Мал азықтарына қойылатын ветеринарлық санитарлық және гигиеналық талаптар

                                                

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ  ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан  аграрлы – техникалық университеті

 

 

 

                                       «Жұқпалы емес аурулар кафедрасы»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы:

 

 

Мал азықтарына қойылатын  ветеринарлық санитарлық және гигиеналық талаптар.

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                         Орындаған: ВМ-31 топ студенті

                                                                                                              Гадрахимова Ф.

                                                                                                             

                                                                                         Тексерген: аға оқытушы                                                                                                                                                                       

                                                                                                             Султанов М.Г.   

 

 

 

 

 

 

 

Орал  2009-2010

 

 

 

 

 

                                        Жоспар.

I. Кіріспе

II. Әдебиетке шолу 

III. Негізгі бөлім

3.1. Азықтың зоогигиеналық   маңызы

3.2. Азықтағы қоректік заттардың  гигиеналық маңызы

3.3. Улы заттар  түзетін азықтарды пайдалану гигиенасы

3.4 Азықтың минералды және синтетикалық умен ластануының алдын алу шаралары.

3.5 Әртүрлі бактериямен  зақымданған  азық гигиенасы

3.6 Ұсақ саңырауқұлақтармен  зақымданған азық гигиенасы (микотоксикоздар)

3.7 Малды азықтандырудың гигиеналық ережесі

IV. Қорытынды

 Азық цехына, азық дайындау құрал –жабдықтарына қойылатын санитариялық –гигиеналық талаптар.

V. Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Мал азығы мен азықтану гигиенасында ең бастысы  малдың денсаулығы мен оның өнімділігінің  азықтың  мөлшері мен  санитариялық  тұрғыдан қауіпсіздігіне байланысты  екені белгілі. Кейінгі  кезде  азықтың құндылығының  төмендеуіне байланысты және де рацион  құрамының  тапшылығы мол денсаулығына зиян келтіріп, олардың  өнімділігін едәуір азайтты. Азықтың мал организмі  үшін  маңыздылығы  және сапалы  әрі құнды азықтар дайындау жолдары мен зерттеу әдістері.

       Азықтың санитарлық сапасын жоғары сақтау  үшін оларға арнайы өңдеу  жүргізіледі. Өңдеудің ең  қарапайым түрі  жем – шөпті  дайындау барысында  кептіру, яғни қоректік заттарының  бұзылып ыдырамай сақталуына  бағытталған  микробиологиялық өзгерістерге  негізделген. Жем – шөпті  сақтауға негізінен  кептіру жағдайда қышқыл орта  орнатуды  қолданады. Мұндай  өңдеуден өткен азықта  саңырауқұлақ өсіп - өнбейді, олар микотоксин, түзбейді. Дайындалған азықтың  сапасын сақтаудың  ең тиімді  жолы оның  ылғалдылығын  жоғарлатпау  болып табылады. Егер ылғалдылығы жоғары болып торшалық тыныстану  толастамаса,  қоректік заттар  ыдырауынан пішеннің ішкі қызуы  30-50 градус асып, онда микробиологиялық  үрдіс өрістейді.

Кейбір шаруашылықтарда  мал азығының консервілеу  жүргізіледі. Ол  үшін мынандай ерітінділерді  қолданады: пропион қышқылын, сірке суын, бензол қышқылдарын және т.б. ерітінділері өндірісте жиі қолданылып келеді. Әрбір консервантты  таңдағанда  саңырауқұлақтардың  токсин шығаратын  қабілетін ескерген жөн  және сол таңдап  алынған консерванттың  әрбір саңырауқұлақ  түрінің өсіп - өнуіне  жол бермейтін  қасиеттерін еске  алмайынша және азықтың  ылғалдылығын  білмейінше  консерванттардың  ұзақ уақыт  өз қасиетін  тиімді  ұстап тұруы мүмкін емес. Сондықтан азықты  өңдеу нәтижесі  мүлде аз немесе  тиімсіз  болуы ықтимал.

Ылғи дәнді  дақылды  консервациялау үшін  генцианвиолетті  қолдану жақсы  нәтижесін  көрсетуде.

Саңырауқұлақ және  бактериялардың өсіп - өну процесін тоқтату ретінде  ең тиімдісі  оларды кептіру болып табылады.

Мысалы, дәнді дақылдағы  ылғалдың мөлшері 10-12 пайызға  дейін жеткізгенде  зиянкестердің  өсіп -өнуі тоқталады.

Әдебиеттегі мәліметке  қарағанда кейінгі  кезде азықты  гамма сәулесі арқылы  зарарсыздандыруға  болатын көрінеді.

Азықтың санитариялық  сапасын жақсарту үшін  және қызу процесін  болдырмау ретінде, шаруашылықта  термикалық  өңдеу жиі қолданылып келеді. Мұндай өңдеу  біріншіден  азықты  зарарсыздандырады, екіншіден азықты зиянкестерден тазартуға  қол жеткізеді.

 

 

 

 

 

 

Әдебиетке шолу

 

Мырзабеков Ж, Ибрагимов  П (2005)   ғалымдарының зерттеуі бойынша азықтың зоогигиеналық  маңызында  малды азықтандыру – олардың денсаулығына өнімділігі мен өнім сапасына тікелей әсер ететін сыртқы ортаның маңызды факторларының бірі. Жануарлардың азыққа деген қажеттілігі олардың тіршілігін қамтамасыз  етуде, өсу және  семіру кезінде  денег жаңа ұлпалардың  тқалыптасуы мен  жаңаруына, өнім өндіруге, репродуктивті  қызмет пен денсаулықты  сақтауға  керекті энергия  мен қоректік  және биологиялық  белсенді  заттардың  барлығымен анықталады.

Қореқ арқылы организм, ассимиляция процесінде  өліні тіріге, ал диссимиляция кезінде, керісінше, тіріні өліге  айналдыра отырып, сыртқы орта заттарын қабылдайды. Бұл процестер бір – біріне қарама- қайшы болғанмен, бір –бірінен ажыратуға  болмайтын бүкіл  тірі дүниеге тән  қасиет болып табылады.

Малды азықтандыру  бәрінен  де бұрын  тиімді әрі құнарлы болуы керек, яғни рациондар малдың тек энергияға деген  қажетін ғана емес, сонымен бірге керегінше және дұрыс қатынасты қоректік заттарға организмді  толық құнды белоктар, көмірсутегі, майларға  минералдық заттарға, микроэлементтер мен витаминдерге  деген қажетін де қанағаттандыруға қабылданған шикізатты (азықты) тамақтық  өнімге  (ет, сүт және т.б.) өңдейтін  организм ретіндегі ерекшелігі, олар үшін азықтағы  қоректік заттар бір жағынан  өнім өндіретін шикізат болатын болса , екінші жағынан тіршілік үшін керекті энергетикалық   материал болып табылады.

Азықтандыру  кезінде  белгілі бір режим  мен жем  –шөп беру кезектілігін сақтау керек. Бірақ ең алдымен, азық сапасы  мал түлігіне, оның жасы мен физиологиялық жағдайына, жынысына, сондай –ақ малдың өсірілу бағытына сай болуы қажет. Былайша айтқанда , малдың дұрыс азықтандыру дегеніміз азықтандыру мен күтіп бағу жағдайларының әсерінен болатын ас қорыту  процестерінің заңдылықтарын білу және сақтау  арқылы қарын – ішек жолының азықты  толық сіңіру қабілетін арттырып, соның арқасында  қоректік  заттардың пайдалану тиімділігі мен  азықтың өнім өндіруге  бағытталған әсерін күшейту.

Құнарлы  дұрыс азықтандырудың  басты негізгі принциптері: мал организмінің азыққа деген  керекті  көлемі мен мөлшерін қамтамасыз ету; Мал азығындағы  бүкіл қоректік  заттар құрамын  жеткілікті деңгейде ұстау; жақсы, дәмдік сапасын сақтау; қоректік  заттардың ас қорытуға  жеңілдігі; жем –шөпте патогенді  организмдердің, соның ішінде  микроптардың, зиянды және улы заттардың болмауы. Азықтандырудың аталған принциптері бұзылған жағдайда  мал арасында әртүрлі аурулар тууы мүмкін. Мұндай аурулар азықтық немесе алиментарлық деп аталады. Бұл аурулардың  себептері биотикалық  (тірі) және абиотикалық  (өлі) патогендер болуы мүмкін.

 

А.Ф. Кузнецов бойынша (1986) азықтағы қоректік заттардың  гигиеналық маңызы азық тапшылығына әсіресе жас, өсіп келе жатқан мал, буаз мал, сүтті сиырлар  төзімсіз. Төлдің өсуі бұзылады және  сүйек қаңқасының  бұрын өте қарқынды  өскен дене бөліктері одан әрі жетілмей қалады.  Терілерінің серпімділігі жоғалып, қатпарланады өзіне тән жылтырлығынан айырылып, ұйпаланады. Азық тапшылығы одан әрі өсірілетін төлдің  жыныстық жағынан жетілуін тежейді, ұрғашы мал  төлшілдігінің, ұрықтануының төмендеуіне, сондай – ақ  төлдегеннен кейін бұрынғы жыныстық  циклінің қалпына келуін 2-3 ай кідіртуге  әкеліп соқтырады.

Азықтардың белоктардың, көмірсутектердің және майлардың  маңызы. Жем –шөп  мал организміне сыртқы ортадан бірден  - бір протеин жеткізуші. Құнарлы протеин жетіспесе қан сары  суында  белоктар синтезі төмендейді, клеткалар мен ұлпаларда қалыпқа келтіру процестері тежеледі, олардың қорғаныш  қызметі әлсірейді.

Құнарсыз протеин тұтынылса асқазан –ішек жолы мен тыныс алу органдарының инфекцияға ұрынуына әкеп соқтырады.

Бұған әсіресе шошқа мен құс  төзімсіз.

Белоктың жетіспеуі белоктық алмасу ғана емес, сонымен  бірге жалпы  зат алмасудың бұзылуына да ұрындырады.

Белоктың жетіспеуін алдын алу үшін алмастырылмайтын синтетикалық амин қышқылдарын беру керек. Сонда зат  алмасудың бұзылуын, өнімділіктің, ұдайы өсу қабілетінің, мал организмінің табиғи төзімділігінің төмендеуі секілді жағдайлардың алдын алуға болады.

Кейбір май қышқылдары (липолен, арахидон және линолен қышқылдары) малдың зат алмасуына , өсуі мен  жетілуіне сүйеу болу үшін өте қажет. Сондықтан, олар азықпен бірге тұрақты түсіп тұруға тиіс. Азықта қоректік май мөлшері қалыпты болса, тәбет ашуға, ас қорытуға және қоректік  заттардың ішекте сіңірілуіне мүмкіндік береді. Қорек майымен бірге организмге  майда еритін дәрмендәрілер (витаминдер) түседі.

Азықта май жетпесе малда  майда еритін дәрмен дәрілер (А, Е  және К) жетіспеушілігі туындайды.

Соколов. Г. Зерттеуі бойынша (1982) улы заттар  түзетін азықтарды пайдалану гигиенасында кейбір жағдайларда мал аса сапалы  азықтың өзінен –ақ  уланып жатады. Бұл белгілі бір жағдайда  (дұрыс пайдаланбау, дұрыс сақталмау т.б.) кейбір азықтағы усыз заттардың  улы заттардың  түзүлуінен болады.

Азот сіңіруші  азықтық  өсімдіктер. Азықтық дақылдардың  құрамындағы нитриттер қауңшылық  кезеңде, құрғақ учаскелерде, күннің көзі (инсоляция) аз уақытта, температура төмендегенде, топырақта молибден,  (кобальт), күкірт пен қалай жетіспегенде, топырақтың қышқылдығы  мен тұздылығы  артқанда, органикалық  тыңайтқыштарды  (садыра, құс саңғыры) көп пайдаланғанда ратады. Мұндай жағдайларда азоттық алмасу ферменттерінің – нитритредуктаза мен нитритредуктазалардың  белсенділігі күрт төмендейді. Азот тыңайтқыштарын  көп мөлшерде енгізу  салдарының амин қышқылдары мен каротин синтезі төмендеп, өсімдіктің бөліктерінде (сабанда) белок емес азот жиналады, топырақ пен өсімдіктерде анық  білінетін гонадотоксиндік, эмбрионтоксиндік, тератогендік және канцерогендік әсері бар аса улы нитрозаминдер пайда болады.

Малға жаңа егіс алаңында  екпе балауса көк және топырақ  түйнектерді берер алдында, немесе жаңа  жайылымға шығармас  бұрын  ондағы  өсімдіктер мен тамыртүйнектерден  нитраттар мен нитриттер мөлшеріне  химиялық аналитикалық  зерттеу үлгілерін алу қажет. Ерекше жағдайларда  мұндай азықты аса құндылығы жоқ бірнеше малға беріп көруге  болады. Ол үшін аталмыш малды 12-16 сағат ашықтырып, бергеннен соң 24 сағат бойы бақылауға алу керек.

Азықта нитраттар  мен нитриттер, рұқсат етілетін,  шамадан асатын  мөлшері кездессе олардың рационындағы  және судағы құрамы рұқсат етілетін  коэфициенттен асып кетпесе малға  басқа, сапалы жем –шөппен  қосып беруге болады.  Малға берілетін азық көлемін есептеген  кезде  рациондағы  және берілетін  судағы нитраттардың  тәуліктік мөлшері  (г) дене массасының  1 кг : ірі қара мал үшін - 0,2; жылқы мен қой үшін -0,4;  үй қояны мен тауық үшін -1,0

 Азықтық өсімдіктердің  құрамындағы  нитраттар мен  нитриттер 0,2 пайыздан  асып кетсе  өте улы азоттың  тотықтарын жинамас үшін щұңқырларды  2-3 күн бойы  жаппай, құрамында  көмірсутегі  бар өсімдіктерден 40 пайыз  қоса отырып, көк массаны  сүрлеп тастау қажет. Сондай –ақ, шөпті пішенге шауып  алып, шөп ұнына  қайта өңдеуге,  тұқымын алуға  қалдыруға немесе  нитраттардың өсімдікте шоғырлануы барынша рұқсат етілетін коэффициентке дейін төмендегенде шауып алуға болады.

Күйіс малын қолда  ұстаған кезде құрамында азотқа бай  өсімдіктердің көк массасымен тойдыра  азықтандыруға  болмайды. Олардың алдын – ала көмірсутегін қоса отырып құрғақ азықпен азықтандырып алу керек.

Мал ішетін және жем - шөп  дайындайтын  суда нитрит әрбір литріне 1 мг, ал нитрат тиісінше 45 мг аспауы  тиіс.

Малға қызылша қайнатындысын  (ұзақ қайнатылған) ішкізуге, сондай –ақ  азықты құрамында  нитраты өте көп  сүт қышқылды  өнімдерімен байытуға  болмайды.

Қоршаған ортаны минералды  азоттық тыңайтқыштармен  ластанудан қорғау жөніндегі  бүкіл  шараларды  қатаң сақтап, осы мәселе  тұрғысында  ауыл шаруашылығы қызметкерлері  мен басқа да  халыққа түсіндіру  жұмыстарын жүргізу қажет.

Жұмысқа жегілетін аттарға  тәулігіне бір басқа шаққанда 2-3 кг –нан күнжараны басқа құрама жеммен қосып беруге болады.

Күнжарадағы госсипол сілті  арқылы  зарарсыздандырылады.  Ол үшін мынадай ерітінділер қолданылады: 2 пайыз- сөндірілген  әк ерітіндісі, 1 пайыз күйдіргіш сілті; 2,5 пайыз  күл ерітіндісі. Ол үшін күнжараға сілті ерітіндісін құйып, бір тәулікке  қалдырып қояды. Содан кейін жемді екі рет сумен  жуады. Жуылған суды  бөлек ыдысқа құяды.

Мақта күнжарасын  зарарсыздандырудың ең тиімдісі  оны қыздырып, содан кейін 1кг күнжараға 0,5 г күкірт  қышқылды мырыш ерітіндісін қосады. Күкірт  қышқылды мырыш  госсиполмен  қосылып,  оның қандағы  эритроцитке  деген гемолитикалық  қасиетін жояды.

 

Муслимов Б.Б., Гершун В.И. зерттеулерінде азықтың минералды және синтетикалық умен ластануының алдын алу шараларын қарастырған.(1994) Азыққа удың  түсу жолдары. Пестицидтер - өте кең таралған  қуатты экзогенді  у болып табылады. Олар суда, топырақта, ауада,  өсімдік құрамында болуы мүмкін. Мал ағзаларына пестицидтер тікелей  жанасқан кезде және аэрогендік, алиментарлық жолмен түседі.