Рэч Паспалитая

1767 г., 20 сакавіка. 

Утварэнне Слуцкай  канфедэрацыі пратэстанцкай і праваслаўнай шляхты, якую ўзначальваў кальвініст граф Грабоўскі і праваслаўны епіскап Георгій Каніскі; створана пры падтрымцы расійскага пасла ў Рэчы Паспалітай М.В.Рапніна; Кацярына II прыслала ім і іншым канфедэратам на «дапамогу» 40-тысячную армію.

1767 г. 

Пастанова сойма  Рэчы Паспалітай пра ўраўнаванне  ў палітычных правах усіх дысідэнтаў щляхецкага паходжання, у тым ліку праваслаўных, пратэстантаў і католікаў.

1768 г., 29 лютага. 

Утварэнне шляхтай  Рэчы Паспалітай Барскай канфедэрацыі (у г. Бар, Украіна), якая выступіла за цэласнасць і незалежнасць дзяржавы; у ліку кіраўнікоў гэтай патрыятычнай канфедэрацыі ў розны час былі К.Радзівіл, вялікі гетман літоўскі М.Агінскі, маршалак літоўскі М.Пац, арміяй канфедэратаў камандаваў Ю.Сапега.

1768 г., кастрычнік. 

Расійскія войскі разграмілі атрады Барскіх канфедэратаў пад  мястэчкам Дзярэчын (Слонімскі павет), занялі Нясвіжскую і Слуцкую крэпасці.

1768 г. 

Стварэнне жыхаром Віцебска С.Аверкам Віцебскага летапісу (вядомы ў гісторыі як летапіс Аверкі); складзены на аснове мясцовага летапісу М.Панцырнага, запісаў Чарноўскіх, Г.Аверкі і матэрыялаў, сабраных С.Аверкам.

1768 г. 

Пабудаваны Вольнаўскі уніяцкі касцёл (цяпер Троіцкая праваслаўная царква у в. Вольна Баранавіцкага  раёна) — помнік архітэктуры.

1769 г. 

Заснаванне ў в. Бабоўня (Капыльскі раён) суконнай мануфактуры.

1769 г. 

Атрады канфедэратаў перамаглі расійскія войскі пад  Бераставіцай, Слонімам і Мышшу (каля Баранавіч).

1769 г.  

Пабудова ў мястэчку Жыровічы (Слонімскі раён) Богаяўленскай  і Крыжаўзвіжанскай цэркваў.

1769—1780 г. 

Дзейнасць у Гродне тэатра Тызенгаўза.

1770 г. 

Дзейнасць атрада канфедэратаў на чале з Ш.Касакоўскім у раёнах Мядзеля, Радашковіч, Мінска; атрады разбіты  расійскімі войскамі пад Навагрудкам.

Каля 1770 г. — 1790 г. 

Дзейнасць у Слоніме тэатра, створанага М.К.Агінскім.

1771 г., 12 верасня. 

Расійскія войскі на чале з А. В. Суворавым у бітве  каля вескі Сталавічы (Баранавщкі раен) перамаглі войска гетмана вялікага літоўскага М. К. Агінскага

1772 г. 

Першы падзел Рэчы Паспалітай паміж Расіяй, Прусіяй і Аўстрыяй (паводле Пецярбургскай канвенцыі  ад 5 8 1772 г ), далучэнне ўсходняй часткі Беларусі да Расійскай Імперыі.

1772 г. 

Ва ўсходняй Беларусі, далучанай да Расійскай Імперыі, утворана Магілеўская губерня, Аршанская, Магілеўская, Мсціслаўская і Рагачоўская  правінцыі Віцебская і Полацкая правінцыі ўключаны ў склад Пскоўскай губерні.

1772—1823 г.  

Існаванне Беларускага  генерал-губернатарства.

1773 г. 

Заснаваны Воўчынскі  Троіцкі касцел (в. Воўчын Камянецкага  раена) помнік архітэктуры позняга барока.

1773—1794 г. 

Дзейнасць у Рэчы Паспалітай Адукацыйнай народнай камісіі, намаганнямі якой на Беларусі адкрыта 20 акруговых і падакруговых школ.

1774 г., люты. 

Грамата расійскай  Імператрыцы Кацярыны II пра заснаванне Беларускай каталіцкай епархіі.

1775 г. 

Закладка у Гродне батанічнага саду — першага батанічнага  саду на тэрыторыі Беларусі.

1775-1781 г. 

Дзейнасць у Гродне Вышэйшай медыцынскай акадэміі —  першай медыцынскай навучальнай  установы на тэрыторыі Беларусі; кіраўнік Ж.Жылібер.

1776 г., 4 верасня. 

Утварэнне Полацкай губерні.

1776 г., 2 снежня —  1835 г., 26 красавіка. 

Жыццё і дзейнасць  Анёла Доўгірда — беларускага філосафа, логіка і псіхолага.

1776 г. 

Пазбаўленне гарадоў  і мястэчак усходняй часты Беларусі, уключанай у склад Расійскай імперыі, самакіравання паводле магдэбургскага права.

1776—1783 г. 

Выданне «Газеты  Гродзеньскай» («Gazeta Grodzienska») — першага  перыядычнага выдання на тэрыторыі  сучаснай Беларусі.

1777 г. 

Пачата будаўніцтва  Гомельскага палацава-паркавага  ансамбля; палац пабудаваны да 1796 г. у стылі класіцызму.

1779 г. 

Пачата будаўніцтва  Днепра-Бугскага канала, які злучаў Дняпро (па рацэ Прыпяць і Мухавец) з Заходнім Бутам і Віслай.

1770-я гады. 

Пабудаваны Бешанковіцкі палац —- помнік архітэктуры класіцызму; пры ім закладзены парк.

1780 г. 

Заснаванне ў Магілёве тэатра.

1780 г. 

Утварэнне ў Магілёве каталіцкага архіепіскапства, якому падпарадкоўваліся ўсе касцёлы у Расійскай імперыі.

1780—1870 г. 

Дзейнасць у мястэчку Вішнева (Валожынскі раён) металургічнага завода, які працаваў на мясцовай сыравіне.

1783 г. 

Пабудаваны Будслаўскі касцёл бернардзінцаў (в. Будслаў Мядзельскага раёна) — помнік архітэктуры позняга барока.

1784 г. 8 лістапада  — 1864 г. 

Жыццё і дзейнасць  Тэадора Нарбута — гісторыка і археолага, аўтара 9-томнай «Гісторыі літоўскага народа», шматлікіх іншых прац па гісторыі Беларусі.

1785 г., 21 красавіка. 

Даравальныя граматы  дваранству (збор саслоўных прывілеяў) і гарадам (асновы самакіравання) Расійскай  імперыі; пашыраліся і на ўсходнія землі Беларусі.

1785 г. 

Адкрыццё суднабудаўнічай  верфі у горадзе Крычаве.

1786 г., 22 сакавіка  — 1861 г., 29 мая. 

Жыццё і дзейнасць  Іахіма Лялевеля — гісторыка, вучонага, патрыёта.

1788—1792 г. 

Вялікі сойм Рэчы Паспалітай, празваны Чатырохгадовым, правёў некалькі наспелых рэформ.

1788 г., 26 верасня —  1877 г., 25 ліпеня 

Жыццё і дзейнасць  Івана Іванавіча Насовіча — беларускага  філолага, этнографа і фалькларыста, стваральніка «Слоўніка беларускай мовы».

1789 г. 

Адкрыццё ў Магілёве і Полацку галоўных народных вучылішчаў; аналагічнае вучылішча ў 1793 г. адкрыта ў Мінску.

1791 г., 3 мая. 

Прыняцце Вялікім  соймам Рэчы Паспалітай новай канстытуцыі, якая мела на мэце спрыяць палітычнаму  і эканамічнаму развіццю краіны, гарантавала, што кіруючыя органы дзяржавы будуць складацца напалову з прадстаўнікоў  польскіх зямель, напалову — з зямель Вялікага княства Літоўскага.

1791 г. 

У Пінску адбылася Кангрэгацыя праваслаўнай царквы Польшчы, Літвы і Беларусі, якая прызнала яе аўтакефальнасць (самастойнасць) і стварыла сваю кансісторыю.

1792г., 27 красавіка. 

Стварэнне Таргавіцкай  канфедэрацыі (існавала да верасня 1793 г.) саюза магнатаў і шляхты Рэчы Паспалітай, незадаволеных рашэннямі  Чатырохгадовага сойма 1788—1792 г. і  Канстытуцыяй 3 мая 1791 г.; расійскія  войскі перайшлі граніцу Рэчы Паспалітай і памаглі канфедэратам захапіць уладу.

1792 г., май—ліпень. 

Расійскія войскі з  баямі занялі Браслаў, Ушачы, Бабруйск, Нясвіж, Навагрудак, Слонім, Гродна; 11 чэрвеня пад Мірам разбіты корпус Ю.Юдзіцкага; 3 ліпеня адбылася бітва пад Зэльвай, 10 ліпеня — пад Мсцібавам, 23 ліпеня — пад Брэстам.

1792 г., 25 чэрвеня. 

Утварэнне Літоўскай  генеральнай канфедэрацыі на чале з  канцлерам літоўскім А.Сапегам.

1792 г., 6 верасня —  1852 г., 13 лістапада. 

Жыццё і дзейнасць І.І.Грыгаровіча —- беларускага гісторыка афіцыйнага кірунку, археографа, мовазнаўца.

1792 г., верасень. 

Польская і Літоўская часткі Таргавіцкай канфедэрацыі аб'ядналіся ў Брэсце ў «Найсвятлейшую канфедэрацыю абодвух народаў».

1792 г., верасень. 

Інтэрвенцыя Расійскай  імперыі на тэрыторыю Рэчы Паспалітай; адмена Канстытуцыі 3 мая 1791 г. Рэчы Паспалітай і рэформ Чатырохгадовага сойма.

1793 г., студзень. 

Другі падзел Рэчы Паспалітай (паводле Пецярбургскай канвенцыі  ад 23.1.1793 г.); далучэнне да Расійскай  Імперыі цэнтральнай часткі Беларусі і Правабярэжнай Украіны.

1793 г., 3 красавіка. 

Утварэнне Мінскай  губерні (існавала да 1921 г.).

1793 г., 17 чэрвеня —  23 верасня. 

Гродзенскі сойм — апошні сойм Рэчы Паспалітай (у  горадзе Гродне; палац, у якім адбываўся  сойм, быў абкружаны расійскімі войскамі), прыняў новую канстытуцыю Рэчы Паспалітай і у канцы маўкліва прыняў рашэнне аб 2-м падзеле дзяржавы.

1793 г., верасень. 

Роспуск Таргавіцкай  канфедэрацыі і стварэнне Гродзенскай  канфедэрацыі.

1793 г., лістапад. 

Сойм Рэчы Паспалітай прыняў Гродзенскую канстытуцыю, якая аднаўляла ўсе ранейшыя прывілеі шляхты і захоўвала liberum veto.

1793 г. 

Утварэнне Мінскай  праваслаўнай епархіі.

1793—1795 г. 

Утварэнне і існаванне  ў Рэчы Паспалітай Браслаўскага і  Гродзенскага ваяводстваў.

1794 г., 24 сакавіка  — 16 лістапада. 

Вызваленчае паўстанне  ў Рэчы Паспалітай пад кіраўніцтвам Андрэя Тадэвуша Касцюшкі.

1794 г., 23 красавіка. 

Вызваленчае паўстанне  пачалося ў Вялікім княстве Літоўскім; створаны паўстанцкі ўрад —- «Найвышэйшая рада літоўскага народа»; у Вільні дзейнічала паўстанцкая арганізацыя «Віленскія якабінцы»; выдавалася «Віленская народная газета» (на польскай мове).

1794 г., красавік. 

Мясцовыя органы вызваленчага паўстання (камісіі парадку) створаны ў Гродне, Брэсце, Ваўкавыску, Слоніме, Навагрудку, Пінску, Ашмянах, Кобрыне, Лідзе, Браславе і шш.; штаб паўстанцкай арміі Я.Ясшскага размяшчаўся ў Ашмянах.

1794 г., 7 мая. 

А. Касцюшка выдаў  Паланецкі універсал, якім абвясціў сялян свабоднымі ад прыгону, але без прадастаўлення зямлі.

1794 г., 23 мая. 

Указ Кацярыны II пра  ўвядзенне у Расійскай імперыі  «мяжы яўрэйскай аселасці»; уключала ўсе беларускія губерні (скасаваны 2.4.1917 г.).

1794 г., 10 чэрвеня. 

Утварэнне ў Гродне Цэнтральнай дэпутацыі Вялікага княства Літоўскага — выканаўчага  органа паўстання.

1794 г., 25 чэрвеня. 

Паражэнне паўстанцкага войска (тры корпусы пад камандаваннем  Я.Ясінскага, Ф.Сапегі, А.Хлявінскага, палкі  на чале з Ю.Беляком, Кіркорам, Бараноўскім, Ахматовічам) пад мястэчкам Солы.

1794 г., 4 верасня. 

Бой паміж паўстанцкімі войскамі і расійскім атрадам  на чале з П.Дз.Цыцыянавым каля мястэчка Любань; атрад паўстанцаў пад кіраўніцтвам С.Грабоўскага разбіты і капітуляваў.

1794 г., 17 верасня, 19 верасня 

Корпус расійскіх  войск на чале з А.В.Суворавым  у баях пад Крупчыцамі і Брэстам нанёс паражэнне корпусу К.Серакоўскага.

1794 г., 10 кастрычніка. 

Перамога расійскіх  войск над войскам паўстанцаў у баі пад Мацяёвіцамі; паранены А.Т.Касцюшка трапіў у палон; гэты бой фактычна прадвырашыў лес паўстання.

1794 г. — 1851 г., 11 сакавіка. 

Жыццё і дзейнасць  беларускага і польскага пісьменніка Яна Баршчэўскага.

1794—1912 г. 

Існаванне Літоўскага (з 1830 г. называлася Віленскае, з 1893 г. — Віленскае, Гродзенскае і Ковенскае) генерал-губернатарства, у склад якога ўваходзіла большая частка тэрыторыі Беларусі, да 1796 г. яго цэнтр г. Гродна, потым — Вільня.

1795 г., кастрычнік. 

Трэці падзел Рэчы Паспалітай (паводле Пецярбургскай канвенцыі  ад 24.10.1795 г.) — далучэнне да Расійскай  імперыі заходняй часткі Беларусі, часткі Літвы (да Коўна) і Курляндыі; паўднёва-заходняя частка Берасцейскага ваяводства была далучана да Аўстрыі, паўночна-заходняя частка Гродзеншчыны — да Прусіі.

1795 г., 25 лістапада.