Банк қарыздарының жалпы сипаттамасы

7210 «Жалпы және әкімшілік  шығындары»;

8410 «Үстеме шығындар»  шоттарының тиістілері;

Кт: 3210 «сақтандыру полисі»  шоты.

«Жал  төлемі»  шот алдағы кезеңдер үшін төленегн жал төлемдерінің сомасын көрсетеді. Аталмыш шотқа байланысты төмендегідей бухгалтерлік жазулар жазылады:

Алдағы кезеңдер үшін төлем  төленген жағдайда:

Дт: 1620 «Жал төлемі» шоты;

Кт: 1030  «Ағымдағы банктік  шоттардағы ақша қаражаты» шоты түріндегі  бухгалтерлік жазуы.

Ал есепті кезеңге жатқызылатын жал төлемі есептен шығарылған уақытта:

Дт: 7010 «Тауарларды сату бойынша  шығындар»;

7210 «Жалпы және әкімшілік  шығындары»;

8410 «Үстеме шығындар»  және тағы да басқа шоттардың  тиістілері;

Кт: 1620 «Жал төлемі» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы.

«Басқадай алдағы кезең шығындары» шоты «Сақтандыру полисі» мен «Жал төлемі» деп аталатын шоттарда аталмай кеткен басқадай алдағы кезең шығындары жайлы ақпараттарды есептеу үшін арналған.

Алдағы кезең  шығындары шоты бойынша жүргізілетін операциялар

 

№	Операциялар мазмұны	Дебиттелетін шот	Кредиттелетін шот	Тип
1	2	3	4	5
1	Сақтандыру полисін алу  үшін есеп айырысу шотынан төленген сома	1620	1030
2	Сақтандыру полисін алу  барысында болған шығындар сомасы есеп беретін уақытта тиісті шоттарға апарылды	7110, 7440, 8048	1620
3	Алдағы кезеңнің жал төлемі есеп айырысу шотынан аванс ретінде  алдын ала аударылды	1620	1030
4	Есеп беретін уақытта  жал төлемі есептен шығарылды	7110, 7440, 8047	1620

 

Берілген аванстардың  есебі келесі шоттарда есептелінеді:

«Тауарлық-материалдық  қорлрады жеткізіп беру үшін берліген аванстар»шоты;

«Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшінберілген аванстар» шоты.

Ал берілген аванстар 1610  дегеніміз ұйымның жабдықтаушылар мен қызмет  көрсетушілерге олардан алынатын тауарлық-материалдық қорлар, негізгі құралдар, матриалдық емес активтер үшін және олардың көрсететін қандай да бір қызметі үшін алдын ала төленіп қойылған сомалары болып табылады.

Бұл жоғарыда аталған шоттарға байланысты бухгалтерлік есепте мынадай  корреспонденциялар жазылады:

«Тауарлық-матриалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген аванстар»  шоты немесе «Орындалатын жұмыстар мен  көрсетілетін қызметтер үшін берілген аванстар» шотының тиістісі;

Кт: 1030  «Ағымдағы банктік  шоттардағы ақша қаражаты» шоты.

Несие есебінен берілген аванс  сомасы:

Дт:  1610 «Тауарлық-материалдық  қорларды жеткізіп беру үшін берілген аванстар» шоты немесе «Орындалатын жұмыстар мен көрсетліген қызметтер  үшін берілген аванстар» шотының  тиістісі;

Кт:  «Банктен тыс мекемелердің несиелері» шоты немесе «Басқадай несиелер»  шотының тиістісі.

Шетелдік ақша бірлігі, яғни валюта түрінде берілген аванстар бойынша  тиімді бағамдық айырмашылықтың пайда  болуына:

Дт: 1610 «Тауарлық-материалдық  қорларды жеткізіп беру үшін берілген аванстар» шоты немесе «Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер  үшін берілген аванстар» шотының  тиістісі;

Кт: 6250  «Бағамдық айырмашылықтан алынатын кіріс» шоты.

Бұрынырақта аванс ретінде  берілген соманың пайдаланғаннан қалғаны  қайтарылғанда:

Дт: 1030  «Ағымдағы банктік  шоттардағы ақша қаражаты» шоты;

Кт: 1610 «Тауарлық-материалдық  қорларды жеткізіп беруі үшін берілген аванстар» шоты немесе «Орындалатын жұмыс пен көрсетлетін қызет  үшін берілген аванстар» шотының  тиістісі.

 

№	Операциялар мазмұны	Дт	Кт	Тип
1	2	3	4	5
1	Жабдықтаушыларға олардн алдағы уақытта алынатын тауарлар, материалдық құндылықтар үшін аударылған аванс сомасы	1610	1070, 1050, 1030
2	Мердігерлерге олардың алдағы уақытта атқаратын жұмыстары  мен көрсететін қызметтері үшін аударылған аванс сомасы	1610	1070, 1050, 1030
3	Бұрын төленген аванс соамыс есебінен қоюшы мердігерлерге қарыз  сома өтелді	3310	1610, 1610
4	Аванс ретінде жабдықтаушы-мердігерлерге  алдын ала аударылған  сомалардың пайдаланбаған бөлігі қайтарылды	1070, 1050, 1030	1610, 1610

 

Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге кредиторлық қарыздардың есебі  «Еншілес серіктестіктердің алашағы», «тәуелді серіктестіктердің алашағы» және «Бірлесіп бақыланатын заңды  тұлғалардың алашағы» деп аталатын синтетикалық шоттарда жүргізіледі. Бұл  шоттар пассивті, күрделі шоттар болып табылады. Талдамалық есеп әрбір еншілес (тәуелді) серіктестіктерге сәйкес корреспонденциялаушы шоттар бойынша машинограммада немесе тізімдемеде жұргізіледі. Ірі кәсіпорындардың талдамалық шоттарында дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысушылардың талдамалық есебінің карточкалары пайдаланады.

Еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған материалдары мен сатып алынған тауарларына  мына түрдегі бухгалтерлік жазу жазылады:

Дт: 1310 «Материалдар» шоты;

Кт:  2120 «Еншілес серіктестіктердің  алашағы»,

2120 «Тәуелді серіктестіктердің  алашағы» немесе «Бірлесіп бақыланатын  заңды тұлғалардың алашағы» шоттарының  тиістілері.

Ал еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған дайын  өнімдері, негізгі құралдары және материалдық емес активтеріне бас  кәсіпоырнның бухгалтерлік есебінде:

Дт: 2700 «Материалдық емес активтер»  шотының тиістісі ;

2410 «Негізгі құралдар»  және тағы да басқа шоттар;

Кт: 2120 «Еншілес серіктестіктердің  алашағы»,

2120 «Тәуелді серіктестіктердің  алашағы» немесе «Бірлесіп бақыланатын  заңды тұлғалардың алашағы» деп  аталатын шоттардың тиістілері  түріндегі екі жақты жазу жазылады.

Еншілес (тәуелді) кәсіпорынға  бас кәсіпорынның өтеген қарызына:

Дт:  2120 «Еншілес серіктестіктердің  алашағы»;

2120 «Тәуелді серіктестіктердің  алашағы немесе «Бірлесіп бақыланатын  заңды тұлғалардың алашағы» деп  аталатын шоттардың тиістісі;

Кт:  1030  «Ағымдағы банктік  шоттардағы ақша қаражаты» деп аталатын шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.

Бас кәсіпорын мен еншілес  серіктестіктер арасындағы есеп айырысуларды салыстырып, тексер актілері негізінде  дебиторлық қарыз сомаларымен жабылуына  мына түрдегі бухгалтерлік жазу жазылады:

Дт: 2120 «Еншілес серіктестіктердің  алашағы», «Тәуелді серіктестіктердің  алашағы» және «Бірлесіп бақыланатын  заңды тұлғалардың алашағы» деп  аталатын шоттардың тиістілері,

Кт: 1220 «Еншілес серіктестіктердің  берешегі», «Тәуелді серіктестіктердің  берешегі» және «Бірлесіп бақыланатын  заңды тұлғалардың берешегі»  деп аталатын шоттардың тиістілері. «Еншілес серіктестіктердің алашағы», «Тәуелді серіктестіктерлің алашағы» және «Бірлесіп бақыланатын заңды  тұлғалардың алашағы деп аталатын шоттарда талдамалық есеп жеке серіктестіктер бойынша жүргізіледі.

 

 

2.3. Қысқа мерзімдегі қарыздармен несиелер есебін жүргізу әдістер

 

Басқа заңды немесе жеке тұлғаларға сатылатын тауарлар немесе көрсетілетін қызметтер үшін алдын-ала  алынған аванс сомалары бойынша  есеп айырысу есебі 1610, 3510 «Тауарлық-материалдық  қорларды қою үшін алынған аванстар» және «Жұмыстарды орындау және қызмет көрсету үшін алынған аванстар» деп аталатын шоттарда есептеледі.

Осы аталған операцияларға  сәйкес кәсіпорынның алынған аванс  сомасына:

Дт: 1030  «Ағымдағы банктік  шоттардағы ақша қаражаты» шоты;

Кт:  1610 «Тауарлық-материалдық  қорларды қою үшін алынған аванстар»  немесе «Жұмыстарды орындау және қызмет көрсету үшін алынған аванстар»  деп аталатын шоттарының тиістілері түрінде екі жақты жазу жазылады.

Ал сатып алушыларға босатылған тауарлар, көрсетілген қызметтер  құнынан алдын ала алынған  аванстар сомасы шегерілгенде:

Дт:1610 «Тауарлық-материалдық  қорларды қою үшін алынған аванстар»  немес «Жұмыстарды орындау және қызмет көрсету үшін алынған аванстар»  деп аталатын шоттарының тиістілері;

Кт: 1210 «Сатып алушылар мен  тапсырыс берушілердің берешегі» немесе «Еншліес серіктестіктердің дебиторлық борышы» деп аталатын шоттардың  тиістілері түрінде  бухгалтерлік жазу жазылады.

Кәсіпорынның алған аванстарының талдамалық есебі әрбір аванс  берген ұйым бойынша бөлек жүргізіледі.

 

Алынған аванстар бойынша жүргізілетін  операциялар

№	Операциялар мазмұны	Дт	Кт	Тип
1	2	3	4	5
1	Сатылатын тауарлық-материалдық  қорлар немесе көрсетілеін қызметтер  үшін алдын ала аванс ретінде  алынған сомаларға	1050, 1030, 1010, 1020, 1030	1610
2	Сатып алушы немесе тапсырыс беруші тұлғаның қарыз сомасы алдын  ала алынған аванстар сомасынан  шегеріледі	1610	1210
3	Сатып алушы немесе тапсырыс беруші тұлғалардан аванс ретінде  алынған соманың пайдаланылмаған  бөлігі қайтарылғанда	1610	1050,  1030, 1010, 1020, 1030

 

Кез келген кәсіпорын үзіліссіз  және ырғақты жұмыс істеп тұруы  үшін оны уақтылы керекті  материалдармен жабдықтап отырудың маңызы зор болып  табылады. Ұйым материалдық қорлармен  жабдықтау экономикалық және әлеуметтік дамыту  жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Кәсіпорын  өнім өндіруші  ұйымдармен, сондай-ақ делдалдық ұйымдармен өзіне  керекті материалдық қорлармен  және техникалармен қамтамасыз ету  жөнінде келісімшарттар жасасады немесе өзінің делдалдары арқылы биржадан сатып  алады.

Осы жоғарыда аталған ұйымды керекті материалдармен және басқа  да құндылықтармен жабдықтайтын кәсіпоырндармен  есеп айрысуының есебі 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» деп  аталатын шотта жүргізіледі. Бұл  шотта есеп айрысу сомасының деңгейіне  және нысандарына қарамастан жабдықтаушылардан  алынған материалдар мен қосалқы  бөлшектер, олрадың атқарған жұмыстары  мен көрсеткен қызметтері үшін есептеліген қарыз сомалардың  есебі жүргізіледі. 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» деп аталатын шоттың кредитінде тиісті материалдық-қорлар, шығындар бойынша жабдықтаушылардың акцептелген шот-фактурасына сәйкес есептелген сомалар, ал бұл шоттың дебиті бойынша «Ақшалар» деп аталатын шотының және басқа да шоттардың кредитінен (төленген жерлеріне байланысты) оларға төленеген сомалар жазылады. 3310 «Жабдықтаушы мен мредігерлермен есеп айырысу» шоты  бойынша 6-журнал ордерге  жабдықтаушы-мердігерлердің әрбір шот-фактурасы бойынша бөлек жүргізіледі. Бұл журнал-ордерде жабдықтаушы-мердігерлердің шот-фактураларының акцептелуі, материалдық құндылықтардың, жұмыстар мен қызметтердің қабылдануы, олрадың құнының төленуі жайлы мәліметтер жазылады.

Келіп түскен шот-фактураларды алдымен үлгілі түрі М-1 «Келіп түскен жүктер есебі журналы» тіркейді. Бұл  журнал бойынша ұйымда материалдық  құндылықтардың уақтылы келіп түсуіне  бақылау жасалады. Журнал жасауға  тиісті мәліметтер жабдықтау бөлімі тауар-көлік жүкқұжаттары (наклоднойлары), кіріс ордерлері, материалдарды  қабылдау туралы актілер негізінде  кәсіпорын қоймасына материалдық  құндылықтардың келіп түсуіне қарай  жазып отырады. Журналға тек акцептелген  шот-фактурасы ғана жазылады.

Кейбір жағдайларда келіп  түскен материалдық құндылықтардың құжаттары (шот-фактуралары) болмауы  мүмкін. Мұндай құндылықтарды фактураланған, яғни шот-фактурамен бірге келген жеткізілімдер  тәрізді әрбір жабдықтаушылар бойынша  жеке көрсетіледі. Фактуралбаған жабдықтарды  жазу үшін  үлгілі түрі М-7  «Матреиалдарды қабылдау туралы актілер» қолданылады, олар шот-фактурамен ресімделмеген  материалдар, сондай-ақ, қабылдау кезінде  артық шыққан тауарлық-материалдық  құндылықтарға да жазылады. Фактураланбаған  жабдықтардың шот-фактуралары келген уақытында оларға бұрын жазылған деректер сторно етіліп ноірі 6-журнал-ордерге  шот фактурадағы мәліметтер жазылады. Төлем жасадлған, бірақ айдың  аяғына дейін кәсіпорынның қоймаларына  түспеген тауарлық-материалдық құндылықтардың шот-фактуралары немесе төлем талап  тапсырмалары негізінде 6-журнал-ордерге  әдеттегі тәртіп бойынша жазу жазылады. Айдың аяында жолдағы материалдық  құндылықтардың сомасын журнал-ордердің «Келіп түспеген жабдықтаушы қоймасындағы жүк үшін» деп аталатын арнайы бағанасында көрсетіледі. Журнал-ордер  бойынша жиынтықтарды  шығарғаннан  кейін жолдағы тауарлық-материалдық  қорлардың құнын материалдық  қорлар шоттарына жазады, олар материалдық  жауапты адамдар есебіне жатқызылмаса да, жедел ескеріліп отырады. Сөтіп  жолдағы тауарлық-материалдық қорлар айдың аяғында тиісті шоттарда шартты  түрде есептеліп, олардың құндары  жабдықтаушылар мен мен есеп айырысулар  тұрғысында дебиторлық қарыз болып  табылмайды. Келесі айдың басында  жолдағы материалдардың қалдығы  сторно етіледі (қызыл жазумен жазылады).