Рэч Паспалитая

РЭЧ ПАСПАЛІТАЯ (1565 - 1795).

16 СТАГОДДЗЕ

 

1572—1630 г. 

Жыццё і дзейнасць  Мялеція Сматрыцкага — беларускага  і ўкраінскага грамадска-палітычнага  і царкоўнага дзеяча, пісьменніка-палеміста, аутара першай «Грамматики словенский правильная синтагма» (1619 г.).

Пачатак 1573 г. 

Выдавнне законаў, паводле якіх шляхта набывала афіцыйнае  права выбіраць караля польскага  і вялікага князя Вялікага княства  Літоўскага; феадалам Рэчы Паспалітай дазвалялася судзіць і караць сялян у сваіх маёнтках.

1573 г., 11 мая. 

На элекцыйным сойме  у Варшаве каралём польскім і  вялікім князем Вялікага княства Літоўскага выбраны Генрык Валезы (каранаваны 24.2.1574 г.; правіў у Рэчы Паспалітай да 19.6.1574 г.; 15.1.1575 г. выбраны каралём Францыі як Генрых Валуа).

1573 г.  

Прыняты акт аб свабодзе веравызнанняў у Рэчы Паспалітай.

1574 г., 10 снежня —  1653 г.  

Жыццё і дзейнасць  Мікалая Лянчыцкага — дзеяча беларускай культуры, стваральніка твораў маральна-рэлігійнага  характару, прапаведніка талерантных  міжканфесійных адносін.

1574 г.  

Выданне Сымонам  Будным Новага запавету, Бібліі (у мястэчку Лоск каля Валожына); прадмова, каментарыі і заўвагі выдання з'яўляюцца першай спробай рацыяналістычнай крытыкі евангелічных кніг.

1574—1623 г. 

Дзейнасць у Вільні друкарні братоў Мамонічаў; заснаваў Пётр Мсціславец на сродкі магілёўскіх купцоў Мамонічаў; друкарня выпусціла каля 60 выданняў.

1575 г., 15 снежня.  

Выбранне каралём  Польшчы і вялікім князем літоўскім Стафана Баторыя (Сцяпан Батура, княжыў і быў каралём да 12 снежня 1586 г.).

1576 г. 

Атрыманне мястэчкам  Сураж (цяпер гарадскі пасёлак у Віцебскім раёне) самакіравання паводле магдэбургскага права.

1576 г. 

Захоп рускімі войскамі горада Гомеля і вяртанне яго ў  склад Вялікага княства Літоўскага з дапамогай войск Юрыя Радзівіла.

1576—1586 г. 

Горад Гродна быў  рэзідэнцыяй караля Польшчы і  вялікага князя Вялікага княства Літоўскага Стафана Баторыя (Сцяпана Батуры).

1577 г. 

Атрыманне гарадамі Магілёў, Мазыр і мястэчкам Ула (цяпер гар. пасёлак у Полацкім раёне) поўнага магдэбургскага права.

1579 г., ліпень.  

Пачатак вызвалення арміяй Стафана Баторыя беларускіх зямель, захопленых рускімі войскамі.

1579 г., 4—30 жніўня.  

Вызваленне Полацка  ад рускіх войск.

1579 г. 

Беларуска-літоўска-польскія войскі на чале з гетманам вялікім Мікалаем Радзівілам і яго сынам гетманам польным Крыштофам Радзівілам ад рускіх войскаў крэпасці Казяны, Сітна, Сокал, Суша.

1579 г. 

Аблога войскамі Стафана Баторыя Езярышчанскага замка, захопленага рускімі войскамі.

1579 г. 

Пераўтварэнне Віленскай езуіцкай акадэміі у Віленскі універсітэт першы універсітэт ва Усходняй Еўропе.

1579 г. 

Атрыманне мястэчкам  Мір самакіравання паводле магдэбургскага права.

1580 г., восень. 

Войскі Стафана  Баторыя занялі гарады Усвят, Веліж, Невель, Завалочча, Езярышча, Вялікія  Лукі, Холм, Старую Русу.

1580 г. 

Спаленне горада Магілёва рускімі войскамі на чале з князем Сярэбраным.

1580 (?) г. 

Выданне беларускамоўнага «Евангелля»; яго пераклаў на беларускую мову, напісаў прадмову і выдаў у друкарні, заснаванай у сваім радавым маёнтку Цяпіна, Васіль Цяпінскі.

1581 г., 1 сакавіка. 

Утварэнне Галоўнага літоўскага трыбунала — найвышэйшага судовага апеляцыйнага органа у Вялікім княстве Літоўскім.

1581 г., 26 жніўня. 

Войскі Стафана  Баторыя асадзілі Пскоў.

1581 г. 

Заснаванне у Полацку  езуіцкага калегіума (сярэдняй навучальнай  установы класічнага тыпу); у 1812 г. пераўтвораны у акадэмію — першую вышэйшую навучальную ўстанову на тэрыторыі сучаснай Беларусі; пры калегіуме заснавана полацкая друкарня.

1581 г. 

Атрыманне горадам  Пінскам самакіравання паводле магдэбургскага права

1581 г. 

Аблогі рускімі  войскамі гарадоў Магілёва і Шклова, спусташэнне імі ваколіц Дуброўна, Оршы, Копысі, Шклова, Мсціслава.

1582 г., 15 студзеня. 

Перамір'е на 10 гадоў паміж Расіяй і Рэччу Паспалітай, заключанае у г. Ям-Запольскім (падпісана расійскім царом Фёдарам Іаанавічам і канцлерам Вялікага княства Літоўскага Львом Сапегам). Паводле перамір'я Расія адмаўлялася ад Лівоніі, Полацка, Невеля, Веліжа; Рэч Паспалітая вяртала занятьш ей крэпасці на расійскай тэрыторыі; фактычнае завяршэнне Лівонскай вайны.

1582 г.  

Першае ўпамінанне ў пісьмовых крыніцах гарадскога пасёлка Бягомль (у Докшыцкім раёне).

1583 г.  

Пачатак рэканструкцыі  Нясвіжскага замка Радзівілаў у  палацава-замкавы комплекс; рэканструкцыя  вялася паводле праектаў славутага  Італьянскага архітэктара Джавані Бернардоні.

1584 г. 

Заснаванне ў Нясвіжы  езуіцкага калегіума; пазней падобныя калегіумы існавалі у Брэсце, Бабруйску, Віцебску, Гродне, Драгічыне, Магілёве, Менску, Навагрудку, Оршы, Слуцку і інш.

1586 г., 12 снежня. 

Каралём польскім і  вялікім князем літоўскім выбраны Жыгімонт III Ваза (правіў да 1632 г.).

1586 г. 

Атрыманне горадам  Нясвіжам самакіравання паводле  магдэбургскага права.

1587 г. 

Атрыманне горадам  Лідай самакіравання паводле  магдэбургскага права.

1587 — 1593 г. 

Будаўніцтва у Нясвіжы  фарнага касцёла — помнік архітэктуры  барока; пабудаваны пад кіраўніцтвам Дж.Бернардоні.

1588 г., 28 студзеня. 

Зацвярджэнне каралём  Рэчы Паспалітай Жыгімонтам III Вазай 3-га Статута Вялікага княства Літоўскага — збору законаў феадальнага  права; унікальны помнік беларускай мовы, пісьменнасці і юрыдычнай думкі. Дзейнічаў на Беларусі да 1840 г.

1589 г. 

Атрыманне гарадамі Кобрын і Пружаны самакіравання  паводле магдэбургскага права.

1589 г. 

Утварэнне Брэсцкай, Гродзенскай і Магілёўскай эканомій.

1589 г. 

Афіцыйнае зацвярджэнне права «Ліберум вета» («Забараняю») — звычаю у Рэчы Паспалітаи, паводле  якога кожны пасол (дэпутат) сойма  мог выказаць нязгоду з любой  соймавай пастановай; кожная пастанова  павінна была прымацца толькі пры  аднагалоснай згодзе.

1590 г. 

Атрыманне мястэчкам  Любча (цяпер гар. пасёлак у Навагрудскім раёне) самакіравання паводле магдэбургскага права.

1590 г. 

Захоп горада Быхава данскімі казакамі М.Федаровіча.

1590—1592 г. 

Заснаванне першых на Беларусі праваслаўных брацтваў, у  тл. брацкіх школ і друкарняў (у Магілёве, Менску, Вільні, Бярэсці, Гародні і інш.).

1592—1599 г. 

Кароль Рэчы Паспалітай Жыгімонт III Ваза быў адначасова і  каралём Швецыі.

1593 г. 

Выданне ў друкарні Л.і К.Мамонічаў «Буквара» —  аднаго з першых на Беларусі.

1594—1596 г. 

Казацка-сялянскае  паўстанне на Украіне; дзейнасць  на поўдні Беларусі казацкіх загонаў (атрадаў) пад кіраўніцтвам Севярына Налівайкі.

1595 г., снежань. 

Захоп казацкімі  атрадамі С.Налівайкі гарадоў Петрыкава  і Слуцка, спа ленне імі Магілёва; захоп казакамі на чале з Шавулам  горада Прапойска (цяпер Слаўгарад).

1595 г., снежань. 

Разгром казацкіх загонаў  С.Налівайкі войскам Вялікага княства Літоўскага каля в. Буйнічы (пад Магілёвам).

1595—1618 г. 

У Гародні пабудаваны комплекс кляштара і касцёла бернардзінцаў  — помнік архітэктуры ранняга барока.

1596 г., 6 кастрычніка. 

Берасцейская царкоўная  унія — пагадненне пра аб'яднанне  на тэрыторыі Рэчы Паспалітай праваслаўнай царквы з каталіцкай на ўмовах прызнання вяршэнства папы рымскага і асноўных догматаў каталіцкай царквы, за захаванне праваслаўных абрадаў, богаслужэння на роднай мове; утварэнне на Беларусі уніяцкай царквы.

1596 г. 

Выданне у Вільні «Буквара» і «Грамматіки словенской...» Лаўрэнція Зізанія.

1596 г. 

Перанясенне сталіцы  Рэчы Паспалітай з Кракава у Варшаву.

1597 г. 

Атрыманне горадам Віцебскам самакіравання паводле магдэбургскага права.

Каля 1597 г. — 1648 г., 15 верасня 

Жыццё і дзейнасць  Афанасія Філіповіча —- пісьменніка-палеміста, грамадскага і царкоўнага дзеяча Вялікага княства ЛІтоўскага; у 1649 г. кананізаваны праваслаўнай царквой у святыя.

1598 г. 

Выданне на старабеларускай  мове палемічнага твора Філалета Хрыстафора «Апокрысіс», скіраванага  супраць брэсцкай уніі і яе абаронцаў  П.Скаргі і І.Пацея.

1599 г. 

Першае ўпамінанне у пісьмовых крыніцах горада Вілейкі як цэнтра староства.

1600 г. 

Падпісана мірнае пагадненне на 20 гадоў паміж Расіяй і Рэччу Паспалітай (падпісалі расійскі цар Барыс Гадуноў і канцлер Вялікага княства Літоўскага Леў Сапега).

1600—1629 г. 

Вайна Рэчы Паспалітай са Швецыяй.

1600(?)—1651(?) г. 

Жыццё і навуковая  дзейнасць Казіміра Семяновіча —  тэарэтыка артылерыі, які ўпершыню прапанаваў ідэю шматступеньчатай ракеты; трымаўся гуманістычнага светапогляду і лічыў вайну найвялікшым  няшчасцем для чалавецтва.

16 ст. 

Пачатак развіцця на Беларусі вотчыннай прамысловасці.

16 ст. 

Заснаванне у мястэчку Жыровічы (Слонімскі раён) праваслаўнага  манастыра (з 1613 г. належаў базыльянам) — комплекс помнікаў архітэктуры 17—19 ст.

2-я палова 16 ст. 

Дзейнасць першых на Беларусі бібліятэк: у Полацку, Слуцку, Менску,Магілёве.

2-я палова 16 ст. 

Узнікненне і пашырэнне  сатырычнага твора «Прамова Мялешкі», аўтарства якога прыпісваюць  дзяржаўнаму і ваеннаму дзеячу Івану  Мялешку.

2-я палова 16 ст. —  пачатак 17 ст. 

Стварэнне Баркулабаўскага  летапісу.

2-я палова 16 ст. —пачатак 17 ст. 

Дзейнасць на Беларусі арыянскіх школ: у Іўі (называлася акадэмія; у 1585—1593 г. яе рэктар Ян Ліцыній  Намыслоўскі), Клецку, Любчы, Лоску, Нясвіжы, Навагрудку і інш.