Фирманың кірісі мен шығыны

     - ұжым меншігіне негізделген  кәсіпорындар.

  

3.   Кәсіпкерлік қызметтің негізгі ұйымдық түрлерінің артықшылықтары мен олқылығы

 

    1.Бір  тұлғалы жекелеген шаруашылықтар  Ұйымдастырудағы қарапайымдылығы.  Қызмет жасауының толық еркіндігі. Нарықтық саладағы мінез-құлқының икемділігі. Қызметінің құпиялылығын сақтау мүмкіндігі. Барлық табыс табудағы максималды мүделілігі. Капиталды көптеп тартудағы қиындықтары. Болған зардаптарға жауапкершіліктің шексіздігі. Барлық ұйымдық және басқарушылық іс- әрекеттің біріктірілу қажеттілігі.

     2. Серіктестіктер Басқару бойынша  міндеттерді бөлу. Қаржы тартудағы  үлкен мүмкіндіктер. Еркін және  оперативтік іс- әрекеттің әріптестермен  келісу кезіндегі шектеулілігі. Әріптестердің өзара өнімсіздігінің  ықтималдығы. Сенімсіздік арқасындағы  әлеуметтік- психологиялық комфортсыздық.  Әріптестердің өзара келіспеушілігінің  арқасындағы бұл түрдің тұрақсыздығы.

      3. Акционерлік қоғамдар Қосымша капиталды тезірек және кеңірек тарту мүмкіндігі. Корпорация қызметі әртүрлі сала шеңберіндегі капитал қозғалысының еркіндігі. Акционерлердің шектеулі жауапкершілігі. Басқарудың тым күрделілігі және оның оперативтілігінің төменділігі. Акционерлердің басқаруға қатысуы мен бақылау деңгейінің жоғары еместігі. Кәсіби құпияның ашылу мүмкіндігі.

      Ұжымдық кәсіпорындар кооперативтік  немесе акционерлік түрде болуы  мүмкін. Кооперативтік кәсіпорын  ақшаға емес, жеке тұлғаның пайдалық  негіздегі мүліктік жарнасына  және олардың біріккен еңбек  қызметтеріне негізделеді: 

     - акционерлік қоғам түрінің негізіндегі  кәсіпорын, акционер меншігінің  негізінде қызмет жасайды; 

     - мемлекеттік және қазыналық  кәсіпорындар жалпы мемлекеттік  міндеттерді шешу үшін құралады;

     - құрылтайшылар мүлкінің қосылуы  негізінде біріккен кәсіпорындар  құрылады, яғни оған шет ел  заңды тұлғасы мен азаматтары  да енеді. 

      Қазақстан Республикасы Азаматтық  Кодексімен, «Шаруашылық қызметінің  еркіндігі және кәсіпкерлік дамыту  туралы», «Жеке кәсіпкелік қолдау  мен қорғау туралы» республика  заңдарында кәсіпорын кез келген  меншік түрлерінде және оның өзі құрған бірлестіктерде болу мүмкіндігі айқындалған.

      Қазіргі кезде экономикасы дамыған  елдерде бірнеше миллиондаған  әртүрлі фирмалар қызмет атқаруда. Осы қаптаған көп түрлі белгісі бойынша классификациялау қажет.

      Бір қолға біріккен фирмалар  саны мейлінше көп. Тек қана  АҚШ-тың өзіндеолардың саны 7 млн.  құрайды. Қолдағы қаржы қорының  шектеулілігі оларды бірігуге  итермелейді. Сөйтіп санның салдарынан  әртүрлі серіктестіктер құрылады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2. ФИРМАНЫҢ  ШАРУАШЫЛЫҒЫН ЖҮРГІЗУ ЖӘНЕ ФИРМАНЫҢ ШЫҒЫНДАРЫ МЕН КІРІСТЕРІ

 

2.1 Фирма ішілік жоспарлау

   

      Жалпы экономикалық теория фирма  ішілік жоспарлаудың мәніне, міндеттеріне, мқсаттары мен кезеңдеріне көзқарастардың  біртұтастығы әзірше жоқ.

    Сондықтан оны жүзеге асуының жалпы қабылданған негізгі элементтеріне тоқтаймыз.

    Жоспарлау – белгілі бір болашақта  фирманың мақсаттарын анықтау,  ресурстармен қамтамасыз ету  мен жетістіктерге жету әдістерін  талдау процесі, ол стратегиялық (ұзақ мерзімді) және ағымдағы (қысқа  мерзімдегі) жоспарлау болып бөлінеді.

    Оның негізгі элементтері қатарына  мына элементтер кіреді:

    -болжам жасау, мемлекеттік деңгейде  жасалған ұлттық экономиканың  және оның жекелеген аймақтарының  даму болжамарына сүйене отырып, фирма өзінің болашақта дамуын  зертеуді қарастырады;

    -жалпы міндеттерді қалыптастыру, бұл фирманың даму болжамдарының  негізінде оның орындалуымен  ресурстармен қамтамасыз етілуінің  белгілі уақыты мен жүзеге  асады;

    -фирманың әрбір бөлімшесімен  жоспарды нақты орындау бағдарламаларын  жасау, бұнда өндіріс сатылатын  шикізат, материалдары дер кезінде  жеткізуді, өндірістік және өткеру  операцияларын есепке ала отырып  байланыстыу;

    -фирмалар бөлімшесінің арасында  ресурстарды бөлу фирманың ақшалай табыстары мен шығындар балансын құру бағдарламаларын жасау, онда шикізат, материлдар, еңбек ақы, күрделі құрылыс шығындарының көрінісі орны алады.

    -осының негізінде фирманың әрбір  бөлімшесінің функциялары, оларды  орындаушылардың және бөлек процесстермен  операцияларды орындауды жауапты  адамдар анықталады;

    -аяқтаушы кезек – фирманың  төменгі буындарына қабылданған  шешімдерді тарату мен нақты  тапсырмаларды жасау, осыдан жоспарда  көрсетілген міндеттерді жүзеге  асыру басталады.

    Фирма ішін жоспарлауды ұйымдастыру  бойынша екі теоретикалық көзқарас, жоспарлауды ұйымдастырудың екі  схемасы бар: жоғарыдан төменге,  төменнен жоғарыға.

    -жоғарыдан төменге жоспарлау.  Осы схема бойынша жұмыс жоғарыдан  басталады. Фирма басшысы пайда  бойынша жоспар көрсеткіштерін, мақсаттар мен міндеттерді анықтайды.  Содан кейін осы көрсеткіштер  бөлшек нысанда фирманың ең  төменгі құрылымдарына және бөлімшелеріне  жеткізіледі, олар бөлімшелер  жоспарларына енгізіледі.

    -төменнен жоғарыға қарай жоспарлау.

    Жоспарлаудың осы схемасын қолданғанда  фирманың төменгі бөлімшелері  жоспарлық есептерді бастайды. Осыдан  кейін осы көрсеткіштер алдағы  уақыт кезеңіндегі фирманың шаруашылық  қызметінің біртұтас жоспарына  енеді.

    Жоспарлаудың кез келген схемасын  қолданғанда фирманың барлық  бөлімшелерінің жоспарларының өндірістік  және өткеру операцияларын жалпы  үйлесімі мен сәйкестігі қажет.

    Фирма ішілік жоспарлаудың артық  элементтері болып біртұтас жоспарлық баланста біріктірілетін пайда бойынша жоспар мен қаржы жоспары. Соңғысында фирманың тұрақтылығының көрсеткіштері көрініс алады.

    Фирма тұрақтылығының негізгі  көрсеткіштеріне мыналар жатады: активтер – жыл аяғындағы негізгі  және айналымдағы құралдардың  құны өнімдер мен қызметтерді  өткеруден бір жыл ішінде түскен  ақша құралдарының соммасы сатылу  көлемі; нақты негізгі капитал,  жер, ғимарат. Амортизациялық  құны шегерілген қондырмалар  мен жабдықтар; «кэшлоу» пайда  мен амортизациялық түсімдердің  құралатын кассалық түсімдер  бұл фирманың қысқа мерзімді  рентабелділігін анықтауға мүмкіндік  береді.

     Микроэкономикалық жоспарлау деп жеке кәсіпорын  мен оның барлық құрылымдық бөлімшелерінің өндірістік-шаруашылық қызметінің шаралары мен көрсеткіштері жүйесінің  жоспарын жасауды айтады. Мұнда ең алдымен техникалық-экономика есептер  жасалады, жалпы кәсіпорын бойынша  да, оның құрылымдық бөлімшелері бойынша  да қажетті нормалар мен көрсеткіштер әзірленіп негізделеді, сондай-ақ шаруашылық қызметтің жүзеге асырылуына басшылық жасалып, бақылау орнатылады, ішкі өндірістік резервтер анықталып пайдаланылады. Кәсіпорын нарық жағдайында ойдағыдай  жұмыс істеуі үшін бірқатар мән-жайлар ескерілуге тиіс. Олар: сұраныс пен  ұсыныс, өз өнімінің икемділігі, өндірістің ағымдағы шығыны, шекті пайда мен  тиімділік (табыстылық), бәсеке, негізгі  құрал-жабдықтың бағасы, шикізат  пен материалдар, т.б. Сонымен, кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметіне тек  микроэкономикалық орта ғана емес, елдегі макроэкономикалық саясат та ықпал жасайды. Кәсіпорынның жоспарлары рыноктың, бәсекенің талаптарын ескеруге, оның тұрлаулы экономика және әлеуметтік дамуын көздеуге, жоғары табыс алуға  жәрдемдесуге тиіс. Микроэкономикалық  жоспарлау ағымдағы жоспарлау және оралымды жоспарлау түрлеріне бөлінеді. Ал оралымды жоспарлау өз кезегінде  күнтізбелік жоспарлау және маркетингілік  жоспарлау болып бөлінеді.

     Күнтізбелік жоспарлау – жалпы кәсіпорын  және оның жеке құрылымдық бөлімшелері (цехтар, телімдер, бригадалар, жұмыс  орындары) үшін қысқа мерзімге (айға, тәулікке, ауысымға, сағатқа) арналған нақты өндірістік тапсырмаларды  әзірлеуді қамтитын оралымды-өндірістік жоспарлаудың бір бөлігі. Жоспарлы тапсырмалар нормалар мен нормативтердің, шарттық міндеттемелер мен мемлекет тапсырыстардың негізінде әзірленеді, мұнда сондай-ақ оларды іске асырудың сол сәтте қалыптасқан нақты  жағдайлары ескеріледі. Күнтізбелік  Жоспарлау, әдетте, үш кезеңде жүзеге асырылады. Бірінші кезеңде көлемді Жоспарлау орындалады, яғни тапсырмалар тәптіштеліп, цехтарға бөлінеді. Әрбір цехқа (телімге) берілетін тапсырма заттай, еңбек және құндық өлшемдермен белгіленеді. Екінші кезең – өндірістің күнтізбелік жоспарларын әрбір цех үшін мерзім мен нысандар бойынша жасау және күнтізбелік нормативтерді әзірлеу. Үшінші кезең – жоспарлы тапсырмаларды әрбір жұмыс орнына жеткізуді қамтиды. Осы мақсатпен күнтізбелік жоспарлар орындаушылар арасындағы жеке тапсырмаларға бөлінеді, сөйтіп, ауысымдағы әрбір жұмысшыға берілетін жеке тапсырмалар көрсетілетін жоспар жасалады.

      Маркетингілік жоспарлау – кәсіпорынның (фирманың) маркетингілік қызметінің барлық бағыттар бойынша егжей-тегжейлі жоспарларын әзірлеу. Мұндай маркетинг-жоспарлардың құрылымында мыналар қамтылады: негізгі көрсеткіштердің тізбесі; рыноктардың, олардың негізгі буындарының, тұтынушылардың (сатып алушылардың), бәсекелестердің сипаттамасы; бәсеке салдарынан болатын негізгі қиындықтарға жасалған талдау; фирма қол жеткізуге тиіс жоспарлы кезең мақсаттарының тұжырымдамасы; маркетинг стратегиясын әзірлеу; жоспардың орындалу барысына бақылау белгілеу. Фирма өнімнің бірнеше түрлерін, топтарын өндіретін, түрлі рыноктарда жұмыс істейтін жағдайда әрбір сала бойынша жеке маркетинг-жоспар жасалады; қысқаша маркетинг.

     Фирмаішілік жоспарлаудың ерекшеліктері  мен оның функциялары, қағидалары.

   Жоспарлау басқару функцияларының ең бастысы  болып табылады. Шет елдік мамандардың  анықтауы бойынша фирманың ішкі жұмыстарын жоспарлау жүйесінде шешім қабылдау фирманың тиімді жұмыс істеуін және болашақта дамуын қамтамасыз етеді. 20-шы жылдары ірі концерндер фирманың ішкі жұмыстарын жоспарлауға аса  зор көңіл бөлді. Бұл кезенде  ірі монополистік бірлестіктер бірыңғай жоспарсыз өмір сүре алмай қалды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін де мұндай қажеттілік одан әрі қатты сезіле бастады. Мұның негізгі себебі ғылым мен техника жаналықтарына және басқада проблемаларға тығыз байланысты болды. Ғылыми-техникалық прогресс кезеңінде өндірістің жаңа салалары дами бастады. Есептеуіш машиналар өндірісі қаулап дами бастағандықтан, электрондық есептеуіш машиналардың пайда болуы фирманың ішкі жұмыстарын жоспарлауға үлкен өзгерістер еңгізе бастады. Электронды техникалық машинамен бірге жаңаша математикалық әдістер қолданыла бастады. Мұның бәрі жоспарлауды жоғары деңгейге көтерді. Шет елдік кәсіпорындар өз жұмыстарын жоспарлау үшін арнаулы машиналар, техникалар, ақпараттарды қолданды. Қазіргі кезенде ірі өндірістік кәсіпорындар өз жұмыстарын ұзақ мерзімге жоспарлайтын болды. Фирманың ішкі жұмыстарын жоспарлаудың мәні оның негізгі мақсаттарымен анықталды:

• Өзгертулер мен аңықсыздықты бодырмау;
• Негізгі міндеттерге ерекше назар аудару;
• Экономикалық тиімділікке жету және бақылауды күшейту;

Нарықтық  экономикадағы кәсіпорын.....