Мектеп алды кезеңдегі дағдарыс

Дағдарыс жасы туралы буржуазиялық теорияға қарсы болудың да қажеті жоқ сияқты. Өйткені баланың даму процесін түйіні мол шырмаулы мәселе екен деп санау да артық. Бұл жерде  дамуды тек ішкі табиғи процесс деп  түсіну де дұрыс емес. Жалпы алғанда  ішкі дамуды биологиялык даму деп  санасак, онда бүл ішкі секреция бездерінің өзгеруі болып шығады. Міне осы  заңдылыққа сәйкес дағдарыс жасын мен  ішкі даму жасы деп атамаған болар  едім. Алайда, мен ішкі даму процесін баланың жеке басы мен ортаның  бірлігі нәтижесінде оның дамуына  ықпал етуші жағдайлар деп  тұжырым жасар едім. Өйткені бала дамуындағы бұрынғы сапалар мен  оның жасы өскен сайын жаңа қадамдар жасауына тірек болып, елеулі өзгерістерге ұшырап отыратындығын көрсетеді. Егер дамудың ішкі процесін дұрыс түсініп, оның себептерін анықтайтындай деңгейге көтерілсе, онда баланың дағдарысқа ұшырауы туралы теорияларға қарсы  болудың да қажеті бола қоймайды.

Мен баланың дамуына әсер етіп отыратын ортаның ықпалын қозғаушы күш деп санайтын болсам, онда ортаның  әр түрлі жас кезеңдерінде дағдарысқа ұшырау себептері оның ішкі дүниесінің өсіп-жетілуіне сәйкес жаңа сапалардың жасалуы деп санаймын. Өйткені  баланың жасына қарай тіршілік ортасына әсерленуі түрлі сипатта болады. Бұл шындықты бекерлеуге біздің ешқандай құқымыз жоқ. Бала дамуында жана сапаларды  игеріп, сатымен жоғары өрлеген сияқты болып отырады.

Баланың қажеттілігі мен  ниеттілектерінің өсіп, олардың жасы өскен сайын түрлі мазмұн-сапаларды  игеруі жалпы психикалық дамудың  қайта құрылып, тіршілік жағдайына  лайықты өзгеріл отыруы деп түсінген дұрыс. Баланың дамуы оның іс-әрекетіне  орай жаңа сапаларға ие болады, егер сананы баланың өз ортасына қатынасы десек, соған орай оның саңасы да жақа мазмұнға ие бола бермек.

Баланың дамуында дағдарысқа ұшырау үнемі болып отыратын құбылыс. 3 жас пен 7 жас баланың дамуында елеулі өзгерістерге ұшырау кезеңдері, Осы кезеңде бала психикасының дамуында айтарлықтай жаңа сапалар пайда  болып, олар келесі сатыға өту кезеңінде  елеулі қиыншылықтарды басынан кешіреді. Соның салдарынан белгілі жас  кезеңнің ерекшеліктері сапалык  өзгерістерге ұшырап, алдағы жас кезеңіне тән қасиеттердің жасалуына бейімделеді.

Баланың бойындағы ерекшеліктер 3-6 ай ішіндегі адам танымастай жаңа өзгерістерге ұшырап, оның ішкі дүниесіңдегі елеулі құрылымдар пайда болады. Ал, баланың  дағдарысқа ұшырау белгілері елеусіз  болып қала береді. Осы орайда оның психологиялық өзгерістерге ұшырауы  сыртқы орта мен маңындағы жағдайларға  тәуелсіз екеңдігін аңғартады. Яслиден  бала-бақшаға ауысқан баланың қылығындағы өзгерістер бізді таңдандырады. Осы орайда біздер сәби бойындағы елеулі өзгерістерді байқап көріп, сыртқы ортаның әсерінен гөрі оның ішкі жан дүниесінің елеулі өзгерістердің неғұрлым шапшаң қарқынмен дамығанына көз жеткіземіз, Сондықтан баланың ішкі өзгерістері әрқашан да оның өмірінде елеулі із қалдырып отырады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

 

1. А.С.Макаренко. Тәрбие туралы лекциялары. - Алматы, 1968.

 

2. В.А. Сухомлинский. Балаға  жүрек жылуы. - Алматы, 1976.

 

3. Караковский В.А. О  подростках. - М.: Педагогика, 1970.

 

4. Божович Е.И. Личность  и ее формирование в детском  воз-расте.-М.,1968.

 

5. А.Г.Хрипкова, Д.В.Колесов. "Жаманнан жирен", "Зиянды  әдебиеттер және одан алдын  ала сақтандыру туралы". - Алматы: Мектеп, 1988.

 

6. Ильин Е.Н. Пугь к  ученику. - Москва: Просвещение, 1988.

 

7. Дубровский А.А. Открытое  письмо врача учителю. - М.: Просвещение, 1988.

 

8. Фридман Е.М. Изучение  личности учащегося и учени-ческих  коллективов. -М.: Просвещение, 1985.

 

9. Психология. Қайырғалиев  Темірғали - Орал - 2002.

 

10. Т.Сабыров. Балаларға ақыл-ой тәрбиесін берудің кейбір мәселелері. - Алматы, 1977.

 

11. Ө.А.Уманов, В.А.Парфенов. Бала бақыты. - Алматы, 1979.

 

12. Никитин Б.А., Никитина А.П.. Мы и наши дети. - М.: Московский рабочий, 1988.

 

13. А.Г. Хрипкова. Үл есейсе, қыз өссе. - Алматы, 1988.

 

14. Хрипкова А.Г. Биологическое и социальное в развитии, формировании и воспитании человека. Библиотека "Актуальные проблемы педагогики и психологии". - М.: Знание, 1970. Вып.2.

 

15. ХарламовИ.П. Педагогика. - М.,1990.

 

16. Р. Қоянбаев. Тәрбиетеориясы. - Алматы, 1991.

 

17. Ж. Қоянбаев, Р. Қоянбаев. Педагогика. - Астана, 1998.

 

18. Е. Сағындықұлы. Педагогика. - А, 1999