Психологиядағы педагогикалық қабілет мәселесі

    Педагогикалық қабілеттерді В.А. Крутецкий көрсетіп, оларға сәйкес жалпы анықтамалар береді: 

    1) Дидактикалық қабілеттер – оқушыларға  оқу материалын неғұрлым ұғынықты  етіп беру қабілеті, оларға материалды  немесе проблеманы айқын және  түсінікті түрде келтіру, пәнге  деген қызығушылығын тудыру, оқушыларда белсенді ойды өз бетінше қоздыру. 

    2) Академиялық қабілеттер – ғылымның  сәйкес аймағына деген қабілеттер. Қабілетті педагог пәнді тек  қана оқу курсының көлемінде  ғана емес, елеулі терең және  кең түрде біледі, ол үнемі  өз ғылымындағы жаңалықтарды бақылып жүреді, материалды абсолютті еркін игереді, оған үлкен қызығушылық көрсетеді, кем дегенде қарапайым зерттеу жұмысын жүргізеді. 

    3) Перцептивті қабілеттер – оқушының, тәрбиеленушінің ішкі дүниесіне  ене білу қабілеті, оқушы тұлғасын  және оның уақытша психикалық күйлерін түсінумен байланысты психологиялық бақылампаздық. 
 
 
 

    4) Тілдік қабілеттер - өз ойлары  мен сезімдерін тілдің, мимика  және пантомимика көмегімен айқын  және нақты білдіре алу қабілеті. 

    5) Ұйымдастырушылық қабілеттер –  бұл, біріншіден, оқушылар ұжымын ұйымдастыру қабілеті, оны жаңа міндеттерді орындауда топтастыру және дем беру, екіншіден, өз жұмысын дұрыс ұйымдастыру қабілеті, өз жұмысын ұйымдастыру дұрыс жоспарлау және өзін бақылау іскерлігін ұйғарады. 

    6) Авторитарлық қабілет – оқу-шыларға тікелей эмоционалды –еркін әсер ету қабілеті және осы негізде олардың алдында беделді бола алу қабілеті. 

    7) Коммуникативтік қабілеттер –  балалармен қарым –қатынас жасау  қабілеті, олармен қарым –қатынас  жасауда дұрыс тәсіл таба алу,  олармен, педагогикалық көзқарас тұрғысынан, орынды өзара әрекеттесуді орнату іскерлігі, педа-гогикалық әдептің болуы. 

    8) Педагогикалық қиял немесе болжам  жасау қабілеттері - өз әрекеттерінің  салдарын алдын –ала көруден,  оқушыдан болашақта кім шығатын  елестете отырып, оның тұлғасын тәрбиелеуді жобалаудан, тәрбиеленушілердің қандай да бір сапаларының дамуын болжай алу іскерлігінен көрінетін арнайы қабілеттер. 

    9) Зейінді бір мезгілде бірнеше  іс -әрекетттерге тарату қабілеті  мұғалім жұмысы үшін ерекше  мәнге ие. Қабілетті, тәжірибелі мұғалім материалды маз-мұндаудың мазмұны мен формасын, өз ойының өрісін мұқият бақылайды, сонымен бірге оқушылардың барлығын көз алдында ұстайды, шаршау, назар аудармау, түсінбеу белгілерін, тәртіп бұзуды байқап отырады және де өз мінез –құлқын қадағалап отырады. 

    Педагогикалық қабілеттің ядросы – адамның психо  – техникалық қарулануы яғни психикалық күйлерді бағалау және қабылдаудың  тереңдігі мен нақтылығы, өзіндік  мінез–құлқына деген жау-апкершілік сезімі. 
 
 
 
 
 
 

    Прогрессивті  қоғамның педагогтары әрқашан балаларды тәрбиелеудегі және оқытудағы мұғалімдердің жеке тұлғасының рөлін айқын көрсетеді. К.Д. Ушинский айтпақшы жақсы оқу бағдарламалары мен оқулықтары да мұғалімдердің жеке тұлғасының тигізетін әсерін ауыстыра алмайды. Оқыту табыстылығы, тәрбие, бүкіл педагогикалық үрдіс педагогқа байланысты. Зерттеулер көрсетуінше оқу топтарында жоғары талаптар мұға-лімдердің кәсіби қасиеттері мен моральдік – саяси қасиеттеріне қойылады. 

    Қорытындылай  айтсақ, қабілетті, дарынды, шығармашыл адам әрқашан индивидуалдылық деп есептеледі. Педагогтың индивидуалдылығының қалыптасуы баланың жеке тұлғасын шығармашылық тұрғыдан тәрбиелеуге жағдай жасайды. Педагогикалық іс - әрекеттің индивидуалды стилінің белгілері оның қабілетінен, темпераменттен, оқыту әдістерін таңдаудан, тәрбие құралдарын таңдаудан, педагогикалық қарым –қатынас жасау стилінен, мінез –құлық мәнерінен, оқушыға психологиялық – педагогикалық әсер ету құралдарын қолданудан көрінеді. Әртүрлі индивидуалдылықты меңгерген мұғалімдер көптеген оқыту және тәрбиелеу міндеттерінің ішінен тек бірін ғана таңдап алып, бірақ оны түрліше жүзеге асырады. Мұғалім басқа педагогтың педагогикалық тәжірибесін көшірмеуі тиіс. Мұғалім әрқашан өз- өзімен яғни айқын педагог болып қалуы тиіс. Бұл балаларды тәрбиелеу және оқытудың тиімділігін жоғарылатады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    ӘДЕБИЕТТЕР 

    1. Александров Г.И., Гареев В.М. Разработка  системы совершенствования педагогического  мастерства преподавателя вуза /Г.И.  Александров.– М., 1977. 

    2. Акопов Г.В. Социальная психология  образования / Г.В. Акопов. - М.: Флинта, 2000 

    3. Возрастная и педагогическая  психология: Уч. для студ. пед. ин-тов  / В.В. Давыдов, Т.В. Драгунова,  Л.Б. Мтельсон 

    4. Возрастная и педагогическая  психология: Тексты / Сост. Шуаре Марта  О. – М, 1992. 

    5. Габай Т.В. Педагогическая психология /Т.В. Габай. - М., МГУ,1995. 

    6. Дружинин В.Н. Психология общих  способностей. / В.Н. Дружинин. - 2-е  изд. - СПб.: Питер ком, 199. - 368 с. 

    7. Диакова Г.В. Психология педагогического  общения /Г.В. Диакова. – Кировогорад, 1992. 

    8. Реан А.А., Коломинский Я.Л. Социальная педагогическая психология /А.А. Реан., Я.Л. Коломинский. - Питер. 1999. 

    9. Смирнов С.Д. Педагогика и психология  высшего образования: от деятельности  к личности: учеб. пос. для слушателей  фак-тов и ин-тов повышения  квалификаций преподавателей вузов и аспирантов /С.Д. Смирнов. - М., 1995. 

    10. Зиятдинова Ф.Г. Социальное положение  и престиж учительства: проблемы, пути решения. Луч: 1992. 

    11. Қаратаев Н.К. «21 ғасыр: ұстаз  бейнесі» Білімдегі жаңалықтар, №4. 

    12. Рогов Е.И. Учитель как объект психологического исследования. - М., 1998.