Тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның

3 Арсланова Ф.Х. Новые материалы VІІ-VІ вв. до н.э. из Восточного  Казахстана // Бронзовый и железный  век Сибири. – Новосибирск, 1974. – С. 77-83.

4 Археологические памятники в зоне затопления Шульбинской ГЭС.

– Алма-Ата: «Наука», 1987. – 278 с.

5 Төлеубаев Ә.Т. Ертедегі үйсіндердің Тарбағатайдың теріскейіндегі ескерткіштері // Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Хабаршысы. Тарих сериясы. – 1999. – № 12. – 23-38 - бб.

6 Самашев З.С. Древние номады казахских степей // Материалы 2-ой Международной конференции «Историческая роль Александра Гумбольдта и его экспедиций в развитии мировой, региональной и национальной науки». – Алматы, 2004. – С. 145-157.

7 Самашев З.С., Толеубаев А.Т., Джумабекова Г.С. Сокровища степных вождей. – Алматы: ОФ «Берел», 2004. – 176 с.

8 Тишкин А.А. Создание периодизационных  и культурно-хронологических схем: исторический опыт и современная  концепция изучения древних и  средневековых народов Алтая. – Барнаул: АлтГУ, 2007. – 355 с.

9 Шульга П.И. Этнокультурная ситуация в Горном Алтае и северо-западных предгорьях в VII-Ш вв. до н. э. // Итоги изучения скифской эпохи Алтая и сопредельных территорий. – Барнаул, 1999. – С. 245-250.

10 Черников С.С. Загадка золотого кургана: где и когда зародилась скифское искусство. – М: «Наука», 1965. – 188 с.

11. Жолдасбайұлы С. Жетісу тарихы (XVI-XVIII ғғ.) (Тарихи және палеоэтнологиялық зерттеу). – Алматы: «Қазақ университеті», 1996. – 299 б.

12 Төлеубаев Ә.Т. Шілікті патша обалары және сақ проблемасының кейбір түйінді мәселелері // Каспий–Арал өңірінің тарихи-мәдени мұралары. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция матиериалдары. 1-бөлім. – Ақтау, 2007. – 229-235 - бб.

13 Самашев З., Сұңғатай С., Жұмабекова Г., Базарбаева Ғ. Қазақ Алтайының скиф-сақ дәуiрiндегi мәдениеті (Берел қорымындағы тың зерттеулер) // Отан тарихы. – 1999. – № 4. – 60-70 - бб.

14 Смағұлов О. Ата баба (тек) // Қазақ. – Алматы, 1994. – 6-31- бб.

15 Исмагулов О. Антропологическая характеристика усуней Семиречья. // ТИИАЭ АН КазССР. – Алма-Ата, 1962. – Т. 16. – С. 168-191.

 

ДИССЕРТАЦИЯ ТАҚЫРЫБЫ БОЙЫНША ЖАРИЯЛАНҒАН ЕҢБЕКТЕР ТІЗІМІ

 

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірлігінің Білім мен ғылым саласындағы бақылау комитетінің ұсынған басылымдарындағы мақалалар:

1 Базар шаты қорғандары // Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Хабаршысы. Тарих сериясы. – 1999. – № 12. – 81-89 - бб.

2 Археология  және этнологиясы кафедрасының  көне дәуір археологиясы тобының  зерттеулері // Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ хабаршысы. Тарих сериясы. – 2004. – № 4 (34). – 161-163 - бб.

3 С.С.Черниковтың Шығыс Қазақстан  ерте темір дәуірін зерттеуге  қосқан үлесі // Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Хабаршысы. Тарих сериясы. – 2008. – № 4 (51). – 138-141 - бб.

4 Алтай мен Тарбағатай көшпелілер мәдениеттеріндегі кейбір ортақтастықтар мен ерекшеліктер // Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Хабаршысы. Тарих сериясы. – 2008. – № 4 (51). – 142-145 - бб. (Р.С. Жұматаевпен бірге)

5. Алтай-Тарбағатай сақ тайпалары ескерткіштерінің кезеңделуі мен мерзімделуі хақында // ҚР ҰҒА Хабарлары. Қоғамдық ғылымдар сериясы.

– 2009. –№ 1. – 34-38 - бб.

Конференция жинақтарында:

6 Некоторые итоги археологического  исследования Восточного Казахстана // Проблемы сохранения исторического наследия. – Алматы, 1998. – С. 9-70. (соавт. Оразбаев А.М.)

7 Могильник раннего железного  века в предгорьях Тарбагатая // Проблемы сохранения исторического наследия. – Алматы, 1998. – С. 225-239.

8 Тарбағатай көшпелілерінің б.э.д. 1 мыңжылдықтағы мәдениеті жөнінде // Проблемы сохранения исторического наследия. – Алматы, 1998. – 253-259 - бб.

9 Исследования культуры древних  кочевников Казахстанского Алтая // Проблемы сохранения исторического наследия. – Алматы, 1998. – С. 174-202. (соавт. Самашев З.С, Франкфорт А.Т., Ермолаева А.С. и др.)

10 Курганы с каменными грядами  на северных склонах Тарбагатая // Проблемы сохранения исторического наследия. – Алматы, 1998. – С. 218-224. (соавт. Толеубаев А.Т., Бейсенов А.З.)

11 К проблеме этнокультурных  связей регионов Восточного и  Центрального Казахстана в раннежелезном веке // ХІV Уральское археологическое совещание. Тезисы докладов. – Челябинск, 1999. – С. 142-143. (соавт. Толеубаев А.Т., Бейсенов А.З.)

12 Продолжение исследований на могильнике Берел // Қазақстан археологиясының зерттеулері. «Марғұлан оқулары-14» ғылыми-практикалық конференцияның еңбектері. – Шымкент: М. Әуезов атындағы ОҚМУ. – 21-22 тамыз 2002 ж. – Шымкент-Алматы, 2002. – С. 132-139. (соавт. Самашев З. Толеубаев А., Исин А., Жумабекова Г., Базарбаева Г., Онгар А., Киясбек Г.)

13 Шығыс Қазақстан ерте темір  дәуірі ескерткіштерінің егемендік  алғанға дейінгі зерттелу тарихы // Каспий–Арал өңірінің тарихи-мәдени мұралары. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция матиериалдары. 1-бөлім. – Ақтау, 2007. – 263-269 - бб.

14 Шілікті және Шағаноба қорғандарының зерттелуінен (С.С.Черниковтың жарияланбаған 1959 жылғы архив материалдары негізінде). // әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың 75 жылдығына арналған «Қазақстандағы этностардың дәстүрлі мәдениетіне қатысты музей жинақтары: зерттеу мәселелері мен сақтау перспективалары» атты республикалық ғылыми-практикалық семинардың материалдары (28-29 қараша 2008 жыл). – Алматы: Қазақ университеті, 2009.

– 82-84 - бб.

15 Берел қорымының зерттелу тарихынан // Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың 75 жылдығына арналған «Қазақстандағы этностардың дәстүрлі мәдениетіне қатысты музей жинақтары: зерттеу мәселелері мен сақтау перспективалары» атты республикалық ғылыми-практикалық семинардың материалдары (28-29 қараша 2008 ж.). – Алматы: Қазақ университеті, 2009. – 84-89 - бб. (Б. Бесетаевпен бірге)

16 Шығыс Қазақстан ерте көшпелілерінің антропологиялық кескін-келбеті // «Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ғалымдарының «Мәдени мұра» бағдарламасын іске асыруға қосқан үлесі: жетістіктері мен даму бағыттары» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (27 ақпан 2009 ж.). – Алматы: Қазақ университеті, 2009. – 46-48 - бб.

17 Марқакөл өңірінің археологиялық зерттелу тарихнамасы // «Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ғалымдарының «Мәдени мұра» бағдарламасын іске асыруға қосқан үлесі: жетістіктері мен даму бағыттары» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (27 ақпан 2009 ж.). – Алматы: Қазақ университеті, 2009. – 68-69 - бб. (Ұ.Ү. Үмітқалиевпен бірге)

18 Ерте көшпелілердің дүниетанымындағы қос жылқы бейнесі мен семантикасы. // «Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ғалымдарының «Мәдени мұра» бағдарламасын іске асыруға қосқан үлесі: жетістіктері мен даму бағыттары» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (27 ақпан 2009 ж.). – Алматы: Қазақ университеті, 2009. – 69-72 - бб. (Б. Бесетаевпен бірге)

19 Ә.М. Оразбаевтың Шығыс Қазақстанның  ерте темір дәуірін зерттеуге  қосқан үлесі // «Оразбаев оқулары – 2» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарының жинағы. – Алматы: Қазақ университеті, 2010. – 122-128 - бб.

20 Ф.Х.Арсланова – ежелгі және орта ғасырлар тарихының зерттеушісі. // «Оразбаев оқулары - 2» атты халықаралық ғылыми конференция материалдары. – Алматы: Қазақ университеті, 2009. –195-206 - бб. (Д.С. Байгунаковпен бірге)

21 Ойжайлау ерте темір дәуірі обасының зерттелуінің кейбір мәселелері // «Жансүгіров тағылымы» атты республикалық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Талдықорған, 2009. – 48-52 - бб. (Ә.Т. Төлеубаев, Н.Қ. Байғабатова, Р.С. Жұматаев, Қ.А. Искаковпен бірге)

Басқа басылымдарда:

22 К изучению торевтики кочевников  Евразии І тыс. до н.э. (оленья бляшка из Семиречья) // Евразийское сообщество. Экономика. Политика. Безопасность. – 1998, – № 6. – С. 98-107. (соавт. Самашев З.С., Ольховский В.С.)

23 Раннесакские наконечники стрел из Казахстанского Алтая // Военная археология. Оружие и военное дело в исторической и социальной перспективе. Государственный Эрмитаж ИИМК РАН. – Санкт-Петербург, 1998. – С. 155-160. (соавт. Самашев З.С., Жумабекова Г.С., Ермолаева А.С.)

24 Продолжение исследований на могильнике Берел // Шыңғыстау, Берел, Шілікті, Абыралы. Археологические исследования 1999-2003 гг. – Семей, 2004. – С. 24-37. (соавт. Самашев З. Толеубаев А., Исин А. и др.)

25 Изучение археологических памятников  в Восточном Казахстане // Комплексные исследования древних и традиционных обществ Евразии. – Барнаул. – 2004. – С. 183-190. (соавт. Ковалев А.А., Дашковский П.К., Самашев З.С. и др.)

26 Шілікті қорымының зерттелуі // Мемлекеттік «Мәдени мұра -2004» бағдарламасы бойынша археологиялық зерттеулер жайлы есеп. – Алматы, 2005. –27-29 - бб. (Ә.Т. Төлеубаев, Ж. Шайкен, Ұ. Үмітқалиев, С. Самашевпен бірге)

27 Исследования могильника Чиликты // Отчет об археологических исследованиях по государственной программе «Культурное наследие - 2004».

– Алматы, 2005. – С. 123-125. (соавт. Толеубаев А.Т., Шайкен Ж., Умиткалиев У.У., Самашев С.)

28 Отчет Шиликтинской археологической  экспедиции за 2006 год // Отчет об археологических исследованиях по Государственной программе «Культурное наследие» 2006 г. - Алматы, 2007. – С. 199-201. (соавт. Толеубаев А.Т., Умиткалиев У.У., Иргебаев Г.Д., Майданбекова М.М., Кожахметов Б.)

29 Шілікті даласындағы алтын  қорған // Алаш. Тарихи-этнологиялық ғылыми журнал. – 2008. – № 5 (20). – 58-68 - бб.

 

 

 

ОМАРОВ ГАНИ КАЛИХАНОВИЧ

 

Археологические памятники раннего железного века межгорья Алтая и Тарбагатая (хронология, периодизация и культурная атрибуция)

 

РЕЗЮМЕ

 

диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук по специальности - 07.00.06 – археология

 

Актуальность темы. В древней истории Евразии земли Алтая и Тарбагатая имеют особое значение, так как эти историко-культурные области с древних времен были тесно связаны со сложными процессами развития человечества.

Несомненно, памятники раннего железного века Алтая дают возможность решить немало трудных и спорных проблем в истории цивилизации Евразии. Сложные исторические процессы, к примеру, как Великое переселение народов, берущее начало на Алтае и на территории Восточного Казахстана, в корне изменили этническую, политическую и историческую карту Евразии. В итоге в рассматриваемых областях трансформировалось культурное развитие, этнический состав населения и материальная культура.

На протяжении многих веков на земле Алтая и Тарбагатая существовали археологические культурные общности майемер, шиликты, берел, кулажорга, и др. которые последовательно сменяли друг друга. Однако, до сих пор в отечественной науке не решены вопросы их взаимоотношений, этнокультурной и генетической преемственности, культурного взаимовлияния.

В последние годы в Казахстане археологические исследования на пике своего развития и как следствие получены новые уникальные данные, осуществляются плановые исследования новых памятников. В этом свете презентация итогов проделанной работы, интерпретация полученных результатов получают актуальное значение.

Вместе с тем исследовательская работа соответствует национальному стратегическому проекту «Культурное наследие».

Цель исследования. Систематизация памятников раннего железного века Казахского Алтая и Тарбагатая, осуществление их детального описания и выяснение культурно-этнической атрибуции. Из этой цели вытекают следующие задачи:

– систематизировать археологические исследования раннего железного века Алтая-Тарбагатайского межгорья;

– охарактеризовать круг раннесакских памятников и памятников берельского времени, проанализировать их культурно-генетическую эволюцию;

– характеристика сложения и развития кулажоргинского и усуньского типа памятников, определение их места среди археологического наследия региона раннего железного века;

– анализ антропологических данных о населении региона раннего железного века, разъяснение некоторых этногенетических вопросов;

– разработка вопросов абсолютной и относительной хронологии памятников раннего железного века региона;

– определение места памятников раннего железного века Казахского Алтая и Тарбагатая в системе культур Центральной Азии изучаемой эпохи.

Научная новизна исследования. Впервые масштабно рассматриваются проблемы раннего железного века межгорья Казахского Алтая и Тарбагатая, в результате чего достигнута следующая научная новизна:

– впервые составлена полная история археологического изучения Казахского Алтая и Тарбагатая, причем дан анализ и оценка некоторым устаревшим взглядам и интерпретациям; 

– памятники майемерской культуры и берельского периода подвергнуты научному анализу и разделены по этапам развития. Определены основные группы майемерской культуры на основе местных примеров;

– на основе открытий последних лет в Шиликтинском могильнике обосновывается гипотеза о формировании и развитии некоторых самостоятельных археологической культур;

– проанализированы особенности наземных и внутримогильных конструкций погребальных и поминальных памятников кулажоргинской и усуньской культур;

– систематизированы антропологические данные о древних кочевниках региона, на основе которых дано разъяснение некоторых этногенетических процессов в исследуемом регионе;