Банк қарыздарының жалпы сипаттамасы

Жабдықтаушылар және қызмет көрсетушілермен есеп айырысулар есебі  жөніндегі журналда ай аяғында «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» деп аталаын шот бойынша талданған қалдықтар көрсетіледі. Талдамалық есептің құрылымы жабдықтаушылар және мердігерлермен еспе айырысу жөніндегі қалдықтар туралы мағлұмат алуды  қаматамсыз ету үшін және есеп айырысуды жедел бақылау үшін мына топтардан қалыптасады:

Құны төленген, бірақ іс жүзінде алынбаған (қабылданбаған) материалдық қорлар, көрсетліген  қызметтер, орындалған жұмыстар бойынша  есеп айырысудан;

Фактураланбай қалған жабдықтар  бойынша есеп айырысудан;

Мерзімінде төленбеген есеп айырысулардан.

Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысулар есебі бойынша мынадай  шоттар корреспонденциясы беріледі.

Кәсіпорынның басқа заңды  немесе жеке тұлғаларжан сатып алынған  тауарлық-материалдық қорлар үшін (қосылған құнға салық есебінсіз) акцептелген  шот-фактурасына:

Дт: 1310 «Материалдар» немесе 1330 «Тауарлар» деп аталатын шоттардың  тиістісі;

Кт: 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айрысу» деп аталатын шот.

Ал бұл тауарлар үшін есептелген қосылған құн салығы сомасына:

Дт: 3130 «Қосылған құнға  салынған салық» деп аталатын шоты;

Кт: 3310«Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» деп аталатын шоты түріндегі  екі жақты жазу жазылады.

Жабдықтаушылардың шот фактурасының қай шоттан төленгеніне қарай:

Дт: 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айрысу» деп аталатын шот.

Кт: 1030  «Ағымдағы банктік  шоттардағы ақша қаражаты» деп аталатын шоты түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.

Шот-фактура бойынша кәсіпорынның жабдықтаушылрағ таураларды сатып  алу барысында төленген қосылған құнға салынған салықтың сомасы ұйымның  тауарларды (қызметтерді) сату барысында  есептелінген бюджетке төленетін қосылған құнға салынған салықтың сомасына шегерілгенде:

 

№	Операциялар мазмұны	Дебиттелетін шот	Кредиттелетін шот
1	2	3	4
1	Келіп түскен тауарлық-материалдық  қорлар  үшін, жабдықтаушы мердігерлердің шот фактурасы акцептелді: Сатып алу құнына: Сатып алынған тауарларға есептелнген (жұмыс, қызмет) қосылған құн  салығының сомасына	1310-1317, 1330, 1420	3310       3310
2	Жабдықтаушы-мердігерлердің шоттары акцептелді: Материалдарды жеткізу және өңдеу қызметтерінің құнына; Қосылған құн салығының  құнына	1310-1317, 1330 1420	3310     3310
3	Орындалған құрылыс-монтаж жұмыстары үшін мердігерлердің талап  еткен шоттарына: Жұмыстың құнына, Қосылған құн салығы сомасына	2524 1420	3310

 

Бұл міндеттемелер есебі 3390 «Жалдық міндеттеме» деп аталатын шотта жүргізіледі. Бұл шотта  негізінен  пассивті есеп айырысу  шоты болып табылады. Шоттың кредиті  бойынша жалға алушы ұйымның  негізгі  құрал-жабдықтарды ұзақ мерзімге жалға алғаны үшін жалға  беруші  кәсіпорынға қарызы көрініс  табады. Ал «Жабдық міндеттеме» деп  аталтын шоттың дебиті бойынша негізгі  құралдарды жалға беруші кәсіпорынға  жалдық міндеттеме бойынша қарыздың төленуі көрсетіледі. Бұл шотта  талдамалық есеп әрбір жалдық міндеттеме бойынша бөлек жүргізіледі.

Төленуге  тиісті сыйақы есебі

Алынған несие, жалдық келісімшарт  және шығарылған бағалы қағаздар бойынша  төленуге тиісті пайыздардың есебі  3380, 4160  «Төленуге тиісті сыйақы»  деп аталтын шотта жүргізіледі. Төленуге тиісті пайыздардың барлық түрлерін есептеген кезде:

Дт: 7310 «Есептелген сыйақы бойынша шығындар шоты» шоты;

Кт:   3380, 4160, 7310 «Төленуге  тиісті сыйақы» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.

Есеп айырысу шотынан  есептелген пайыздар сомасы төленегн кезде:

Дт: 3380, 4160, 7310  «Төленуге  тиісті сыйақы» шоты;

Кт: 1030  «Ағымдағы банктік  шоттардағы ақша қаражаты» деп аталатын шот түріндегі екі жақты жазу жазылады.

Жинақтаушы  зейнетақы қорымен есеп айырысудың есебі

Зейнетақы қорымен есеп айырысулар есебі «Жинақтаушы зейнетақы  қорымен есеп айырысу» деп аталтын  шотта жүргізіледі. Меншік нысанына қарамастан барлық кәсіпоырндар мен  ұйымдар, сондай-ақ жеке кәсіпкерлікпен айналысатын заңды тұлғалар шарттар  бойынша жұмысшы жалдайтын тұлғалар, зейнетақы қорынан жарналар аударып  тұруға міндетті. Зейнетақы қорына белгіленген мерзімінде жарна төленбеген жағдайларда  есептелмейді.

Зейнетақы бойынша жарналар соамыс есептеген уақытта кәсіпорынның бухгалтериясында мына түрдегі екі  жақты жазу жазылады:

Дт: 3350 «Қызметкерлер мен  еңбекақы бойынша есеп айырысу» деп  аталатын шоты;

Кт: 3220 «Зейнетақы мен қамтамасыз ету қорымен есеп айырысу» деп  аталатын шоты.

Ал бұл соманы кәсіпорын  тиісті қорға аударған уақытта:

Дт: 3220 «Зейнетақы мен қамтамасыз ету қорымен  есеп айырысу» деп  аталатын шот,

Кт: 1030 «Ақшалар» шоты түріндегі  бухгалтерлік  жазу жазылады.

Зейнетақы қорына төленетін  жарналар жұмысшылар мен қызметкерге  есептелген еңбекақы сомасынан салықтар сомасы есептелініп ұсталынғанға дейін  олардың табыстарының  барлық түрелрінен  10% мөлшерінде ұсталады. Бірақ жарна  төлеушілер жарналарды ай сайын еңбекақы төлеу мерзімі ішінде аударылыуы тиіс, бірақ келесі айдың 10-ынан кеш  қалмауы керек.

Қазақстан Республикасының 1996 жылғы маусым айының үшінде шыққан нөмірі 4-1 санды «Мемелекеттік емес ерікті зейнетақы қорлары туралы»  заңына сәйкес Қазақстан Республикасының  азаматтары, шет ел азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғалар  ерікті қосымша зейнетақымен қамтамасыз етілуге  құқығы бар. Мемлекеттік емес ерікті зейнетақы қоры – бұл банкттік емес қаржылық мекеме болып табылатын  және жабық акционерлік қоғам  түрінде құрылып, заңды және жеке тұлғалардан ерікті зейнетақы жарналарын тарту және тартылған қаражаттарды инвестициялап, қосымша зейнетақы  төлеу бойынша іс-әрекетжүргізетін заңды тұлға болып табылады. Әрбір  жеке тұлға өзінің еңбекақысынан  ұсталынып аударылатын зейнетақы  жарнасын өзі қлаған қорға салуына  құқығы бар. Жинақталған зейнетақы  қорын банктегі шоттарда орналастыру  Қазақстан Республикасының Ұлттық банк мекемесі белгілеген сәйкес жүргізіледі.

 

Жинақтаушы зейнетақы  қорымен есеп айрысудың есебі  шоты бойынша жүргізілетін операциялар

№	Операциялар мазмұны	Дт	Кт	Тип
1	2	3	4	5
1	Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген еңбекақы сомасынан жинақтаушы зейнетақы қорына ұсталған сомаға	3430	3220
2	Жинақтаушы зейнетақы  қорына есептелген сомалар есеп айырысу  шотынан аударылуы	3220	1030

 

Басқа да есептелген шығындар есебі

Басқадай шығындардың  есебі «басқа да кредиторлық борыштар мен есептелген шығындар» деп  аталатын шотта жүргізіледі. Бұл  шотта негізгі құралдарды жөндеуге арналған резервтер, өнеркәсіптің маусымдық  салаларының шығындарын жабуға арналған тағы да басқа жасалған резервтер сомаларының есебі жүргізіледі.

Негізгі құрал-жабдықтарды  жөндеуге арналған резервтер көп  уақыттарды өндірісі маусыммен жұмыс  істейтін шаруашылық субъектілерінде  құрылады Бұларда жөндеуге жұмсалатын шығындар жыл бойы бірдей емес мөлшерде жүзеге асырылады. Ай сайын резерв жөндеудің  барлық түрлеріне смета бойынша  жұмсалатын шығындардың жылдық сомасының 1/12 бөлігі мөлшерінде жасалады.

Негізгі құрал-жабдықтарды  жөндеу үшін арналған резерв сомасын  құру барысында ай сайын апарылатын шығындар сомаларына :

Дт: 7010 «Тауарларды сату бойынша  шығындар»

7210 «Жалпы әкімшілік шығындары»  және тағы да басқа шоттардың  тиістілері;

Кт: 3390 «Басқа да кредиторлық  борыштар мен есептелген шығындар»  шоты түріндегі екі жақты жазуы  жазылады.

Жөндеу жұмыстарын жүргізу  немесе олардың төлемақысымен байланысты нақты шығындар, өнімнің өзіндік  құнына қосылмайды, керісінше оның жүргізілуіне қарай:

Дт: 3390 « Басқа да кредиторлық  борыштар мен есептелген шығындар»  шоты;

Кт: 8310«Көмекші өндіріс» немесе «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» шоты және тағы да басқа шоттар түрінде жазылады.

 

Басқа да кредиторлық  қарыздар шоты бойынша жүргізілетін операциялар

№	Операциялар мазмұны	Дт	Кт	Тип
1	2	3	4	5
1	Негізгі құралдарды ұзақ мерзімге жалға алу бойынша пайда болған борыш сомаға	2412-2524	4150
2	Ұзақ мерзімге жалға алынған  негізгі құралдар үшін жал төлемі есеп айырысу шотынан төленді	4150	1030
3	Ұзақ мерзімге жалға алынған  негізгі құралдар мерзімі бітпей иесіне қайтарылды	4150	2412-2524
4	Келісімшарт бойынша ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі  құрал үшін есептелінген жалгерлік  пайыз сомасы	7310	4160
5	Ұзақ мерзімге жалға алынған  негізгі құрал үшін еспетлеген жалгерлік  пайыз сомасы есеп айырысу шотынан  төленді	4160	1030

 

Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.

2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының «Салық  және бюджетке төленетін басқа  да міндетті төлемдер туралы»  салық Кодексі қабылданды.

3110  Корпоративтік  табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу  631 «Төлеуге жататын ағымдағы табыс салығы» деген пассивтік шотында жүреді. Төлеушілеріне: заңды тұлға, ҚР резиденттері (бұларға Ұлттық банкі мен мемлекеттік ұйымдар кірмейді), ҚР – да төлем кезінде табыс алатын резиденттер емес заңды тұлғалар.

Салық салынатын  табыс = Жылдық табыс – Шегерімдер

                                              жиынтығы

3120  Төлем көзінен  ұсталатын салықтар. Төлем көзінен ұсталатын салықтар 15% мөлшерлемесі бойынша ұсталады, сондай-ақ ол Қазақстанда жұмыс істейтін резидент еместердің де табысынан ұсталады. 15%  мөлшерлемесі бойынша төлем көзінен ұсталатын табыстардың қатарына:

Дивидендтер;

Депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың банкке және ұйымдарға  салған салымдары бойынша төленетін  депозиттері және ҚР ҰБ лицензиясын  алып банктің кейбір операцияларын  жүзеге асырғаны үшін төленетін депозиттер кірмейді);

Ұтыс;

Заңды тұлғалардың төлейтін марапаттау сомасы (банк-резидент, зейнетақы  жинақтау қоры, төлейтін марпаттау  сомасы кірмейді);

Бағалы қағаздарды шығарғаны  үшін төленетін марапаттау сомасы.

Резидент емес заңды тұлғалардың таза табысынан 15% мөлшерлемесінде салық ұсталынады. Олардың таза табысы салық салынатын табыс пен корпоративтік салық сомасының айырмасынан шығады.

3130 Қосылған құн  салығы. Бұл өндіріс процесіне және тауардың (жұмыстың, қызметтердің) айналамыныа қосылған, сату айналасына салынатын құн бөлігінің бюджетке аударылатын, қосылған құны салығы болып табылады, сондай-ақ ҚР аумағына туарларды импорттау кезінде жасалатын аударымдар. Бюджетке төлеуге жататын қосылған құн салығы тауар айналымына қосылған құннан, орындалған жұмыстан, көрсетілген қызметтен ұсталынады.Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлілігі салық салынатын айналымның 16 пайызын құрайды (ҚҚС – нан босатылған айналымды қоспағанда)

3140 Акциздік (жанама) салық – сатып алушы төлейтін тауардың бағасына немесе тарифіне қосылатын жанама салық болып табылады.

Акцизді есептеген кезде 1210 шоты дебиттеліп, 3140 шотының, «Акциз»  деп аталатын субшоты кредиттеледі. Ал оны бюджетке аударған кезде, 3140 дебиттеліп, 1030 шоты кредиттеледі.

3150 Әлеуметтік  салық. Әлеуметтік салықты жұмыс беруші кәсіпорын есептейді, ол ақшалай да, заттай да төленуі мүмкін. Әлеуметік салықтың  есебі, 3140 шоттың «Әлеуметтік салық» деп аталатын субшотын жүреді.

3160 Жер салығы. Бюджетке төленетін жер салығынның есебі 3140 шотта көрініс табады. Салық салу мақсатында барлық жер  Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес арналым мақсатына және белгілі бір  категорияға жататындығына қарап қарастырылады.

3170 Көлік құралдарына  салынатын салық. Мемлекеттік есепте тұрған меншік  және меншікті сенімді басқаруға, шаруашылықты жүргізуге алғандар және жеке тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.