Менеджмент теориялары

Қазақстан Республикасы Білім  және Ғылым  Министрлігі

Қарағанды «Болашақ» Университеті

«Экономика және информатика» факультеті

 

 

«Экономика және менеджмент» кафедрасы

Менеджменттің теориясы және тәжірбиесі пәнінен.

 

 

 

 

КУРСТЫҚ  ЖҰМЫС

Тақырыбы: Бизнес жоспар және нарықтық экономикадағы жағдайы  

 

 

 

 

 

 

 

                                         

 

 

 

 

 

 

 

 

      Орындаған:Мн-09-2 тобының

студенті Қобыланды Ф.

Тексерген:т.ғ.к., доцент Ақжолов А.М

Қарағанды 2011жыл

Мазмұны

Кіріспе..................................................................................................................................3

1.Менеджмент мектептері

1.1 Өнеркәсіптік революция  ..............................................................................................4

1.2 Менеджменттің бастапқы  теориялары........................................................................5

1.3Ғылыми басқару (1856-1920) .......................................................................................5

 1.4Басқарудың классикалық немесе әкімшілік мектебі.................................................7

1.5Адамгершілік карым-қатынас  мектебі (1930-1950)..................................................10

1.6Бихевиористік мінез-кұлык  мектебі (1950 жылдан   күні-бүгінге  дейін)...............12

 

2.Қазақстандағы және дамыған елдердің  менеджмент теориясы мен даму тарихы

2.1Қазақстандағы менеджмент теориясы мен даму тарихы.......................................13

2.2АҚШ-тағы менеджмент  ерекшеліктері......................................................................16

2.3Жапондық менеджмент...............................................................................................19

Қорытынды......................................................................................................................50

Қолданылған әдебиеттер...............................................................................................52

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Өндірісті басқарудың ғылыми негіздерін қалыптастыру өткен ғасырдың он жылдығында басталды. Бұл процесс  тез арада жан-жақты сипат ала  тұрса да, оның ойдағыдай өркендеу ортасы өнеркәсіптік өндіріс болды. Ғылым мен  техниканың дамуы өндірісті шоғырландыруға, ал соңғысы өз кезегінде жаратылыс – техникалық білімнің барлық саласында қарқынды іздестіру жұмыстарына ықпал етті.ХІХ ғасырдың аяғындағы ғылым, осының алдындағы дәуірде жинақталған орасан зор нақты материалдарды теориялық тұрғыда жинақтап, әзірлеуге арналды. Әрине , капиталистік өндірісті дамытуға қажетті ғылыми ілімді теорияландыруға талпыныс өндіріс пен басқаруды ұйымдастыру принциптерін тану секілді саланы да қамтиды.

Басқару мәселесіне алғашқы  көңіл бөлу 1911 жылы байқалды. Сол  кезде Фредерик Тейлор өзінің «Ғылыми  менеджмент принциптері» деген кітабын  жариялады. Міне, осы кезден бастап басқару ғылыми зерттеудің жеке саласы ретінде танылды. Бұл концепция  ХІХ ғасырдың орта тұсынан бастап ХХ ғасырдың 20 – жылдарына дейінгі  ұзақ кезеңде дамытылды. Басқару  ісіне мүдделіліктің негізгі  күші, жоғарыда атап көрсетілгендей, Англияда басталған өнеркәсіптік революция  болды. Алайда, басқару ісінің өзі  ұйымдастырудың дамуын және табыстылығына  елеулі ықпал ететіндігі туралы идея тұңғыш рет Америкада пайда болды. Бұған себепші болған жайт ХХ ғасырдың басында адамдардың шыққан тегіне, ұлтына қарамастан, өзінің білімі мен  ақыл-ойын көрсете алатын бірден-бір  мемлекет АҚШ болды. Миллиондаған еуропалықтар өз өмірін жақсарту мақсатында ХІХ  ғасырда Америкаға қоныс ауыстырып, бизнестің, сонымен қоса басқарудың алуан түрлі рөлін атқара алатын еңбекқор адамдардан жұмысшы күшінің  аса көп тобын жасақтады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.1Өнеркәсіптік  революция

Өндірісті басқарудың ғылыми негіздерін калыптастыру өткен ғасырдың соңғы он жылдығында басталды. Бұл  процесс тез арада әр жақты  сипат ала тұрса да, оның ойдағыдай  еркендеу ортасы енеркәсіптік өндіріс  болады. Ғылым мен техниканьщ дамуы  өндірісті шоғырландыруға, ал соңғысы  өз кезегінде жаратылыс-техникалык білімнің барлық саласында қарқынды іздестіру жұмыстарына ықпал  етті.

XIX ғасырдың соңғы он  жылдығында енеркәсіптік электротехникада  энергетикалық базасы және су  энергетикалық негізде құрылды.

80-жылдардың орта шенінде  Г.Даймлер мен К.Бенц автомобиль  қатынасының энергетикалық негізі  — іштен жанатын жеңіл бензин  двигателін шығарды, ал 1896-1897 жылдары  РДизель сол елде энергетикалық  негізі ауыр отыннан тұратын  іштен жанатын двигательді ұсынды. Соңғысы стационарлық және кеме  қондырғыларына жаппай қолданыла  бастады. Орыс ғалымдары А.Н.Ладыгин  мен П.Н.Яблочков және американдык  ғалым Т.Эдисон жарық техникасының  негізін қалаған электр

лампапарынын, әр түрлі контрукциясын ұсынды.

1877 жылы АКШ-та тұңғыш телефон станциясы алынды. радиотехника негізі калана бастады. Металлургия өнеркәсібі қайта жарақтандырылып, ондіріске химия жаппай енгізіле бастады.

Басқару мәселесіне алғашкы  көңіл бөлу 1911 жылы байқалды. Сол  кезде Фредерик Тейлор озінің «Ғылыми  менеджмент принциптері» деген кітабын  жариялады. Міне, осы кезден бастап басқару ғылыми зерттеудің жеке саласы ретінде танылды. Бұл концепция XIX ғасырдың орта тұсынан бастап XX ғасырдың 20- жылдарына дейінгі ұзақ кезеңде  дамытылды. Басқару ісіне мүдделіліктің  негізгі күші, жоғарыда атап көрсетілгендей, Англияда басталған өнеркәсіптік революция  болды. Алайда, басқару ісінің өзі  ұйымдастырудың дамуын және табыстылығына  едеулі ықпал ететіндігі туралы идея тұңғыш рет Америкада пайда болды.

Бұған себепші болған жайт, жиырмасыншы ғасырдың басында адамдардың шыққан тегіне, ұлтына қарамастан, өзінің білімі мен ақыл-ойын керсете алатын бірден-бір мемлекет АҚШ болды. Миллиондаған еуропалықтар өз өмірін жақсарту мақсатында XIX ғасырда Америкаға қоныс ауыстырып, бизнестін, сонымен қоса басқарудың алуан түрлі ролін атқара алатын еңбекқор адамдардан жұмысшы көшінің  аса көп тобын жасақтады.

XIX ғасырдың соңында кұрылысы  аяқталған трансконтиненталдық  темір жол линиясы Американы  әлемдегі ен ірі бірыңғай рынокқа  айналдырды. Елде іс жүзінде бизнесті  мемлекеттік тұрғыда реттеу деген  болмады. Кәсіпкерлердін ішкі  ісіне араласу деген болмағандықтан, өз бизнесін дамытудын бастапқы  кезеңінде-ақ олар едәуір жетістікке  жетіп, монополистер болды. Осындай  және басқадай факторлар ірі  салаларды, ірі кәсіпорындарды калыптастырып, басқару тәсілдерін жетілдіруді қажет етті.

1.2Менеджменттің  бастапқы теориялары

 

Менеджмент — дәстүрлер  тарихы концепцияларды, институттарды, теория мен практиканы қамтитын бүкіл  адам мәдениетінің элементі. Бұл талассыз дәлелденген қағида. Өйткені, тиімді басқару проблемасы адамдарды ұйымдастыру (тайпалар, рулар, қауымдар т.б.) басталған мезетте пайда болды.

Басқару практикасы, ұйымдастыру  секілді өт кене. Басқару ісін жетілдіруге мындаған жылдар бойы қажырлы еңбек, оны тиімді ұйымдастыру қажет болды, бұған өз уақытында ен озык акыл-ой жетістіктері жұмсалды. Біздің заманымызға дейінгі үшінші мың жылдықта сазбалшықтан істелген табличкаларда көне жүйелердін коммерциялық келісімдері мен зандары туралы деректер жазылған. Мұның өзі оларда баскару практикасының дәлелдейді.

Үлкен Клод пен кіші Джордждың «Басқару ақыл-ойының тарихы» кітабында біздің заманымыздан 5000 жыл бұрын, шумерлер сына жазуды  ойлап шығарған кезден бастап менеджменттің дами бастағандығы айтылады. Менеджмент эволюциясымен танысудың айрықша қажеттілігін ескере отырып, басқару континиумы деп атаған кестені келтірелік (1-кесте).

 

1.3Ғылыми басқару  (1856-1920)

 

    Ғылыми менеджменттің пайда болуы Фредерик Уинслоу Тейлордың (1856-1915) есімімен байланысты. Оньң басты еңбектері «Фабриканы басқару» (1903), «Ғылыми менеджмент принциптері» (1911), «Конгрестің арнайы комиссиясы алдында көрсету» (19.12). Филадельфиядағы оның зиратының басына «ғылыми менеджмент атасы» деп жазылған.

1880 жылдары өздігінен  инженерлік білім алған американдық  Фредерик Тейлор ећбек процесін  зерттей бастайды. Тейлор еңбек  процесін өздігінен жүзеге асатын  іс ретінде қарастырмай, оған  терең зен қойып, зерттей бастаған  тұңғыш адам болды.

1856 жылы филадельфиялық  адвокаттың отбасында дүниеге  келген Фредерик Тейлор жасынан  талапкер, ізденгіш болып өсті. Әуелі  көзі уақытша нашар көргендіктен, Гарвард университетінде оқуды  тоқтатып, Тейлор Филадельфиядағы  шағын шеберханаға қарапайым  жұмысшы болып орналасты.

Төрт жылдың ішінде ол модельші және механик мамандыктарын меңгерді. Кейіннен Тейлор Филадельфиядағы «Миндвеші  Стил Воркста» жұмыс істеп, түнге  қарай инженер-механйк мамандығын оқып үйренді. Тейлор «Миндвейльдің» басқарушысы  болғанда өнеркәсіп практикасындағы  берекесіздікке қайран қалды. Ол басқарушы мен жұмысшы арасындағы ешқандай ынтымақтастықты көре алмады. Берекесіздік пен ысырапшылдық етек алған еді. Жұмысшылардың өнім өндіруінің шектелуі кең етек алған. Мұны Тейлор ұдайы әскери қызмет деп атады. Нашар жабдыкталған, әрі жеткілікгі үйретілмеген жұмысшыларға ешбір талғамсыз кез-келген жұмыс тапсырылды. Осыдан бастап Тейлор ғылыми менеджменттің атасы «таңдаулы жол іздестіруге» кұлшына кірісті.

Ф.Тейлордын ғылыми менеджменті  ұдайы бақылау, эксперименттеу және логикалық топшылау арқылы анықталған нормативтер комегімен бизнесті жандандыратын менеджмент түрі болып  саналады. «Миндоейлде», кейіннен «Бетлехем  Стилде» жұмыс істеген кезде  Ф.Тейлор ғылыми менеджментті төрт салада дамытты: нормалау, уақыт пен міндетті зерттеу, ұдайы сұрыптау және баулу, акшалай ынталандыру.

Тейлордьщ пікірінше, еңбек  өнімділігінің артуы қожайынға, жұмысшыға да молшылық әкеледі. Ол үшін қожайынның да, жұмысшының да психологиясын  түбегейлі өзгерту қажет. Екі  жағы да қосымша өнімді өзара белуге назар аудармай, бар күш-жігерін  оны молайтуға жұмсауы тиіс. Ф.Тейлор өз теориясын тұжырымдай отырып, мынадай  тоқтамға келді: «дәстүрлі әдістің  орнына ғылым; карама-қарсылықтың орнына үйлесімділік; дербес жұмыстың орнына ынтымактастық; еңбек өнімділігін  шектеудің орнына еңбек өнімділігін  барынша арттыру; әрбір жұмысшының еңбек өнімділігін барынша арттыру, оларға барынша қолайлы жағдай жасау.

Тейлор концепциясының негізгі қағидалары:

Практикада калыптасқан  ескі, дәстүрлі жұмыс тәсілдерінің орнына ғылыми іргетасты құру, оның әрбір элементін ғылыми тұрғыда зерттеу. Ол былай деді: басқаруда да кепір салу секілді асқан дәлдік керек.

Жұмысшыларды ғылыми критерий бойынша талдау, оларды жаттықтыру және баулу.

Еңбекті ұйымдастырудың ғылыми ойластырылған жүйесін практикаға енгізу әкімшілік пен жұмысшылар арасындағы ынтымақтастық.

Еңбекті біркелкі бөлісу және әкімшлік пен жұмысшылар арасындағы жауапкершілік

Еңбек өнімділігін барынша арттыруды басты мақсат етіп қоя отырып, Ф.Тейлор жұмысшы еңбегі мен өндіріс құралдарын пайдалануды; материалдар мен аспаптарды үнемдеп жұмсауды, аспаптарды, жұмыс операцияларын стандарттауды, жұмыс уақытын дәл есептеуді қарапайым операцияларға бөліп, кейіннен хронометраждау арқылы еңбек процестерін зерттеуді, әрбір операцияға, бақылау орнатуды, бірыңғайланған еңбек ақыны қолдануды т.б. кездеді.

Ф.Тейлор жеке жұмыскерлердің еңбек операцияларын талдай отырып, әрбір операцияны жекелеген құрамдас бөліктерге жіктеуге және де хронометраж көмегімен жұмыстың неғұрлым прогрессивті әдістерін анықтау болатындығын дәлелдеді. Ф.Тейлор жүйесінде еңбек қарқының артатындығы соншалық, жұмысшылардың күш-қуатын қалпына келтіруге мүлде дерлік уақыты болмайды екен. Тиімсіз қозғалыстарды жоя отырып, Ф.Тейлор «ең қолайлы» жұмыс тәсілін жасады. Осыған орай жекелеген жұмысшылардың мамандығын ескере отырып, олардың еңбегін мамандандыру, неғұрлым тиімді жұмыс амалдарын пайдалану үшін жұмысшыларды баулу және жаттықтыру қажеттілігі туды.

Жұмыс уақытын дәл есептеу еәбек құралдарын, жұмыс операциялары мен қозғалыстарын стандарттауды, нұсқаулық карталарды енгізуді және жұмыс барысын бақылауды қажет етті. Мұның өзі ондірісті жоспарлағанда басқаруға озгеріс енгізуге, цехтарды басқаруды қайта кұруға мүмкіндік берді. Линиядағы бір мастердің орнын әр түрлі жұмысты атқаратын сегіз мастер орындады. Цехта тікелей 4 мастер жұмыс істеді: инспектор жөндеу жөніндегі мастер, жұмыс ырғағын белгілейтін мастер, бригадир. Қалған мастерлер «үйлестіру бюросы» деп аталатындар маршруттармен, нұсқау әзірлеумен және есеп берумен, өзіндік құнды анықтаумен, тәртіп мәселелерімен т.б. шұғылданады. Тейлор еңбек ақы жүйесіне де түбегейлі өзгеріс енгізді. Оның өзі белгіленген норманы орындауына қарай жеке дара жүргізілді.

Ф.Тейлор жұмысындағы басты жүйе — жекелеген жұмысшылардың еңбегін ұтымды ету, өндіріс процестерін және де осыған сәйкес басқару процесін ұйымдастыруды қайта құру болды. Тейлор ілімінің дәл осы жағы өнеркәсіп орындарында жаппай қолданылды.

XX ғасырдың 20-шы жылдары Ф.Тейлордың көрнекті зерттеушілері мен белсенді насихатшылары Тенри Гантт, Фрек Б.Гилберт, Лилиан Гилберт, Хрейс Хеэуй, Сенфорт, Харригон, Эмерсон, Г.Форд т. б. болды.

 

1.4Басқарудың классикалық  немесе әкімшілік мектебі

(1920-1950)

Ғылыми басқару өкілдері өз зерттеулерін негізінен өндірісті  басқаруға арнады. Олар басқарылатын деңгейден төменгі сатыдағы еңбек  өнімділігін арттырумен шұғылданды. Әкімшілік мектептері пайда болғаннан  кейін мамандар басқаруды ұдайы  жетілдірумен, әкімшілік қызметті ұйымдастыру  принциптерімен айналысты. Бұл проблемалар  француз зерттеушісі Анри Файольдың (1841-1925) есімімен тікелей байланысты. Ол әкімшілік басқару мектебінің көрнекті еуропалық ғалымы деп есептелінеді.