Кәсіпорының кызметтерін жоспарлаудын ажеттиликтері

      Мерзім  бойынша қаржылық жоспар ішіндегі ең нақтысы – қысқамерзімді жоспарлау, ал дәл келу төмендігі бойынша  – ұзақмерзімді жоспарлау.

      Қаржылық  жоспарлар негізгі және қосымша (функционалды, жеке) болуы мүмкін.  Қосымша жоспарлар негізгі жоспар құруды қамтамасыз ету үшін қолданылады.  Мысалы, негізгі жоспарға пайданың жоспарлы көрсеткіштері, өзіндік құн, салықтық төлемдер және басқа да көрсеткіштер кіреді. Бірақ, барлық қаржылық көрсеткіштерді бір жоспарға кіргізу үшін, яғни негізгі жоспар құру үшін әрбір көрсеткіш  бойынша жанама жоспарлар тізбегін жасау керек.  Түсімнің, өзіндік  құнның және басқа да көрсеткіштер көлемін алдын-ала жоспарлау қажет.

     Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлау – барлық кірістер мен шығыстарды, сонымен қатар  ақша қаржыларының жұмсалу бағыттарын жоспарлау. Қаржылық жоспарлаудың бірнеше  түрі бар, оларды кәсіпорын өзінің қызметі  саласына байланысты қолданады. 

Кесте  Қаржылық жоспарлау түрлерінің классификациясы

     Жоспарлаудың  әрбір түрінің өзіне тән спецификалық сипаты бар: мақсаты, мазмұны, әдістері және ұйымдастыру ерекшелігі.

     Ең  алдымен, қаржылық жоспарлауды кәсіпорын  басшылығының құрылымдық деңгейі бойынша, жоспарлау деңгейі бойынша және жоспарлаудың субъекті деңгейі бойынша классификациясын анықтап алуы керек.

1.Қаржылық жоспарлау деңгейі бойынша:

• 1 деңгей – стратегиялық қаржылық жоспарлау
• 2 деңгей – тактикалық қаржылық жоспарлау
• 3 деңгей – оперативті қаржылық жоспарлау.

   Стратегиялық  қаржылық жоспарлау білім тапшылығы, ақпараттың аздығы және жоғары белгісіздік  жағдайы орын алғанда жүргізіледі. Страетгияны жүзеге асыру тактикалық қаржылық жоспарлаудың белгісіздік  тәуекелін төмендетеді, ал сәйкесінше тактикалық жоспарлауды дайындау оперативті жоспарлаудың белгісіздік тәуекелін  төмендетеді.  Жоспарлаудың үш деңгейі  өзара тығыз байланысты. Стратегиялық жоспарлау стратегиялық жоспарды жүзеге асыруды , ал оперативті жоспарлау тактикалық жоспарды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.

   Стратегиялық  қаржы жоспары ұлғаймалы ұдайы  өндірістің аса маңызды көрсеткіштерін, үйлесімдерін және қарқындарын айқындайды. Ол нысаналы нұсқамаларды, инвестициялар  стратегиясын және божалды қорланымдарды  іске асырудың басты нысаны болып  табылады. Қаржылық стратегия ұйымды ақша қаражаттармен қамтамасыз етуге, оның жұмыс тиімділігін арттыруға  бағытталған.

   Ағымдағы  қаржы жоспары  перспективалық жоспар негізінде әзірленеді.и  Келесі жылға  арналған кәсіпорынның ағымдағы жоспарлауы тоқсандар бойынша бөлініп жүзеге асырылады. Өткен кезеңнің қаржылық жағдайын талдау және осы кезеңге  арналған қабылданған қаржылық стратегия ( несие алу, акционерлік капиталды  көбейту, өнім өндіруді көбейту, азайту және т.б.) негізінде қалыптастырылған ұсыныстар ескеріле отырып, жоспардағы барлық көрсеткіштер нақтыланады.

         Ағымдағы жоспарлау  кезінде әдетте кірістер мен түсімдердің  жоспары, шығыстар мен аударымдар жоспары, ұйымның бюджетпен (жоғарғы органдармен) өзара қарым-қатынастарының жоспары  және несие жоспары әзірленеді. Ағымдағы жоспарлау үдерісінде жұмсалымдардың немесе алымдардың әрбір түрі қаржыландыру көздерімен үйлестіріледі. Бұл үшін қаржы жоспарларына тексеру (шахматтық)  кестесі жасалады.

         Жоспарлау кезінде  кірістер мен шығыстардың балансын қамтамасыз еткен дұрыс. Тепе-теңсіздікті  реттеу үшін, егер шығыстар кірістерден  көп болса,  несие ( қарыздар) алынады.

         Оперативтік жоспарлау  төлемдік күнтізбені жасау  мен пайдалануда  болады. Төлемдік күнтізбе – бұл  ұйымның оперативті қаржы айналымы (ақшалай қаражаттардың түсуі  мен пайдаланылуы) егжей-тегжейлі көрсетілетін қаржылық құжат. Төлемдік күнтізбе талданылатын кезеңдегі қаражаттардың жұмсалымын бақылау үшін пайдаланылады.

2. Кәсіпорынның басшылығының құрылымдық деңгейі бойынша қаржылық жоспарлау:

• жалпы фирмалық қаржылық жоспарлау – кәсіпорынның мақсатына жетуін қамтамасыз ететін жиынтық және консолдированные жоспарлар құралатын қаржылық жоспарлау;
• бизнес-бірлік қызметін қаржылық жоспарлау бизнестің нақты анықталған бағытына байланысты қаржылық жоспарлар дайындалады;
• бөлімшелер қызметін қаржылық жоспарлау шаруашылқы дербестігі жоқ және аналық кәсіпорын мен бизнес-бірлік құрамына кіретін кәсіпорынның құрылымдық бірлігін жоспарлау.

3. Жоспарлау субъекті деңгейі бойынша:

• жоғары деңгейлі қаржылық жоспарлауда жоспарлы шешімдер басқарудың жоғары атқарушы органдарымен және жоспарлаудың орталықтандырылған бөлімдерімен  дайындалады, керек болған жағдайда кәсіпорынның меншікті басшыларымен бекітіледі;
• орта деңгейлі қаржылық жоспарлауда жоспар бизнес-бірлік деңгейінде дайындалады;
• төмен деңгейлі қаржылық жоспарлауда жоспар кәсіпорынның бөлімшелері деңгейінде дайындалады.

4.Қаржылық жоспардың жасалу уақыты бойынша  вступительные (ұйымдық), ағымдық (операциялық), санируемые (дағдарысқа қарсы), біріктірілген (байланыстырылған), бөлінген және ликвидацияланған.

      Вступительные (ұйымдық) қаржылық жоспарлар компанияның құрылу мерзіміне байланысты жасалады.

      Ағымдық (операциялық) қаржылық жоспарлар компанияның  функционирования барлық кезеңі ішінде периодический жасалады.

      Санируемый  (дағдарысқа қарсы) қаржылық жоспарды құру компания банкротқа ұшырауы мүмкін болғанда дайындалады. Дағдарысқа қарсы қаржылық жоспарлау компанияның нақты шығындарын, несиелік қарызды өтеуге мүмкіндігін және дағдарыстан шығу жолдарын анықтайды.

      Бөлінген  және біріктірілген қаржылық жоспарларды  антипод-жоспарлар деп те айтуға болады. Біріктірілген (байланыстырылған)  және бөлінген қаржылық жоспарлар компанияның  бірнеше заңды тұлғаларға бөлінуі  немесе бір компанияның екінші компаниямен  бірігуі кезінде жасалады.

      Ликвидациялық қаржылық жоспарлар компанияның ликвидация кезінде қолданылады. Сонымен қатар, ликвидация себептері әр түрлі болуы мүмкін – банкротқа ұшырау және реорганизация салдарынан жабылу.

5.  
 
 
 

7. Жоспарлы  функцияларды орталықтандыру дәрежесі бойынша орталықтандырылған, орталықтандырылмаған қаржылық жоспарлаудың круговая формасы болып бөлінеді.

      Орталықтандырылған  қаржылық жоспарлау (жоғарыдан төмен)  кәсіпорынның жоғары деңгейдегі иерархиясындағы  жоспарлы шншімді қабылдайтын субъектті  болжайды. Мысалы, орталықтандырылған қаржылық жоспарлауда бизнес-бірліктің  қаржылық бюджеті кәсіпорынның орталықтандырылған қаржылық-экономикалық қызметімен дайындалады.

     Орталықтандырылған  қаржы жоспарының нысандары, мазмұны  көбінесе тиісті мемлекеттің қаржы  жүйесінің құрылысына, қаржы жүйесінің  жеке буындарына, сондай-ақ нақтылы  кезеңге қаржы көмегімен жүзеге асырылатын қайта бөлу процестерінің  ерекшеліктеріне байланысты болады. Орталықтандырылған қаржы жоспарлары экономикалық және әлеуметтік процестерді  мемлекеттік реттеуде маңызды роль атқарады. Қазіргі кезде құрама қаржы  жоспары жалпы мемлекеттік, салалық  аумақтық жоспарларды қамтиды. Мыналар  жалпы мемлекеттік болып табылады: мемлекеттің құрама қаржы балансы, мемлекеттік бюджет, республикалық  бюджет. Құрама қаржы балансы деп  орта мерзімді (бес жылдық) кезеңге  арналған дамудың жалпы мемлекеттік  болжамының қаржылық бағдарламасын  айтады.Оны жасаумен Қаржы Министірлігінің  Ұлттық Банктің белсенді қатысуымен экономика және Бюджеттік жоспарлау  Министрлігі айналысады Аймақтарда баланстың есеп-қисаптарын аймақтық органдар жүргізілуі тиіс.

     Дүние жүзінің барлық елдерінде таралған маңызды орталықтандырылған қаржы  жоспары - мемлекеттік бюджет болып  табылады. Оны жасаудың керектігі  мемлекеттің ақша ресурстарының  көздері мен ауқымын анықтаудың және жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді  қанағаттандыру үшін оларды ұтымды бөлудің  қажеттілігінен туындайды.

     Орталықтандырылмаған  қаржылық жоспарлау (төменнен жоғары) жоспарлау объекті деңгейі бойынша  жоспарды дайындау қызметтерін қызметкерлер арасында бөлуді болжайды.

     Орталықтандырылмаған  қаржы жоспарлары жалпы мемлекеттік  қаржы ресурстарының қозғалысын негіздейді. Мемлекеттің қаржы жүйесін  жүзеге асыратын қайта бөлу процестерін  белгілейді.

     Нысаны  бойынша олар әрқашан құрама жоспарлар  болып табылады, бірақ бұл оның жалғыз ғана белгісі емес. Сондай-ақ министірліктердің, ведомстволардың  каржы жоспарларының құрамалық  сипаты болады, бірақ олар қаржы  жоспарларының да құрамалық сипаты болады, бірақ олар қаржы ресурстарының  қозғалысын тек нақтылы саланың, ведомстваның шегінде ғана жобалайтындықтан олар орталықтандырылмаған жоспарларға  жатады. Орталықтандырылмаған қаржы  жрспарлары ең алдымен өзінің мазмұнымен, ресурстардың объектісімен бірге сферасымен, жоспарлау әдістемесімен және арналымымен  ерекшеленеді.

     Орталықтандырылмаған  қаржы жоспарларының мынандай елеулі белгілері болады:

     Объектісі - микро деңгейде қалыптасып, бөлінетін  жалпы мемлекеттік ресурстар;

     Қамтуы - мемлекеттің қаржы қызметінің сферасы, тиісінше оның ұдайы өндіріс процесіне  қатысушыларымен өзара қаржы  қатынастары және сонымен бірге  пайда болатын жалпы құндық ара  қатынастар;

     Негізгі мақсаты - жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді  қанағаттандырудағы мемлекеттің қаржылық мүмкіндіктерін анықтауға негізделетін нақтылы кезеңге арналған оның қаржы  жоспарын негіздеу.

     При круговой форме  объекттің мақсаты мен міндетін жоғары басшылық бекітеді. Бизнес-бірлік үшін қортыныды қаржылық көрсеткіштер орталық қызметпен дайындалады, ал жетістікке жету жолдары бизнес-бірлікпен дербес анықталады және жоғары басшылықпен бекітеді.

8. Жоспарлы міндеттерді орындау міндеттері директивті, индикативті және аралас жоспарлау түрлерін бөліп көрсетеді.

      Директивті  жоспарлау нақты бекітілген жоспарлы міндеттерді орындауды талап  етеді. Директивті жоспарлаудың міндетті шарты жоспардың дұрыс орындалуын бақылау және қамтамасыз ету. 

     Шаруашылық  жүргізудің нарықтық жүйесінде сонымен  бірге индикативтік, яғни ұсынбалы (нұсқамалы) жоспарлау пайдаланылады; ол ақпараттық -үйлестіруші рольді атқарады және қаржы қызметінің субъектіліріне экономикалық зерттеушіліер арқылы жанама түрде ықпал етеді. Индикативтік жоспарлау нарықтық экономиканы  мемлекеттік реттеуде және экономиканың стратегиялық ұзақ мерзімді бағыттарын анықтауда маңызды орын алады, мұның  процесінде экономиканы ойдағыдай  дамытудың бүкіл шегі анықталады.