Рэч Паспалитая

Каля 1651—1714 г. 

Жыццё і дзейнасць  І.Ф.Капіевіча — беларускага асветніка  і кнігавыдаўца, аўтара каля 20 падручнікаў, слоўнікаў, навучальных дапаможнікаў.

1652 г. 

Атрыманне мястэчкам  Капыль самакіравання паводле магдэбургскага права.

1653 г. 

У Куцеінскай друкарні (пад Оршай) друкар І.Труцэвіч выдаў кнігу П.Бярынды «Лексіконъ славеноросскій именъ толъкованіе».

1654 г., 18 студзеня. 

Пераяслаўская рада зацвердзіла рашэнне Маскоўскага  сабора пра далучэнне Украіны  да Расійскай дзяржавы.

1654 г., вясна —  1667 г. 

Вайна Расіі з  Рэччу Паспалітай за Беларусь і Украіну; гэга вайна стала нацыянальнай трагедыяй  беларускага народа: большасць гарадоў, мястэчак і вёсак была разрабавана  і спалена, гаспадарка прыйшла у  заняпад, колькасць насельніцтва скарацілася  напалову.

1654 г., май. 

Пачатак наступления  расійскіх войск: галоўныя сілы на чале з царом Аляксеем Міхайлавічам наступалі  на Смаленск, армія В.П.Шарамецева —  на Полацка-Віцебскі раён, армія А,М.Трубяцкога — на Рослаўль і Мсціслау, саюзныя Расіі украінскія казакі на чале з наказным гетманам І.Н.Залатарэнкам —— на Гомель, Прапойск, Стары Быхаў, атрады Л.Салтыкова і Я.Ялагіна —- на Люцын, Рэжыцу, Дзвінск.

1654 г., май—чэрвень. 

80-тысячная расійская  армія заняла Дарагабуж, Рослаў, Мсціслаў, Копысь, аблажыла Смаленск (узяла праз 3 месяцы) казацкія войскі (3 палкі, 20 тыс. чалавек) занялі  Гомель, Чачэрск, Новы Быхаў і аблажылі Стары Быхаў.

1654 г., ліпень —  12 кастрычніка 

Аблога і штурм  царскімі воискамі города Дуброўна.

1654 г., 24 жніўня 

Ўзяцце расійскім  войскам горада Магілева.

1654 г., лета. 

Расійская армія  на чале з В. П. Шарамецевым заняла на поўначы Беларусі гарады Полацк, Невель, Дзісну, Усвят.

1654 г., сярэдзіна жніўня  — 18 лістапада 

Аблога і ўзяцце 20-тысячным расійскім войскам горада Віцебска.

1654 г., жнівень —  1657 г., студзень 

Беспаспяховыя аблогі ўкраінскімі казакамі і рускімі  воискамі горада Стары Быхаў.

1654 г., верасень —  1655 г., сакавік. 

Аблога воискамі Вялікага княства Літоўскага горада Дзісна

1654 г. 

Аблога расійскімі войскамі Смаленска, Чачэрска і іншых  гарадоў Беларусі.

1654, 1659, 1660 г. 

Аблогі і штурмы расійскімі войскамі гарадоў Мсціслаў і Нясвіж; беспаспяховыя аблогі города Ляхавічы.

1654, 1658, 1661 г. 

Аблогі і штурмы расійскімі войскамі горада Крычава.

1654—1667 г. 

Існаванне і дзейнасць  Беларускага казацкага палка  на чале з магілёўскім шляхціцам  К.Ю.Паклонскім; полк створаны расійскім  урадам, але ў лютым 1655 г. перайшоў на бок беларуска-літоўскага войска.

Канец 1654 г. — пачатак 1655 г. 

Беларуска-літоўскія  войскі пад кіраўніцтвам Я.Радзівіла, А.Гансеўскага, П.Сапегі, Глябовіча, Аскеркі  пачалі вызваленне гарадоў, занятых  расійскімі арміямі; знялі аблогу Старога  Быхава, вызвалілі Копысь, Дуброўну, Оршу.

1655 г., студзень —  лістапад. 

Аблога расійскімі войскамі Езярышчынскага замка і  горада Суража.

1655 г., 6 лютага —  1 мая. 

Аблога і вызваленне войскамі Вялікага княства Літоўскага на чале з гетманам Я.Радзівілам і  А.Гансеўскім горада Магілёва.

1655 г., лета. 

Расійскія войскі і  казакі І.Залатарэнкі распачалі  новае наступление на землі Беларусі; зноў захоплены Дуброўна, Орша, Копысь, Барысаў, Мінск, у жніўні — Вільня.

1655 г., лета. 

Расійская армія  А.М.Трубяцкога не здолела авалодаць  Старым Быхавам і Слуцкам, затое  рэйдам прайшла па Беларусі, заняла і спаліла гарады і мястэчкі Клецк, Ляхавічы, Мыш, Сталавічы, Слонім, Навагрудак, Нясвіж, Капыль; атрад Валконскага абрабаваў і спаліў Тураў, Давыд-Гарадок, Столін, Пінск; дзесяткі тысяч сялян і гараджан з Беларусі выведзены ў Расію.

1655 г., лета. 

Заняцце шведскімі  войскамі гарадоў Браслава, Друі, крэпасці Іказнь (непадалёку ад Полацка).

1655 г., 17 жніўня і  20 кастрычніка. 

Кейданскі дагавор  пра ўстанаўленне уніі (саюза) Вялікага княства Літоўскага са Швецыяй (заключаны  у г. Кейданы, Літва); ініцыятарамі саюза  была вялікая група паноў і  шляхты з Жамойціі, да якіх далучыліся Януш і Багуслаў Радзівілы.

1655 г., 26 верасня. 

Аблога і спаленне расійскімі войскамі горада Пінска.

1655 г., верасень. 

Дзве беспаспяховыя  аблогі расійскімі войскамі горада Слуцка.

1655 г. 

Штурм і спаленне казацкімі войскамі І.Залатарэнкі горада Бабруйска.

1655, 1659 г. 

Аблога казакамі І.Залатарэнкі і расійскімі войскамі князя І.А.Хаванскага Лідскага замка.

1655, 1660 г. 

Аблогі і ўзяцце расійскімі войскамі Новагародскага замка.

1656 г., 24 кастрычніка. 

Віленскае перамір'е паміж Расіяй і Рэччу Паспалітай у час вайны 1654 — 1667 г.; расійскаму цару перамір'е патрэбна было для падрыхтоўкі да вайны супраць Швецыі.

Да 1656 г. 

Дзяржаўны дзеяч, дыпламат, пісьменнік Піліп Абуховіч (?—1656 г.) у сваім «Дыярыушы» апісау падзеі грамадска-палітычнага жыцця Рэчы Паспалітай за 1630—54 г.

1656—1659 г. 

Існаванне Беларускага  казацкага палка на чале з Іванам Нячаем; у 1658 г. полк перайшоу на бок  Рэчы Паспалітай і пачаў вызваляць  ад расійскіх войск гарады ўсходняй Беларусі: Быхаў, Чавусы, Мсціслаў, Рагачоў  і інш., полк размяшчаўся ў г.Чавусы (адсюль яго другая назва — Чавускі беларускі полк).

1656—1664 г. 

Дзейнасць Сімяона Полацкага у Полацкай брацкай школе.

1658 г., 16 верасня. 

Гадзяцкі дагавор  паміж Рэччу Паспалітай і ўкраінскім гетманам І.Выгоўскім, паводле якога да Рэчы Паспалітай вярталіся Чарнігаўскае, Кіеўскае і Брацлаўскае ваяводствы, казацтва абвяшчалася саюзнікам польска-беларуска-літоўскага войска.

1659 г., 14 лютага. 

Расійскія войскі штурмам  узялі Стары Быхаў, дзе знаходзіліся казацкія войскі, што перайшлі на бок Рэчы Паспалітай, і жорстка расправіліся з імі.

1659 г., восень. 

На Беларусь накіравана расійская армія пад камандаваннем І.А.Хаванскага, якая ў снежні захапіла Гародню, 15 студзеня 1660 г. — Бярэсце.

1659 г. 

Аблога расійскімі войскамі горада Чачэрска.

1660 г., 18 чэрвеня. 

Паражэнне пад Ляхавічамі расійскіх войск на чале з ваяводам І.А. Хаванскім.

1660 г., 25 чэрвеня. 

Аблога і штурм  украінскімі казакамі горада Пінска.

1660 г., 28 чэрвеня. 

Аб'яднанае беларуска-літоўскае (камандуючы П.Сапега) і польскае (камандуючы С.Чарнецкі) войска разбіла каля в. Палонка (Слонімскі павет) армію І.А.Хаванскага; 3 ліпеня вызваліла Мінск і тэрыторыю  Беларусі да р. Бярэзіна.

1660 г., 8 кастрычніка. 

Беларуска-літоўскія  і польскія войскі адбілі каля г.Чавусы наступление расійскай арміі і вымусілі яе адступаць да Смаленска.

1661 г., 12 лютага. 

Паўстанне ў Магілёве; гараджане знішчылі 3-тысячны гарнізон расійскіх стральцоў, узялі ў  палон салдат гарнізона і трох ваявод.

1661 г., красавік. 

Антырасійскія паўстанні  ў Дзісне, Себежы, Гомелі і інш. акупіраваных гарадах Беларусі.

1661 г., 3 лістапада. 

Паражэнне групы  расійскіх войск на чале з І.А. Хаванскім і Ордын-Нашчокіным каля в. Кушлікі (пад Вільняй); 2 снежня 1661 г. вызвалена Вільня.

1661 г., 6 лістапада. 

Войскі Вялікага княства Літоўскага на чале з С.Чарнецкім  разбілі каля г. Глыбокае расійскае  войска (больш за 18 тыс. чалавек) на чале з І.А.Хаванскім.

1664 г. 

Аблога казацкімі  і расійскімі войскамі гарадоў Пінск і Магілёў; у Магілёве спалены замак.

1664—1666 г. 

Дзейнасць у Бярэсці  манетнага двара, дзе чаканіліся медныя соліды з гербам «Пагоня».

1667 г., 30 студзеня. 

Андросаўскае перамір'е  паміж Расіяй і Рэччу Паспалітай, якім закончылася вайна 1654—1667 г.; у  выніку да Расіі перайшлі Смаленскае ваяводства і Левабярэжная Украіна  з Кіевам. Скончыўся перыяд, які ўвайшоў у гісторыю Беларусі пад назваю «20-гадовая смута». 

1667 г. 

Адкрыццё першага  міждзяржаўнага паштовага маршруту праз Беларусь: Вільня-Мінск—Магілёў—Смаленск—Масква.

1667—1681 г. 

Беларускі разьбяр  па дрэве, майстра «беларускай рэзі»  Арсеній (Старац) кіраваў арцелямі 20 беларускіх майстроў і Палатай разьбярных і сталярных спраў, якія афармлялі  царскі палац у Каломне і Маскоўскім крамлі; гэта спрыяла развіццю мастацкай  разьбы у Расіі.

1668 г., 16 верасня. 

Кароль польскі і вялікі князь літоўскі Ян Казімір, расчараваны няўдачамі, адрокся ад трона (праз 4 гады памёр).

1669 г., 19 чэрвеня. 

Каралём польскім і  вялікім князем літоўскім выбраны  Міхал Вішнявецкі; правіў да 10 лістапада 1673 г.

1670 г. 

Атрыманне горадам  Гомелем самакіравання паводле  магдэбургскага права.

1671—1765 г. 

У Віцебску пры езуіцкім калегіуме дзейнічаў школьны тэатр.

1672 г. 

Указ расійскага ўрада, якім дазвалялася купцам Рэчы Паспалітай гандляваць у гарадах Расійскай дзяржавы.

1673 г. 

Пастанова сойма  аб правядзенні кожнага трэцяга  сойма Рэчы Паспалітай «у Вялікім княстве Літоўскім у горадзе Гродне».

1674 г., 8 мая. 

Выбранне каралём  польскім і вялікім князем літоўскім палкаводца Яна Сабескага; правіў у Рэчы Паспалітай да 1696 г.

1676 г. і 1683—1699 г. 

Вайна Рэчы Паспалітай супраць Турцыі і яе васала —  Крымскага ханства; вайна даведзена  да перамогі

1681 г. 

Выступленні праваслаўных жыхароў Полацка супраць уніяцкага  мітрапаліта Жахоўскага.

1682 г. 

Заснаванне горада Ветка стараверамі-бежанцамі з Расіі.

1686 г., 16 мая. 

Заключэнне «Вечнага міру» — мірнага дагавора паміж Расіяй і Рэччу Паспалітай, паводле якога да Расіі адышлі Смаленскія землі і Кіеў; створаны спрыяльныя ўмовы для сумесных дзеянняў супраць Турцыі і Крымскага ханства.

1693 г. 

Стварэнне Магілёўскай  хронікі — помніка гарадскога летапісання, апошняга беларускага  летапіснага зводу; створаны Трафімам Суртам і Юрыем Трубніцкім, пазней прадоўжаны яго сынам Аляксандрам  і ўнукам Міхаілам (да 1856 г.).

1693 г. 

Створаны рукапісны  зборнік «Аршанскі кодэкс» (у  Аршанскім езуіцкім калегіуме), у які ўключаны і 4 драмы з беларускімі інтэрмедыямі.

1695 г. 

Узброенае выступление  гараджан Слуцка і сялян навакольных  вёсак супраць самавольства магнатаў Радзівілаў і Сапегаў.

1696 г., 29 жніўня. 

Пастанова ўсеагульнай  канфедэрацыі саслоўяў (канфедэратыўнага сойма) Рэчы Паспалітай пра тое, каб  у Вялікім княстве Літоўскім  дзяржаўныя документы пісаліся не на беларускай, а на польский і лацінскай мовах.

1696 г., 8 лістапада. 

Выступленні сялян  Крычаўскага староства супраць  пастояў солдат.

1696—1700 г. 

Барацьба шляхты Рэчы Паспалітай (рэспубліканцаў) пад  кіраўніцтвам вялікага харунжага літоўскага Р.Апнскага супраць Сапегаў набыла характар грамадзянскай вайны; у  лістападзе 1700 г. войскі Сапегаў разбіты.