Қазақстанда кедейшілікпен күресу жолдары

       Сонымен  бiрге бағдарламалардың нақты  нәтижелерiн қадағалау және олардың  тиiмдiлiгiн бағалау тетiктерi одан  әрi жетiлдiрудi қажет етедi. Сондай-ақ  әсiресе шалғайдағы ауылдық аудандарда  бастапқы медициналық-санитариялық  көмек, сапалы орта жалпы бiлiм  беру сияқты халыққа базалық  қызметтер көрсетуге әкiмшiлiк  ету жетiлдiрудi қажет етедi.

       Көрсетiлетiн  қызмет түрлерiнiң сапасы төмен,  ол қаражаттың жоқтығына емес, орталық деңгейде де, жергiлiктi деңгейде  де жоспарлаудың жеткiлiктi дәрежеде  тиiмдi болмауына байланысты болып  отыр.

       Инфрақұрылым  нысандарын салу бойынша рентабельдi жобаларды таңдаудағы басқару  шешiмдерi әрдайым өзiн өзi ақтай  бермейдi.

       Мемлекеттiк  атаулы әлеуметтiк көмек көрсету  тетiгiн одан әрi жетiлдiру қажет. 

       Денсаулық  сақтау, бiлiм беру қызметкерлерiнiң  мемлекет кепiлдiк берген тегiн  қызмет түрлерiне ақы алу оқиғалары  кездесiп қалады, ал бұл кедейлердiң  жағдайын қиындататыны белгiлi.

 

1.2.5.2. Yкiметтiк емес ұйымдардың  және кәсiподақтардың кедейлiктi төмендетудегі рөлі 

 

       Yкiметтiк  емес ұйымдар (YЕҰ) әлеуметтiк мәнi  бар шын мәнiнде алуан түрлi бағдарламаларды, оның iшiнде кедейлiктi еңсеруге тiкелей немесе жанама  бағытталған бағдарламаларды iске  асырумен айналысады.

       YЕҰ жұмыспен  қамтуға жәрдемдесу, шағын кредит  беру, кәсiпкерлiктi дамыту, қайырымдылық  жасау, халықтың мұқтаж топтарына  әлеуметтiк қолдау көрсету, дене  мүшесiнiң, психологиялық проблемалары  бар адамдарды оңалту, түзеу жұмысы, үмiтсiз ауру адамдармен, қатер  топтарымен жұмыс жүргiзу (нашақорлар, маскүнемдер, қараусыз балалар), адам құқығын қорғау, экология  сияқты және басқа да бағдарламаларды  iске асыруға қатысады.

       Кәсiподақтар  Қазақстанда әлеуметтiк реформаларды  енгiзуге бағытталған жұмыстарға  келiсiмдер және келiссөздер арқылы  қатысады. Қазiргi кезде жалданып  жұмыс істейтiн адамдардың еңбек,  әлеуметтiк-экономикалық құқықтарын  қорғау жөнiндегi шаралар жүйесi, кәсiподақ бiрлестiктерiнiң қызметi жеткiлiктi дәрежеде тиiмдi емес.

       "Қазақстан  Республикасындағы әлеуметтiк әріптестiк  туралы" Қазақстан Республикасының  Заңына сәйкес барлық деңгейдегi  мемлекеттiк органдардың өкiлдерi, жұмыс берушiлер және қызметкерлер  арасында мүдделердi келiсiп алу  жүйесi тиiстi дәрежеде дамымай  келедi. Республикалық комиссияда  шетел инвесторлары қатарынан  жұмыс берушiлер тарабының өкiлi  болмай отыр, олар да Қазақстан  заңдарын бұзушылыққа жол бередi. Республика өңiрлерiнiң көпшiлiгiнде  әлеуметтiк әрiптестiк комиссиялары  формальды жұмыс iстейдi, орын  алып отырған проблемаларды шешуге, барлық мүдделi мәселелер бойынша  әрiптестердiң хабардарлылығын қамтамасыз  етуге, жүргiзiлетiн жұмыстың жариялылығын  қамтамасыз етуге бағдарланбаған.

 

1.2.5.3. Жеке меншiк сектордың  кедейлiк деңгейін төмендетудегi рөлi 

 

       Кедейлiк  деңгейiн төмендетуде жеке меншiк  секторы елеулi рөл атқарады. Ол  халықтың еңбекке қабiлеттi бөлiгiн  жұмыспен қамту және күнкөрiсi  төмендерге қайырымдылық көмегiн  көрсету жолымен қоғамдағы әлеуметтiк  шиеленiстi төмендетуге ықпал етедi.

       Жұмыс  берушiлердi жұмыс орындарын, оның iшiнде халықтың әлеуметтiк осал  топтары үшiн жұмыс орындарын  құруға ынталандыру мүмкiндiктерi толық дәрежесiнде пайдаланылмайды. 

       Қайырымдылық  бағдарламалары республикада жеткiлiктi деңгейде дамымай отыр. Олар қазiргi уақытта осы қызметтi реттейтiн  нормативтiк құқықтық базаның  болмауы салдарынан бақылаусыз  дамуда.

 

1.2.5.4. Кедейлердің шешiмдер  қабылдаудағы рөлі 

 

       лемдiк  тәжiрибе жергiлiктi халықтың қатысуымен  және көмектi тiкелей алушылар - халықтың  әлеуметтiк осал топтарын тартып, жергiлiктi деңгейде нақты мақсаттарды  шешуге арналған бағдарламалардың  кедейлiктi төмендетуде ең тиiмдi бағдарламалар болып табылатынын  көрсетуде. Қазiргi уақытта кедей  халық өзiнiң проблемаларын шешуге  байланысты бағдарламаларды әзiрлеуге  және орындауға тартылмаған. Бұл  қолданыстағы бағдарламалардың  сол кедейлердiң қажеттерi мен  мүмкiндiктерiн жете есепке алмау  салдарынан өз мақсаттарына жиi қол жеткiзе алмайтындығын бiлдiредi.

       Халықаралық  зерттеулер, сондай-ақ Қазақстан  бойынша зерттеулер қоғамның  әртүрлi жiктерi кедейлiктi түрлiше түсiнетiндiктерiне  айғақ болады. Кедейлiк көбiнесе  бiлiмiнiң төмен болуымен және  өз проблемаларының себептерiн  қаз-қалпында бағалаудағы қиындықтармен  байланыстырылады. Iс жүзiнде, егер  кедейлерге себептердi түсiнуде  көмек көрсетiлсе, өз мүдделерiн  бiлдiру және ақпарат алу мүмкiндiгi  берiлсе, олар өз проблемаларын  шешiп, кедейлiкке тиiмдi түрде  қарсы тұра алар едi.

 

2. БАҒДАРЛАМАНЫҢ МАҚСАТЫ  ЖНЕ МIНДЕТТЕРI 

 

       Осы бағдарламаның  мақсаты халықтың тұрмыс деңгейiне  әсер ететiн негiзгi экономикалық  және әлеуметтiк факторларды жақсарту  жөнiндегi шаралар кешенiн iске  асыру есебінен кедейлiк деңгейiн  төмендету болып табылады.

       Алға  қойылған мақсатқа қол жеткiзу  үшiн Бағдарламада мынадай мiндеттердi шешу көзделген, олар:

       жұмыспен  қамтуды қамтамасыз eту және кәсiпкерлiктi Дамыту үшiн қолайлы жағдайлар  жасау; 

       қосымша  жұмыс орындарын құpу, ақылы  қоғамдық жұмыстар ұйымдастыру,  жұмыссыздарды кәсiптiк оқыту,  бiлiктiлiгiн арттыру және қайта  даярлау есебiнен жұмыспен қамтуға  жәрдемдесудiң белсендi шараларын  одан әрi дамыту және жетiлдiру;

       денсаулық  сақтау, бiлiм беру салалары, инфрақұрылым (таза ауыз суы, коммуналдық  қызметтер, көлiк инфрақұрылымы)  қызметтерiнiң тиiмдiлiгiн және  оларға халықтың қол жетiмдiлiгiн  арттыру; 

       халықтың  әлеуметтiк осал топтарына атаулы  әлеуметтiк көмек көрсету тетiктерiн  жетiлдiру;

       елде  кедейлiктi төмендетуде мемлекеттiк  басқарудың тиiмдiлiгiн арттыру; 

       қоғамның  барлық институттарының: мемлекеттiк  органдардың, кәсiби одақтардың, жеке сектордың және үкiметтiк  емес ұйымдардың, оның ішiнде кедей  халықтың мүддесiн бiлдiретiн бiрлестiктердiң  кедейлiк проблемаларын шешуге  қатысуы мен бiрлесiп iс-қимыл  жасауын жандандыру.

       Қазақстанда  кедейлiктi азайту жөнiндегi мiндеттердi шешу:

       елдiң  заңнамасын одан әрi жетiлдiру  жолымен кәсiпкерлiк еркiндiгiн  қамтамасыз ету; 

       қолданылатын  шаралардың тиiмділiгiн және үнемдiлiгiн  арттыру (қажеттi нәтижелердi аз шығындармен  қамтамасыз ету);

       мемлекеттiк  органдардың халыққа қызметiнiң  ашықтығын және есеп беруiн  қамтамасыз ету; 

       кедейлiктiң  өңiрлiк, гендерлiк, жас шамасы  және басқа да ерекшелiктерiн  есепке алу; 

       көмек  көрсетуде әлеуметтiк әдiлдiктi және  атаулылықты қамтамасыз ету; 

       елдегi  кедейлiк жай-күйiн объективтi  бағалауды қамтамасыз ету қағидаттары  негiзiнде жүзеге асырылады. 

       Бағдарламаның  мақсаттарына қол жеткiзу үшiн  мынадай индикаторлар белгiленедi:

____________________________________________________________________

 Р/с| Көрсеткiш   |Өлшем  | 2000| 2001| 2002  |         Болжам 

  N |             |бiрлі.|  жыл|  жыл| жыл   |

    |             | гі   |___________________________________________

    |             |      | факт|факт |бағалау|2003 ж.|2004 ж.|2005 ж. 

____________________________________________________________________

  1      2           3      4      5      6      7        8       9

____________________________________________________________________

1   Халықтың      АҚШ 

     жан басына    долла. 

     шаққанда      ры     1230,2  1494  1631   1736   1869    2028

     алынатын 

     жалпы iшкi

     өнiм 

2   Табыстары ең 

     төменгi

     күнкөріс 

     деңгейiнен 

     төмен 

     халықтың 

     үлесi          %     31,8    28,4  27,0   25,0   23,0    20,0

3   Жұмыссыз.

     дық деңгейi   -//-   12,8    10,4  9,4     9,0    8,5     8,1

4   Экономикалық 

     белсендi 

     халыққа 

     шаққанда 

     шағын 

     кәсiпкерлiк 

     саласында 

     iстейтiндер.

     дiң үлесi     -//-    22      23    24     25     26     27

5   Шағын 

     кредит алған 

     азаматтар     мың 

     саны          адам    4,0     1,4   6,6    23,2   23,7   24,3

6   Кәсiби 

     даярлауға, 

     қайта 

     даярлауға 

     және 

     бiлiктiлiгiн 

     арттыруға 

     жiберiлген 

     жұмыссыз.     мың 

     дар саны      адам   12,8    21,3   20,4   21,2    22,3  23,7

7   Қоғамдық 

     жұмыстарға 

     қатысқан 

     жұмыссыз.

     дар саны      -//-   116,4   132,5  134,0  135,0  136,0  137,0

8   Ауыз сумен 

     қамтамасыз 

     етiлмеген 

     халықтың 

     үлесi:

     қалалық               15      14     13     11      9     6

     ауылдық        %      29      27     25     22     20    15

9   Ауылдық 

     жердегi пәтер  -//-   81,4   78,9   77,9   77,5   77,1   76,4

     телефондары 

     жоқ отбасылар 

     үлесi*

10  5-6 жастағы 

     балалардың 

     мектеп алды 

     даярлығымен 

     қамтылу 

     деңгейi       -//-    70      82      82    85     90     90

11  Туберкулез.    100

     ден қайтыс     мың 

     болу          адамға  26,6   24,5    25,4   24,6  23,9   23,2

12  Туберкулез.    100

     бен ауру       мың 

                   адамға 153,2   155,7   170,7 168,0  165,0  160,0

13  Сәбилер       1 мың 

     өлiмi         тiрi 

                   туыл.

                   ғанға  19,6    19,4    19,4  19,0   18,8   18,6

14  Аналар өлiмi   100

                    мың 

                    тiрi 

                    туыл.

                    ғанға 60,9    48,6   66,4   62,4   60,2   50,6

15  Халықтың 

     алдағы 

     өмiрiнiң 

     орташа 

     ұзақтығы,

     соның iшiнде:  жылдар 

                    саны  65,4    65,6   66,4   66,6   67,0   67,4

     ерлер                59,8    60,3   60,3   60,6   61,3   62,0

     әйелдер              71,3    71,1   72,1   72,2   72,3   72,5

___________________________________________________________________

* жедел деректер 

 

3. КЕДЕЙЛIКТI АЗАЙТУДЫҢ НЕГIЗГI БАҒЫТТАРЫ 

 

3.1. Кедейлiктi сипаттайтын  көрсеткiштердi жетiлдiру жөнiндегi шаралар 

 

       Кедейлiктi сипаттайтын көрсеткiштердi жетiлдiру  үшiн: 

       азық-түлiк  және азық-түлiктiк емес тауарлар  мен қызмет түрлерiне (тұрғын үйдi  күтiп ұстау, көлiктiк шығыстар) жұмсалатын нақты шығындарды  ескере отырып, ең төменгi күнкөрiс  деңгейi мен құрылымына талдау  жасау; 

       денсаулық  сақтау және бiлiм беру қызметтерiне  қол жетiмдiлiгi дәрежесiн мейлiнше  дәл көрсететiн индикаторларды  айқындау немесе әзiрлеу және  оларды статистикалық есептiлiк  жүйесiне енгiзу;

       сумен  жабдықтау қызметтерiн көрсетуiне, коммуналдық қызметтер көрсетуiне, көлiк инфрақұрылымына қол жетiмдiлiгi  индикаторларын әзiрлеу қажет. 

 

3.2. Халықтың әлеуметтік  осал топтарында кедейлiкті азайту  жөніндегi шаралар 

 

       Табысы  төмен және көп балалы отбасыларының  балалары Табысы төмен отбасыларды  мемлекеттiк қолдау "Мемлекеттік  атаулы әлеуметтiк көмек туралы" Қазақстан Республикасының Заңы  шеңберiнде жүзеге асырылатын  болады. Жалпыға бірдей мiндеттi  орта бiлiм қорынан қаржы бөлу  әртүрлi көздерден алынатын деректердiң  (үй шаруашылықтарын зерттеу,  әлеуметтiк карталар, ата-аналардың  өтiнiштерi) көмегiмен айқындалған  көп балалы кедей отбасыларының  үлесiне сәйкес сараланған және  негiзделген түрде жүргізілуi  тиiс. 

 

 Ұзақ уақыт бойы  жұмыссыз жүргендер 

 

       Қоғамдық  жұмыстарды, кәсiпкерлiкке үйретудi, кәсiптік қайта оқытуды және  қайта даярлауды ұйымдастыру,  әлеуметтік оңалту жөнiнде жұмыстар  жүргiзу кезiнде ұзақ уақыт  бойы жұмыссыз жүргендерге басым  көңiл бөлiнедi.

 

 Оқымайтын және жұмыс  iстемейтiн жастар 

 

       Оқымайтын  және жұмыс iстемейтiн жастарды  анықтау және оларды еңбек  пен әлеуметтiк өмiрге, оның iшiнде  олар үшiн тартымды қызмет салаларына  тарту жөнiнде шаралар қабылдау.

       Оқымайтын  және жұмыс істемейтiн жастарды  еңбекке, спортқа және өнерге  тарту арқылы оларды есiрткi  мен алкоголь тұтынудан, қылмыстық  топтарға қатысудан сақтандыру  мақсатында олармен ақпараттық  және насихат жұмыстарын ұйымдастыру. 

 

 Жалғызiлiктi қариялар 

 

       Yкiметтiк  емес және басқа да ұйымдарды  жалғызiлiктi қарияларға күтiм жасауға  тарту жөнiндегi жұмысты жандандыру. Оларға көмек көрсету жөнiнде  әлеуметтiк қызметтер құру мүмкiндiгiн  қарастыру. 

 

 Мүгедектер 

 

       Мүгедектердi  еңбек қызметiне тарту үшiн  жағдайлар жасау, олардың қажеттiлiктерiн  қанағаттандыруға жәрдемдесетiн  инфрақұрылымды жетiлдiру есебiнен  олардың толыққанды өмiрге қатысу  мүмкiндiктерiн кеңейту. 

       Мүгедектердi  оңалтудың техникалық құралдарымен  қамтамасыз ету жөнiнде шаралар  қолдану. 

 

 Межелiк топтар 

 

       Межелiк  топтар арасында кедейлiктi азайтуға  бағытталған негiзгi шаралар алдын  алу шаралары болып табылады. Атап айтқанда, үкiметтiк емес  ұйымдарды тарта отырып, мектептерде,  интернаттарда, арнаулы мекемелерде,  оңалту орталықтарында және бас  бостандығынан айыру орындарында  алдын алу жұмысын күшейту  қажет. Межелiк топтарға жататын  адамдарды тиiмдi әлеуметтiк бейiмдеуге  жәрдемдесетiн нормативтiк құқықтық  база әзiрлеу қажет. Межелiк  топтардың қоғам өмiрiне терiс  ықпалын азайту жөнiнде арнайы iс-шаралар жүргiзу керек.