Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігі және оның мазмұны

Кәсіпорынның  бәсекеге қабілеттілігі және оның мазмұны

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі, түпкі нәтижеде кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін анықтайтын көрсеткіш болып саналады. Сондықтан да кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің мағынасын арнайы қарастырғсн жөн.

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі сияқты, кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігіне қатысты  бірыңғай қалыптасқан тұрақты анықтама жоқ. Бұл мағынаға қатысты бірнеше  көзқарас қалыптасқан, олардың негізгілері  болып кәсіпорынның нарықтағы үлесі, табыстылығы, өнімді өткізу көлемі саналады.

М. Портердің  негіздеуінше кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін анықтайтын бес бәсекелік күш  бар:

• Бір саланың бәсекелес кәсіпорындары арасындағы тартыс;
• Ауыстырмалы тауарлар шығаратын кәсіпорындар тарапынан болатын бәсеке;
• Салаға жаңа бәсекелестердің ену қаупі;
• Тасымалдаушылардың саудаласу мүмкіндіктері;
• Тұтынушылардың саудаласу мүмкіндіктері.

Тағы  бір анықтама былайша пайымдалады:и  «Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі  деп оның бәсекелес кәсіпорындармен  салыстырғанда технология, тәжірибелік  іскерлігі, персоналдардың білімі, стратегиялық және ағымдағы жоспарлау, сапа, коммуникация сынды артықшылықтарымен ерекшеленуін айтамыз».

Біздің  көзқарас бойынша, төмендегі анықтама кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі  туралы мағынаны толық және әдістемелік  тұрғыдан дұрыс ашады: «Бәсекелестеримен  салыстырғанда бағалық және бағалық  емес сипаттары бойынша тауарлары  тұтынушыларға ұнамды, дер кезінде  жоспарлап, дайындап өткізуге нақты  мүмкіндігі бар кәсіпорын бәсекеге қабілетті болып саналады».

Өнім  мен кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі  тығыз байланысты болғанмен, мағыналары жағынан ерекшеленеді. Негізгі ерекшелену белгілері келесілер:

• Біріншіден, өнімнің бәсекеге қабілеттілігі белгілі бір қысқа уақыт аралығында анықталса, кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі, салыстырмалы түрде ұзақ уақыт бойынша анықталады;
• Екіншіден, өнімнің бәсекеге қабілеттілігі тұтынуының әсеріне тікелей байланысты. Ал кәсіпорынның тиімділігін кәсіпкердің өзі анықтап, керек кезінде өндірістік-өткізу қызметіне қажетті стратегияларды енгізіп отырады. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің деңгейі туралы мәлімет инвесторлар мен әріптестер үшін маңызды. Тұтынушыны өндірістің тиімділігі мен шығындылық көлемі қызықтырмайды;
• Үшіншіден, кәсіпорын бірнеше өнім түрін шығарумен қатар, өндіріске байланысты емес басқа да қызмет түрлерімен айналысу мүмкін (мәселен, мнвестициялық, делдалдық және т.б.). кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі барлық өнім сұрыпталымының бәсекеге қабілеттілігіне және әрбір қызмет түрінің орындалу тиімділігіне байланысты;
• Төртіншіден, өнімнің бәсекеге қабілеттілігі кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін анықтайды, бірақ толық көлемде емес. Мәселен, өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағаны төсендету арқылы қамтамасыз етуге болады. Алайда, осы өнімді өндіруге кеткен шығын көлемі толық жабылмай, табыс болмауы да мүмкін. Бұл кезде кәсіпорынның қаржылық жағдайына кері ықпал болып, оның бәсекеге қабілеттілігі төмендеуі де мүмкін.

Сонымен, кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі, өнімнің бәсекге қабілеттілігіне  қарағанда, экономикалық маңызы жағынан  кең ұғымды береді.