Дәрістік кешен

   Аудиторлық  стандарттар мен нормалар сияқты жарияланған ресми қүжаттарды мемлекеттік, бақылаушы, заңды және басқа да өкілетті инстанциялар аудиторлар жүмысының қүзыреттілігі мен дүрыстығын қарастырғанда басшылыққа алып, пайдалануы мүмкін.

   3Аудиторлық  қызметтің жалпы   қабылданған  стандарттары өзара байланысты 4 тізбекті бөлімнен түрады:

1. Негізгі постулаттар.
2. Жалпы стандарттар.
3. Жүмыс стандарттары.

4. Есеп беру стандарттары

   Негізгі постулаттар - бүл аудиторлық қызметтің жалпы стандарттарының қызметтің жалпы стандарттарының негізін білдіретін қажетті шарттар мен логикалық принциптер, заңдылықтар. Олар аудиторға нақты стандарттардың белгілі бір іүста қолдануға жарамайтын жағдайында есеп берулерді жасау пікірін қалыптастырудың схемасы ретінде қызмет етеді.

   Олардың ішінде арнайы экономикалық эдебиеттерде ең маңызды делінетін мынадай  негізгі постулаттар үсынылады:

1. Тексеруші орган өз қызметінде барлық мэселелер бойын-ша аудиторлық қызметтің стандарттарына сэйкес эрекет етуі керек.
2. Аудиторлық (тексеру) органның еш қоспасыз өз пікірі болуы жэне тексеру барысында пайда болатын эр түрлі жағдайларды дербес бағалауы керек.
3. Қоғамдық сана өскенде қоғамдық қаражат сеніп тап-сырылған жеке түлғаны немесе үйымды бақылауға талап күшейеді; олардың елдің көзінше, яғни көпшілік алдында есеп беруіне жэне қаржылық-шаруашылық операцияларын дүрыс жүргізуіне қолдау көрсету.
4. Есеп берушілікті дамыту ақпаратты алу, бақылау жүйе-сінің дүрыс жүргізілуі мен жетілуіне ықпалын тигізуі керек. Қаржылық есеп берулер жэне басқа мэліметтер мазмүнының толық болуы мен формасының дүрыс болуына кәсіпорын басшысы жауап береді. . Тексерілген (немесе тексерілетін) бірліктер қаржылық жағдайдың сипаты мен өз қызметінің нэтижелеріне, сондай-ақ жинау жүйесін эзірлеуге жэне ақпаратты эзірлеуге жауапты болып табылады.
5. Басшылық пен үкіметтің тиісті органдары қаржылық есеп берулердің стандарттарын таратуға кепілдеме беруі керек.
6. Есеп берулердің стандарттарын дэйекті түрде, яғни тізбектілікпен қолдану қаржылық жағдай мен қызмет нэтижелері гуралы дэл қорытынды жасауға өз септігін тигізуі керек. Алайда аудитор есеп берулердің стандарттарын дэйекті түрде қолдануды эр түрлі қаржылық есептіліктің дүрыстығы мен шынайылығына күмэн келтіруге болмайтын дэлел ретінде қарастыра алмайды.

Есеп берулердің анықтығы туралы қорытындыны аудитор  тек өзінің зерттеулерінің негізінде ғана шығаруы тиіс.

7. Ішкі бақылаудың барабарлық (адекватной) жүйесі болғанда ықтимал қателіктер мен бұрмаланушылық ең төменгі деңгейде азаяды. Осыған байланысты аудитор ішкі бақылау қүралы қабылданған нормаларға сэйкес келмесе немесе ол мүлдем жоқ болған жағдайда тексерілген бірлікке өз үсынысын енгізеді.
8. Заң актілері бақылаудағы қызметтерді жан-жақты бағалауда қажет болатын қолдағы бар ақпараттарға қол жеткізуді қамтамасыз ететін тексеруші органдарымен ревизия бірліктерінің ынтымақтастықта болуын мақсат етеді.
9. Барлық аудиторлық қызмет заң актілерімен, келісім-шартпен жэне басқа да нормативті қүжаттармен белгіленетін өқілеттіліктің шегінен шықпауы тиіс.
10. Тексеруші органдар аудит технологиясын жетілдіруге және шаруашылық операцияларының заңды болуына ықпал етуі керек. Аудиторлар кэсіпорында жүзеге асырылатын шаруашылық шараларын тексеру мен бағалау технологиясын, әдістерін жақсарту үшін ұдайы жұмыс істеуге міндетті.

   П.Тексеруші  органдар аудитор мен тексерілетін бірлік мүдделерінің қарама-қайшы келуінен сақтануы, яғни олардың арасында жанжалға жол бермеуі керек. Ал бүл үшін аудитор мен аудиторлық стандарттар Әдебі (этика) кодексіндегі тэртіптерді ұстанып, объективті тәуелсіз болуы қажет.

   12. Аудиторлық органдар зерттеу,  бағалау жэне қаржылық есеп  берудің жағдайы туралы қорытынды  шығару жолымен тексерілетін  үйымның қаржылық қызметін аттестациядан  өткізеді, шаруашылық қызметті оның қол жеткізген нәтижелерін жоспарланған межесімен салыстырып, барлық ресурс түрін қалай пайдаланғанын ескеріп, үнемдеу, өнімділік жэне тиімділік мэселелрі бойынша тексеруден өткізеді.

   1. Жалпы стандарттар -~ бүл алға қойылған мақсатты тиімді эрі кэсіби орындауы үшін аудиторға қажетті біліктілік деңгейі мен белгілі бір сапасы.

Аудиторға қойылатын  негізгі талаптар:

• даярлығы;
• қүзыреттілігі;
• тэуелсіздігі;
• ақпаратты алуға, тексеруге жэне оған баға беруге, есеп берулерді жасауға, қорытынды шығаруға, үсыныс жасауды дайындауға тиісті көңіл бөлу.

   2. Жұмыс стандарттары - бүл тексеру міндетін орындауда 
аудитор басшылыққа алатын ережелер.

Олардың қүрамына кіретіндер:

• аудиторлық тексеруге дайындалу;
• қадағалауды жүзеге асыру;
• анық айғақтар мен сенімді мэліметтерді жинау;
• ішкі бақылаудың жағдайын бағалау.

   3. Есеп беру стандарттары - қорытындылаушы кезеңде 
қолданылады эрі аудиторлық тексерудің нэтижелері бойынша 
материалдарды беруге, орналастыруга жэне оның формасы мен 
мазмүнына қатысты ережені білдіреді.

   Мақсаттары  мен салаларына қарай аудиторлық есеп берулер мына фирмаларда жасалады:

   а) қорытынды - қаржылық тексерулердің (ревизия) нәти- 
жслері бойынша аудитордыңтұжырымы;

   э) есеп беру - шаруашылық қызметтерін  тексеру бойынша пудитордың түжырымы;

б) хат - үйым басқарушылары үшін;

   в) ескерту - шығындау фирмалар мен кэсіпорындардың 
дирекциясы үшін.

   Оның  үстіне, тексеру немесе кеңес берудің  жекелеген мэселелері бойынша анықтамалар  жасалады.

   Есеп  берулердің мақсаты - елеулі қателіктерге үрындыруы і.іқтимал есеп жэне бақылау жүйесіндегі кемшіліктердің болуына түсініктеме беру; қүрылымдық кеңестер беру; болашақта ііудиторлықтексерулер қандай мэнге ие болатынын анықтау.

Есеп берулерде  келтірілген ақпараттар дэл эрі  анық, сенімді ірі құзыретті, тэуелсіз, объективті жэне сындарлы болып, (ііісіііылықты іс-қимылмен қамтамасыз етуі керек

   Форма бойынша есеп беруде немесе қорытынды  шығаруда мекен-жай, негізгі мазмұн, қойылатын қол, мөрі жэне күні көрсетілуі керек. Есеп берудің мазмұнында аудиттің уақтылы өткізілуі мен стандарттарға сәйкес келуі, заңдық негізі, мэні, сипаты, мақсаттары мен ауқымы көрініс табуы кджет.

Халықаралық деңгейдегі кэсіби талаптарды эзірлеумен бірнеше ұйым айналысады, оның ішінде 115 елдің 158 ұйымының өкілдерін қамтитын Халықаралық бухгалтерлер федерациясы (ХБФ) бар.

   

Х

Б

Ф

а

я

с

ы

н

д

а

 

а

у

д

и

т

о

р

л

ы

қ

с

т

а

н

д

а

р

т

т

а

р

м

е

н

т

ұ

р

а

қ

т

ы

 

д

е

р

б

е

с

ұ

й

ы

м

н

ы

ң

 

қ

ұ

қ

ы

ғ

ы

м

е

н

 

ә

р

е

к

е

т

е

т

е

т

і

н

А

у

д

и

т

о

р

л

ы

қ

і

с-

т

э

ж

і

р

и

б

е

б

о

й

ы

н

ш

а

х

а

л

ы

қ

а

р

а

л

ы

қ

 

к

о

м

и

т

е

т

(2002

ж

.

Х

а

л

ы

қ

а

р

а

л

ы

қ

 

К

е

ң

е

с

 

д

е

п

 

ө

з

г

е

р

т

і

л

г

е

н)

т

і

к

е

л

е

й

 

а

й

н

а

л

ы

с

а

д

ы.

Х

а

л

ы

қ

а

р

а

л

ы

қ

 

а

у

д

и

т

 

с

т

а

н

д

а

р

т-

т

а

р

ы

ж

а

л

п

ы

э

л

е

м

д

і

к

 

д

е

ң

г

е

й

д

е

н

 

а

у

д

и

т

т

і

к

д

е

ң

г

е

й

і

 

т

ө

м

е

н

 

е

л

д

е

р

д

і

ң

б

ұ

л

 

с

а

л

а

д

а

ғ

ы

к

э

с

і

б

и

л

і

г

і

н

 

д

а

м

ы

т

у

ғ

а

ж

э

н

е

х

а

л

ы

қ

а

р

а

л

ы

қ

 

а

у

қ

ы

м

д

а

(

м

а

с

ш

т

а

б

)

а

у

д

и

т

т

і

ң

т

э

с

і

л

д

е

м

е

л

е

р

і

н

с

э

й

к

е

с

т

е

н

д

і

р

у

г

е

 

ы

қ

п

а

л

 

е

т

е

д

і

.

Х

Б

Ф

 

ө

т

к

і

з

і

л

е

т

і

н

 

т

ә

у

е

л

с

і

з

а

у

д

и

т

т

і

ң

к

е

з

 

к

е

л

г

е

н

ж

а

ғ

д

а

й

ы

н

д

а

қ

о

л

д

а

н

у

ғ

а

к

е

л

с

е

 

д

е,

о

л

ж

е

р

г

і

л

і

к

т

і (

ұ

л

т

т

ы

қ)

ж

е

р

д

е

 

қ

о

л

д

а

н

ы

л

а

т

ы

н

а

у

д

и

т

т

е

н

а

с

ы

п

к

е

т

е

а

л

м

а

й

д

ы

,

я

ғ

н

и

о

д

а

н

б

а

с

ы

м

 

т

ү

с

п

е

й

д

і.

   

1948

ж

ы

л

ы

 

А

м

е

р

и

к

а

л

ы

қ

 

а

л

қ

а

л

ы

 

б

у

х

г

а

л

т

е

р

л

е

р

 

и

н

с

т

и

т

у

т

ы

 

«

А

у

д

и

т

о

р

л

ы

қ

 

қ

ы

з

м

е

т

т

і

ң

 

ж

а

л

п

ы

 

қ

а

б

ы

л

д

а

н

ғ

а

н

 

с

т

а

н

д

а

р

т

т

а

р

ы

»

 

д

е

г

е

н

 

а

т

а

у

д

а

ғ

ы

 

о

н

 

қ

а

у

л

ы

н

ы

 

м

а

қ

ұ

л

д

а

п

 

қ

а

б

ы

л

д

а

д

ы

.

 

С

о

д

а

н

 

б

е

р

і

 

о

л

а

р

а

й

т

а

р

л

ы

қ

т

а

й

 

ө

з

г

е

р

е

 

қ

о

й

ғ

а

н

 

ж

о

қ

 

ж

э

н

е

 

о

л

а

р

д

ы

ң

 

п

а

й

д

а

л

а

н

у

ы

н

 

б

а

қ

ы

л

а

у,

к

ө

к

е

й

т

е

с

т

і

е

т

у

 

ж

э

н

е

қ

о

л

д

а

н

у

 

б

о

й

ы

н

ш

а

 

ұ

с

ы

н

ы

с

т

а

р

д

ы

 

ә

з

і

р

л

е

у

д

і

ж

э

н

е

э

д

і

с

т

і

к

 

б

а

с

ш

ы

л

ы

қ

т

ы

ж

ү

з

е

г

е

а

с

ы

р

у

ш

ы

 

Х

Б

Ф

 

а

р

қ

ы

л

ы

А

у

д

и

т

о

р

л

ы

қ

і

с-

т

э

ж

і

р

и

б

е

б

о

й

ы

н

ш

а

 

х

а

л

ы

қ

а

р

а

л

ы

қ

 

к

о

м

и

т

е

т

 

э

з

і

р

л

е

г

е

н

 

Х

А

С

 

н

е

г

і

з

і

н

д

е

 

ж

а

т

а

д

ы.

О

с

ы

н

а

у

 

н

е

г

і

з

 

қ

а

л

а

у

ш

ы

 

о

н

п

р

и

н