Валюталық операциялардың жіктелуі

 Спот (ағылш. spot -  дереу  төленуге тиіс  қолма – қол   ақша)  -  жеткізу және нақты тауар немесе валюта үшін дереу төлеу жөніндегі мәміле түрі. Мысалы, своп шартына негізделген валюта мәмілесі үшін бір тәулік немесе екі жұмыс күні ішінде жеткізіледі; тауар дереу ақысы төленіп сатылатын баға; кеме жалдаушының талаптарына сай келетін тоннаждағы кеме; радио мен телехабарға қосуға арналған жарнама.

Спот мәмілесі – тауар дереу жеткізілген жағдайда қолма – қол есеп айырысу жолымен сатылатын мәміле. Мұнда сатушының қолында тауар болуға тиіс.  “Спот” мәмілесі бойынша валютаны жеткізу  алушы банктермен көрсетілген шоттарда іске асырылады. Келісілген мәміле бойынша валютаны аударудың екі күндік мерзімі бұрында обьективті қиындықтармен өте қысқа мерзімде іске асырылады. Электрондық байланыс құралдарының (СВИФТ), электрондық аударымдар жүйесінің, операцияның компьютерлік өңдеулерінің кеңінен таралуы операцияларды айтарлықтай тез орындайды.

Көптеген әлемдік қаржылық ортаоықтар мен көптеген басқарушы  валюталар спот принципіне негізделеді. Спот операцияларынан басқа орындалған келісімдердің есеп айырысу мерзіміне байланысты спот алдындағы операциялар ажыратылады. Олардың санына – “кэш” немесе “спот – анте”мәмілелері кіреді.  Осындай нұсқамен, кассалық қолма – қол мәмілелер тек қана сыртқы сауда айналымын қажетті валютамен қамтамасыз етіп қана қоймай, бактің меншікті операциясы ретінде курстық табыс алу мақсатында да қолданылады.Бірақ әрқашан зиянды мәмілелер қаупі бар.

       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 «Казкоммерцбанк» ақ валюталық операциялар бойынша негізгі қызметтері

 

2.1 ҚР валюталық нарығын талдау

 

Қазақстанда 2010 және 2011 жылдары ішкі валюталық нарыққа әсер ететін үрдістер әртүрлі сипатта болды. Шетел валютасының негізгі келу көзі экспорттық саудадан түскен табыс болып табылды. 2011 жылдың ақпан айында болған девальвациядан кейін осы жылдың тамыз айына дейінгі аралықта валюталық нарық тұрақты жағдаймен сипатталды. Бағам тұрақты аралықта өзгерді. Теңгенің бағамы нарықтағы сұраныс пен ұсыныспен анықталады.

Валюталық бағамның өзгеруін болдырмау мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі келесі шараларды орындап, ішкі валюталық нарыққа әсер етеді:

• Қор және банкаралық валюталық нарықтаға АҚШ долларын сатып алу/сату операциялары;
• Қайта қаржыландыру ставкасын белгілеу;
• Міндетті резервтің шарттарын белгілеу;
• Айналысқа Ноталарды шығару;
• Қаражаттарды орналастыру бойынша пайыздарды белгілеу.

2010 жылы Қазақстанның банкаралық несиелер нарығындағы жағдай сенімсіздікпен, жоғарғы тәуекелмен сипатталды. Несиелер бойынша пайыздық ставка теңгемен 6 есе, ал евромен 10 есе ұлғайды. Несиелер көлемі азайды, бірақ жыл ішінде қайта көтерілді.

 

3-кесте. Банкаралық несиелер

 

Күні	Берілген  несиелер
	ұлттық валюта		USD		EUR
	көлемі, млн тг	сыйақы мөлшері (%)	көлемі, млн тг	сыйақы мөлшері(%)	көлемі, млн тг	сыйақы мөлшері(%)
12.09	208,7	6	634,8	4,75	24,5	3,74
01.10	2 612,90	1,49	224,2	4,15	11	3,36
02.10	3 003,10	1,74	74,7	3,66	11	3,28
03.10	3 500,00	2,63	257,5	5,48	18	3,47
04.10	500,1	6,5	72,7	4,42	21	3,47
05.10	9 700,10	4,08	84,4	3,4	16,1	3,81
06.10	5 210,10	0,6	194,8	4,69	21,6	3,62
07.10	690	5,27	73,3	8,2	9	4,09
08.10	622,4	4,79	1 201,60	4,99	60,5	2,16
09.10	5 200,10	0,24	132,6	4,42	17	4,35
10.10	5 025,00	0,14	97	3,68	7	3,65
11.10	4 358,30	7,08	44,4	12,02	21	8,5
12.10	610,1	7,08	33,5	5,99	0,5	13,52
01.11	38,9	8,48	4,2	13,87	4	8,5
02.11	32,1	8,49	1	8,5	7	8,5
03.11	88	8,5	0,6	8,5	0	0
04.11	54,2	8,5	49,3	11,22	27,1	8,5
05.11	36,1	8,5	706	8,5	62	8,5
06.11	126,3	8,5	40,6	3,7	115	4,32
07.11	5 151,60	1,68	711	8,5	50	7,99
08.11	186,6	7,1	592	7,68	2	0
09.11	911	2,58	803	8,5	7	4,86
10.11	390,2	5,81	46,2	11,38	-	-
11.11	39,1	8,44	556	8,5	-	-
12.11	1 426,20	4,5	883	8,5	-	-

 

3-кестеден көріп тұрғандай Ұлттық Банктің мәліметтері бойынша банкаралық несиелер ұлттық валютамен екінші тоқсанда 5000 млн теңгені құрады. Ең аз мөлшері сәуір, шілде және желтоқсан айында байқалды. Қараша және желтоқсан айларында несиелер бойынша пайыз 7,08% құрады.

2011 жылдың қаңтар айында орналастырылған банкаралық депозиттер көлемі 2010 жылдың желтоқасан айымен салыстырғанда 15,4%, яғни 3938,4 млн теңгеге төмендеді. Орналастырылған банкаралық теңгедегі депозиттер көлемі 32,7% немесе 279,6 млн теңгеге төмендеді. Ал сыйақы мөлшері 6,81%-дан 10,19%-ға дейін жоғарлады.

 

4-кесте. Орналастырылған депозиттер көлемі

 

Күні	Орналастырылған депозиттер
	ұлттық валюта		USD		EUR
	көлемі, млн тг	сыйақы мөлшері(%)	көлемі, млн тг	сыйақы мөлшері(%)	көлемі, млн тг	сыйақы мөлшері(%)
12.09	209 143,00	6,94	24 119,10	4,59	5 205,30	3,82
01.10	148 123,60	5,86	35 735,20	3,87	9 071,30	3,96
02.10	306 067,60	5,72	42 890,90	3,14	8 363,30	3,97
03.10	483 007,90	5,17	35 904,80	3,04	7 489,10	4,01
04.10	405 203,20	5,98	39 898,40	2,57	9 579,60	3,92
05.10	652 889,30	5,43	33 176,30	2,23	7 478,90	3,95
06.10	1 160 640,00	5,42	28 097,30	2,21	6 871,00	3,92
07.10	900 131,30	5,19	45 144,40	2,23	10 280,40	4,12
08.10	1 201 604,10	4,99	60 199,20	2,15	17 892,00	4,23
09.10	1 153 544,80	5,13	54 146,40	2,58	9 243,40	4,15
10.10	1 193 356,70	5,19	47 175,90	1,98	12 893,80	3,49
11.10	448 830,80	5,81	30 303,60	0,49	10 138,40	2,89
12.10	415 314,00	6,81	22 552,80	0,53	9 240,00	2,2
01.11	279 610,20	10,19	18 637,20	0,24	8 589,40	1,55
02.11	208 709,00	7,34	10 824,00	0,31	3 828,20	2,18
03.11	428 933,90	5,56	8 742,50	0,62	2 911,00	0,69
04.11	755 967,90	5,84	8 780,50	1,24	3 354,40	0,52
05.11	978 385,60	4,6	6 759,00	0,87	1 973,70	0,49
06.11	1 492 245,20	4,36	9 495,30	2	2 418,40	0,55
07.11	2 566 710,80	4,09	6 165,70	0,42	2 850,30	0,22
08.11	2 360 555,30	2,6	6 796,90	0,21	2 215,60	0,23
09.11	2 163 774,70	1,95	8 497,30	0,22	3 528,40	0,47
10.11	2 178 895,30	1,54	10 858,50	0,16	2 794,90	0,25
11.11	1 601 385,80	1,12	7 983,70	0,35	2 847,00	0,27
12.11	1 706 400,80	0,64	210 292,70	0,18	14 462,40	0,27

 

4-кестеден көріп тұрғандай 2011 жылы орналастырылған депозиттердің жалпы көлемі 2010 жылмен салыстырғанда 53,2%-ға дейін төмендеді, яғни 40,7 трлн теңге. Теңгемен орналастырылған депозиттердің көлемі 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 93,2%-ға дейін төмендеді (16,4 трлн теңге). Сыйақы мөлшері 0,63%-ды құрады.

Екінші деңгейлі банктерден тартылған депозиттер 2011 жылы 2,7 есе өсті және 16,3 трлн теңгені құрады.

2011 жылы доллармен орналастырылған депозиттер көлемі 111,9 млн $ құрады, жыл ішінде 76,5%-ға төмендеді. Сыйақы мөлшері 2011 жылы 0,30%, 2010 жылы 0,53%.

Евромен орналастырылған депозит көлемі 2010 жылмен салыстырғанда 66,4%-ға, 39,8 млн евроға төмендеді. Сыйақы мөлшері 2010 жылдың желтоқан айында 2,20%-дан  2011 жылдың желтоқсан айында 0, 29%-ға дейін төмендеді.

Рубльмен салынған депозиттер аз мөлшерді қамтиды, жалпы көлемнің 1% құрайды.

Жалпы шетел валютадағы банкаралық депозиттер жоғары көлемде, яғни жалпы  орналастырылған депозиттер көлемінің 59,8%-н құрайды және де олар резидент емес банктерде орналасқан.

2011 жылдың желтоқсан айында орналастырылған депозиттер көлемі 2011 жылдың қараша айымен салыстырғанда 10,6%-ға төмендеді және 3 083,3 млн теңгені құрады.

2012 жылы наурыз айында Ұлттық Банкпен тартылған депозиттер көлемі ақпан айымен салыстырғанда 2,2%-ға төмендеді, 1 950,3 млн теңгені құрады.

2012 жылы наурыз айында доллармен орналастырылған  депозиттер көлемі ақпан айымен салыстырғанда 0,9%-ға төмендеді және 9$ құрады. Орташа сыйақы мөлшері 0,38%-дан 0,21%-ға дейін төмендеді.

2012 жылы наурыз айында евромен орналастырылған депозиттер көлемі  4,7%-ға жоғарылады және  3,7  млн евро құрады. Орташа сыйақы мөлшері 0,25% тұрақты болып сақталды.

Рубльмен салынған депозиттер аз мөлшерді қамтиды, жалпы көлемнің 1,1% құрайды.

Шетел валютадағы банкаралық депозиттер жалпы орналастырылған  депозиттер көлемінен 2012 жылы наурыз айында 50,8%-дан 48,0%-ға дейін төмендеді.

Қараша айында қазақстан  эскпорттық тауарларының (мұнай, көмір, мырыш, мыс, қорғасын, бидай) бағалар  өсімі байқалды.Қазан айымен салыстырғанда  мұнайдың бағасы 5,3%,  мыс 6,2%, қорғасын 3,0%,мырыш 5,8%, бидай 16,6%, мақта 7,3%-ға өсті. Ол Қазақстанның эскпорттық табысын ұлғайтты, яғни елге қосымша шетел валютасының келуіне себепші болды.

Теңгенің тұрақтануына әсер ететін тағы бір фактор ол сыртқы валюталық нарықтың салыстырмалы динамикасы. Қазіргі таңда Қазақстанның негізгі сауда серіктесі Ресей болып табылады. Сондықтанда ресей рубльнің  американдық долларына бағамы теңге бағамы үшін маңызды болып табылады, себебі біздің көптеген тауарларымыз ресей тауарларымен бәсекелем болып табылады.  

Басқа валюталарды қарастыратын болсақ, біздің валютаға жақын валюта норвеждік крона болып табылады.

 

.

   

 

 

2.2 «Казкоммерцбанк» АҚ депозиттік валюталық операциялары

 

Валюталық операциялардың ішінен ерекше орын алатын ол валюталық қаражаттарды орналастыру және тартумен байланысты операциялар. Бұл операция коммерциялық бакнтердің валюталық операциялардың негізгі бірі түрі болып табылады.

Шетел валютасындағы  депозиттерді заңды және жеке тұлғалар қолданады. Көптеген кәсіпорындар өздерінің  валюталық қаражаттарын қысқа мерзімді депозиттерге салуды жөн көреді.

Халық үшін бос қаражаттарын  шетел валютасымен сақтау сенімділікпен  сипатталады.

 

5-кесте. 3 жыл ішіндегі клиенттердің валюта түрлері бойынша депозиттердің құрылымын талдау кестесі

 

Көрсеткіштер	2009		2010		2011		3 жылдағы өзгеріс
	млн тг	%	млн тг	%	млн тг	%	млн тг	%
Теңге	542,353	60,59	443,862	45,32	632,542	49,55	90,189	-11,04
АҚШ доллары	290,241	32,43	481,640	49,17	549,936	43,08	259,695	10,66
Евро	33,372	3,73	39,467	4,03	75,772	5,94	42,400	2,21
Ресей рубль	27,808	3,11	12,505	1,28	14,414	1,13	-13,394	-1,98
Басқа да валюта	1,309	0,15	1,979	0,20	3,800	0,30	2,491	0,15
Барлығы	895,083	100,00	979,453	100,00	1276,464	100,00	381,381	0,00

 

5-кесте көрсетілгендей 2009 жылы Казкомның клиенттері қаражаттарды теңгемен сақтауды есептеді (60,6%); 2010 жылы олардың үлесі 45,32%-ға дейін төмендеді және көп үлесін АҚШ доллары құрады (49,17%). 2011 жылдың аяғында клиенттер қаражаттарын теңгемен сақтады - 49,55%, қаражаттардың 43,08% АҚШ долларында сақталды.

Корпоративтік депозиттер 130,3 млн теңгеге ұлғайды, яғни 2009 жылдың 31 желтоқсанда 585,4 млн. теңге болса, 2010 жылы 31 желтоқасанда 715,7 млн теңге болды.