Компанияның дивидендтік саясатын басқару

Баланс активіне кәсіпорындағы  капиталдың орналасуы туралы, сондай-ақ нақты мүлікке және материалдық  құндылықтарға салынған салымдар, кәсіпорынның өнімді өндіруге және өткізуге кеткен шығындары, бос қалған қолма - қол ақша қаражаттары туралы мәліметтер кіреді. Енгізілген капиталдың әрбір түріне байланысты жеке баланс бабы болады. Баланс активінің баптарға бөлінуінің негізгі белгісі болып өтімділік табылады (қолма-қол ақшаға айналу жылдамдығы). Осы көрсеткіш бойынша баланстың барлық активтері ұзақ мерзімді немесе негізгі капитал және ағымдық активтер (айналым) болып бөлінеді.

Кәсіпорын қаражаттары  ішкі және сыртқы айналыста қолданылады (дебиторлық қарыз, бағалы қағаздарды сатып алу, өзге кәсіпорындардың акция, облигацияларын сатып алу).

Кәсіпорын қаражаттарын орналастырудың оның қаржылық қарекетінің  тиімділігін арттыруда маңызды. Негізгі және айналым құралдарына  қандай қаражат салынғандығынан, олардың  өндіріс және айналыс аясына қаншалықты жұмсалғандығынан, ақшалай және материалдық формасынан кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметінің көрсеткіштерінің нәтижесі тәуелді. Активтің жалпы құрылымын және жеке бөлімдерін талдау, олардың тиімді орналасуына мүмкіндік береді.[21]

«KEGOC» АҚ 2008-2009 жж. арналған баланс бойынша активтердің құрамы мен құрылымын талдайық.

 

Кесте 2 – «KEGOC» АҚ-ның 2008-2009 жж. арналған бухгалтерлік балансы*

                                                                                                             (мың теңге)

 

Баптар	2009 ж. 31 желтоқсан		2008 ж. 31желтоқсан		2008 ж. 1 қаңтар
АКТИВТЕР ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР:
Негізгі құралдар	134,597,518		112,63089		97,033,715
Бейматериалдық активтер	648,653		871,521		1,083,952
Қауымдастырылған компанияларға инвестициялар	-		20,496		23,225
Ұзақ мерзімді активтерді сатып алуға берілген аванстар	405,998		9,181,358		11,598,700
Пайдаланылуы шектеулі ақша қаражаттары	2,863,348		2,371,971		1,900,259
Басқа да қаржылық активтер	3,484,861		-		-
Басқа да ұзақ мерзімді активтер	138,856		88,046		17,512
	142,139,234		125,16381		111,657,363
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР:
Тауарлы-материалдық  қорлар	1,501,929		1,242,322		1,258,637
Сауда-саттық дебиторлық берешек	887,539		911,183		544,879
Өтелетін салықтар	951,770		421,440		662,734
Табыс салығы бойынша  алдын ала төлем	348,374		413,959		472,197
Басқа да дебиторлық берешек, алдағы кезең шығыстары мен берілген аванстар	2,874,475		3,425,571		61,170
Басқа да қаржылық активтер	17,908,582		8,785,026		2,768,011
Пайдаланылуы шектеулі ақша қаражаттары	2,641,530		2,255,809		2,208,521
Ақша қаражаттары мен  олардың баламалары	7,213,933		1,192,421		1,368,825
	34,328,132		18,647,71		9,344,974
БАРЛЫҒЫ АКТИВТЕР	176,467,366		143,81112		121,002,337
МЕНШІК КАПИТАЛЫ МЕН МІНДЕТТЕМЕЛЕР
МЕНШІК КАПИТАЛЫ:
Жарғылық капитал	105,242,972		82,855,82		75,625,882
Резервтер	(54,539)		-		-
Бөлінбеген пайда	2,428,974		7,634,060		310,230
	107,617,407		90,489,92		75,936,112
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР:
Заемдардың ұзақ мерзімді бөлігі	51,647,099		38,922,61		31,386,854
Мерзімі ұзартылған табыс  салығы бойынша міндеттемелер	4,336,717		4,279,166		5,980,134
	55,983,816		43,201,837		37,366,988
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР:
Сауда-саттық дебиторлық берешек	5,910,857		4,295,618		3,596,011
Заемдардың қысқа мерзімді бөлігі	5,524,201		4,548,842		2,749,822
Алынған аванстар	451,177		490,767		289,770
Салықтар бойынша берешек	168,640		131,558		138,618
Басқа да кредиторлық  берешек пен есептелген міндеттемелер	811,268		652,648		925,016
	12,866,143		10,119,433		7,699,237
БАРЛЫҒЫ МЕНШІК КАПИТАЛЫ МЕН МІНДЕТТЕМЕЛЕР	176,467,366		143,811,212		121,002,337

*www.kegoc.kz

 

2009, 2008 жылғы 31 желтоқсан  мен 2008 жылғы 1 қаңтардағы жай-күйі  бойынша Топтың жарғылық капиталы орналасқан және төленген 10,524,297, 8,285,588 және 7,562,588 жай акциядан тұратын, тиісінше әр қайсының атаулы құны 10,000 теңгеден. Әр жай акция бірдей дауыс беру құқығына ие. Топта 2009, 2008 жылғы 31 желтоқсан мен 2008 жылғы 1 қаңтардағы жай-күйі бойынша ерекше артықшылығы бар акциялар жоқ.

2008 жылғы 1 қаңтардағы жай-күйі бойынша орналастырылатын акциялардың төлеміне Топтың мемлекеттік акция пакетін «Самұрыққа» беру туралы Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің 2006 жылғы 27 сәуірдегі №142 бұйрығына сәйкес «KEGOC» АҚ-ның жалғыз акционері «Самұрық» болатын.

2008 жылы «Самұрық» Топтың шығарған жай акциясының біреуін атаулы құны 10,000 теңгемен алды. Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 13 қазандағы № 669 Жарлығына сәйкес «Қазына» тұрақты даму қоры» АҚ мен «Самұрықтың» бірігу жолымен «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – «Самұрық-Қазына») болып қайта ұйымдастырылды. Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметі қабылдаған шешімдердің негізінде «Самұрықтың» жарғылық капиталындағы 100% акция «Самұрық-Қазынаның» иелігіне берілді. 2009 бен 2008 жылғы 31 желтоқсандағы жай-күйі бойынша Топтың жалғыз акционері «Самұрық-Қазына» болатын.

 

Кесте 3 – 2009 ж. 31 желтоқсанда аяқталған жылға меншік капиталындағы өзгерістер туралы шоғырландырылған есеп*

(мың теңге)

	Жарғылық капитал	Бөлінбеген пайда	Барлығы меншік капиталы
2008 жылғы 1 қаңтарға қарай	75,625,872	(974,034)	74,651,838
Бір жылдағы табыс	-	1,366,066	1,366,066
Акция шығарылымы	10	-	10
Дивидендтер	-	(81,802)	(81,802)
2008 жылғы 31 желтоқсанға қарай	75,625,882	75,936,112
Бір жылдағы пайда	-	7,460,437	7,460,437
Акция шығарылымы	7,230,000	-	7,230,000
Дивидендтер	-	(136,607)	(136,607)
2009 жылғы 31 желтоқсанда	82,855,882	7,634,060	90,489,942

*www.kegoc.kz

 

2008 жылғы 11 ақпанда  жарияланған жай акциялар санын  ұлғайту және оларды 9,350,000 мың  теңге сомаға сатып алу арқылы  Топтың қызметіне қатысу туралы  «Самұрық» шешім қабылдады. Бұл  қаражатты Топ «Мойнақ ГЭС  қуатын беру схемасы» мен «Ұлттық электр торабын жаңғырту жобасы, 2-кезең» сияқты жобаларды іске асыруға бағыттайды. Осы шешімнің негізінде 2008 жылғы 29 қыркүйекте Топ 935,000 жай акцияны атаулы бағасы 10,000 теңгемен орналастыру туралы шешім қабылдады. 2009 жылғы 31 желтоқсандағы жай-күйі бойынша «Самұрық-Қазына» 692,000 жай акцияны орналастырды және сатып алды. Саны 243,000 жай акциядан тұратын акциялардың қалған бөлігі 2010 жылы орналастырылады және төленеді.[20]

Қазақстан Республикасы Үкіметінің (бұдан әрі – «Үкімет») 2008 жылғы 15 қазандағы № 952 қаулысына сәйкес Топтың жарғылық капиталын ұлғайту үшін «Самұрық-Қазынаға»Үкімет резервінен 3,000,000 мың теңге мөлшерде қаражат бөлінген болатын. Аталған қаражат мақсатты болып табылады және оны Топ Қырғыз Республикасынан алынатын электр энергиясының алдын ала төлеміне жіберді. Топ осы қаулының негізінде 2008 жылғы 24 қарашада атаулы бағасы 10,000 теңгемен «Самұрық-Қазына» сатып алған 300,000 жай акцияны орналастыру туралы шешім қабылдады.

Жай акция ұстаушылар дауыс беру құқыған ие, бірақ дивидендтер төлеу кепілдендірілмеген. 2009 жылы Топтың жалғыз акционері 2008 жылдың қорытындысы бойынша сомасы 746,044 мың теңгенің жай акциялары бойынша дивидендтер төлеу туралы шешім қабылдады  (2008 ж.: 136,607 мың теңге 2007 ж. қорытындысы бойынша).

 

Кесте 4 – 2009 ж. желтоқсанда аяқталған жылға ақша қаражаттарының қозғалысы туралы шоғырландырылған есеп*

(мың теңге)

	2009 ж.	2008 ж.
ҚАРЖЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕН  БОЛҒАН АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ:
Жарғылық капиталға  төленетін жарнадан ақша қаражаттарының келіп түсуі	22,387,090		7,230,000
Төленген дивидендтер	746,044		136,607
Заемдарды өтеу	4,771,094		2,499,648)
Заемдар алу	9,756,538		12,135,238
Қаржылық қызмет нәтижесінде  ақша қаражатының таза артуы	26,626,490		16,728,983
Шетел валютасы бағамының  өзгеріунің ақша қаражаттары мен  олардың баламаларына қатысты әсері	524,689		(371)
АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ МЕН ОЛАРДЫҢ БАЛАМАЛАРЫНЫҢ ТАЗА АРТУЫ/(АЗАЮЫ)	5,496,823		(176,033)
АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ МЕН  ОЛАРДЫҢ БАЛАМАЛАРЫ, жыл басында	1,192,421		1,368,825
АҚША ҚАРЖАТТАРЫ МЕН ОЛАРДЫҢ БАЛАМАЛАРЫ, жылдың соңында	7,213,933		1,192,421

*www.kegoc.kz [20]

 

2009 ж. Топ аяқталмаған құрылыстан бейматериалдық активтерге 41,594 мың теңге сомасына объектілерді ауыстырды (2008ж.: 57,927 мың теңге).

2009 мен 2008 жж. Топ сәйкесінше 1,411,437 мың теңге және 1,393,051 мың теңге сомасына заемдар бойынша шығыстарды капиталдандырды (сәйкесінше, 322,310 мың теңге және нөл теңге мөлшеріндегі бағамдық айырмашылық бойынша шығыстарды қоса алғанда).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Жалпы еліміздің экономикасы нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты экономикада қызмет етуші субъектілердің басым көпшілігі шаруашылық серіктестіктері ретінде сипат алуда. Осы аталған шаруашылық қызмет етуші субъектілер өз қызметтерін жүзеге асырудың негізі қаржы болып табылады. Өйткені қаржының негізінде барлық кәсіпорындар өздерінің экономикалық қызметтерін жүзеге асырады.

Осымен қорыта келе көретініміздей үлестірілмеген табыс, жаңа меншік капиталы негізгі болып келеді. Біз білетініміздей, үлестірілмеген табыс қалдық болып қалады, айқындалған табыс құралынан дивиденд төленеді. Акционерлер капитал салымынан табыс күтеді дивиденд түрінде, капитал ұлғаюының көлемі. Курстық жұмысымның тақырыбы дивидендтік саясат шешу жолдары. Компанияның табысы акционерлермен үлестірілмеген табыс арасында бөлу.

 Дивидендтік саясатты  жасаудың негізгі мақсаты меншік  иелерінің жасаудың ағымдағы  пайданы пайдалану және оның  болашақта өсуі мен кәсіпорынның  нарықтық құнының барынша өсуі  және оның стратегиялық дамуын  қамтамасыз ету үшін қажетті үйлесімді орнату.

Дивидендтік саясат түсінігі төмендегінше тұжырымдалады: дивидендтік саясат- пайданы басқару саясатының құрамды бөлігі мен капиталданатын бөлігінің арасын оптималдау арқылы кәсіпорынның нарықтық құнын молайту.

Бұл тақырып актуалды сөзсіз өйткені компанияның даму болашағының деңгейі, оның нарықтық бағасы қолданылған табыспен және капитализация арасында қатынастың ең оптималды қатынасын табу. Табысты үлестіру схемасын былай көруге болады. Жарты табыс дивидендке төленеді, қалған бөлігін қайта инвестициялайды компанияның активіне. Табысты үлестіру ең негізгісі компанияның дивидендтік саясатын өндіру.[2]

Қаржылық басқаруды  шешу қажет, компанияның табысын  бақылаудан шығарыпалмау және компанияның  ішінде қайта инвестициялау, бұл табысты қаржыны басқару аспектісі дивидендтік саясатәсер етеді, ақша қаражаттарын және қаржы құралдарының қозғалысы, өтімділігі, капитал структурасы, акция бағасы және компанияның бағасы. Қаржылық басқару үлкен жауапкершіліуті қамтиды дивиденд структурасы айқын қол жетімді болуы кеек.

Жоғарыда айтылған дивидендтік  саясаттың кілті принципі қаржылық басқару- акционерлердің жиынтық табысын  барынша көбейту принципі. Көлемі, дивиденд алынған сомадан өту  кезеңінен құралады және акция бағасының  бағамдық өсуі. Сонымен дивидендтік оптималдылығын анықтағанда, компанияның басшысы және акционерлер бағалау қажет, дивидендтік компанияның тұтастай бағасы әсері қандай. Соңғысы акционерлердің нарықтық бағасына айқындалады.

Дивиденд акциямен төлеуін  қолдайды немесе бір уақытта валюта балансын немесе жарғылық капиталының өсуіне әкeлуі мүмкін немесе валюта балансының көбеюінсіз өзінің көзін қайта орналастырады. Экономикасы дамыған елдерде екінші вариант қолданылады.  

Қазіргі уақытта көптеген компаниялар инвестициялық жобаларды және табыс есебінен кәсіпорынның меншік иелеріне дивиденд төленеді, компанияның жетілдіруіне көмектеседі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. Акционерлік қоғам туралы заң
2. Ковалев « Введение в финансовый менеджмент» 1999 г
3. Р.Қ. Ниязбекова, Б.А. Рахметов, П.Т.Байнеева «Кәсіпорын экономикасы»,  M:Экономика, Алматы 2008 ж.
4. Бланк И. А., «Управление прибылью», М: Ника-Центр, 1999г.
5. Бланк И. А., «Финансовый менеджмент: Учебный курс», М: Ника-Центр, 1999г.
6. Амирқанов Р.Р «Қаржы менеджментін басқару» оқу құралы
7. Д.Ж. Ванхорн «Финансовый менеджмент» 2005г
8. Быкова Е. В., «Финансовый менеджмент», Москва 1998г.
9. Ковалев В. В., «Финансовый анализ», М: Финансы и статистика, 2-ое издание, 1998г.
10. Ковалев В. В., «Финансовый анализ. Методы и процедуры», М: Финансы и статистика, 2001г.
11. К.Ш.Дүйсенбаев, Э.Т.Төлегенов, Ж.Г.Жұмағалиева «Кәсіпорынның  қаржылық жағдайын талдау», M: Экономика, Алматы 2001 ж.
12. Колчина К. В., «Финансы предприятия», М: Юнити, 2-ое издание, 2001г.
13. Стоянова Е. С., «Финансовый менеджмент», М: Перспектива, 5-ое издание, 2000г.
14. Н.Н. Кадерова  «Корпоративтік қаржы», Экономика Алматы 2008 ж.
15. И.А Бланк «Основы финансовый менеджмент» 2002г
16. Л. Э Бочовский «Финансовый менеджмент» 2003г
17. Юджин Бригхем, Луис Гапенски, «Финансовый менеджмент», С-П, 1997г.
18. Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом М.: Финансы и статистика, 1997.
19. Э.С. Мадиярова, С.Н. Сүйеубаева «Қаржылық менеджмент»,