техникалық жағдайы талдана ма?		+

 

 

 

 

 

3- кесте

Негізгі құралдарды аудиторлық тексерудің бағдарламасы

 

№ р/с	Процедуралар	Ақпарат көздері	Орындау мерзімі
1	2	3	4
1.	Негізгі құралдардың  баланста көрсетілуінің дұрыстығын тексеру	Баланс, Бас  кітап	0,5
2.	Негізгі құралдардың  нақты барын және сақталуын тексеру	Негізгі құралдардың  есебін түгендеу карточкасы, негізгі  құралдар қозғалысы есебінің карточкасы	0,5
3.	Негізгі құралдардың  дұрыс топтастырылғанын тексеру	Негізгі құралдардың  есебін түгендеу карточкасы, негізгі  құралдар қозғалысы есебінің карточкасы	1 күн
4.	Негізгі құралдардың  бағалануының және қайта бағалануының дұрыстығын тексеру	Баланс, Бас  кітап, негізгі құралдардың есебін түгендеу карточкасы, негізгі құралдардың есебін түгендеу карточкасының тізімі	1 күн
5.	Негізгі құралдардың  түсімінің есебінің көрсетілуінің  және дайындалуының дұрыстығын тексеру	Бас кітап, негізгі  құралдардың есебін түгендеу карточкасы, негізгі құралдар қозғалысы есебінің карточкасы, негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру актісі, есептен шығару актісі, аванстық есептер, накладнойлар, шот фактуралар, шарттар.	0,5
6.	Негізгі құралдардың  тозуының есептелінуінің және есепте көрсетілуінің дұрыстығын тексеру	Есептік саясат, Баланс, Бас кітап 2410, 2420 шоттары  бойынша журнал-ордердің және ведомость  машинограмманың мәліметтері, негізгі  құралдардың тозу сомасы есебінің өңдеу  кестесі, негізгі құралдардың есебін түгендеу карточкасы.	0,5
3- кестенің жалғасы
1	2	3	4
7.	Негізгі құралдарды жөндеу операцияларының есепте көрсетілуінің  дұрыстығын тексеру	Жөнделген негізгі  құралдарды қабылдау-тапсыру актісі, негізгі құралдар қозғалысы есебінің карточкасы	0,5
8.	Жалға алынған  және жалға берілген негізгі құралдардың  есепте көрсетілуінің дұрыстығын тексеру	Бас кітап, Банк көшірмесі, негізгі құралдардың  түгендеу тізімі, жалдағы негізгі  құралдардың есеп карточкасы, негізгі  құралдарды қабылдау-тапсыру актісі, негізгі құралдарды жалдау шарты  және т.б.	0,5
9.	Негізгі құралдардың шығуының есепте көрсетілуінің және толтырылуының дұрыстығын тексеру	Баланс, Бас  кітап, шарт, негізгі құралдарды жою  актісі, негізгі құралдарды есептен  шығару актісі	0,5
10.	Негізгі құралдардың  есебі бойынша Салық Кодексінің сақталуын тексеру	Баланс, Бас кітап, салықтар бойынша декларациялар, Жылдық статистикалық есептің 11 формасы	0,5
11.	Негізгі құралдардың  тиімді пайдаланылуын тексеру және техникалық жағдайын талдау	Баланс, Бас  кітап, 12 журнал-ордер, негізгі құралдардың  тозу сомасы есебінің өңдеу кестесі, бастапқы құжаттар	1 күн