Сұраныс және ұсыныс

                  

                         

 

Сурет 15 - Нарықтағы тепе-теңдік жағдайы.

 

Баға Р ₀-ге тең болғанда ғана сұраныс көлемі ұсыныс көлеміне тең болады. (Qd=Qs). Сурет 17-дегі S және D қисықтарының  қиылысу нүктесі тепе-теңдік жағдайы деп аталып, Р₀-теңдестік бағасын, ал Q₀-сұарынс пен ұсыныс бір-біріне тең болатын теңдестік көлемін көрсетеді.

Бірақ сұраныс пен  ұсыныстың тепе-теңдігі – нарықтық механизм қызметінің негізгі заңдылықтарын  көрсетуге мүмкіндік беретін  теориялық абстракцияға болып табылады.  Шынайы шаруашылық тәжірибеде ол сирек кезедсетін құбылыс. Нарықтық тепе-теңдіктен ауытқулар келесі нысандарда болатыны мәлім:

 1) нарықта ұсынылатын тауарлар мен қызметтердің көлемі  сұраныс мөлшерінен аз болатын жағдай, яғни  шамадан тыс сұраным. Мұндай жайғасымның белгілері тауар қорларының қысақаруы және қызметтер сферасында кезектіліктің (очередь) пайда болуы (мысалы, шаштараз, киім жуу мекемелерінде);

2) сұралатын тауарлар мөлшерінен ұсынылатын мөлшердің көп болуы.  Мұндай жайғасымның белгілері – тауарқорларының артуы мен қызметтер сферасында ұсынушы лардың санының көбеюі.  

Егер нарықта тауардың бағасы Р₁ деп белгіленсе (P₁>P₂), онда сұраныс көлемі  ұсыныс көлемінен аз болады да (Qd>Qs), нарықта ұсыныс артықшылығы орын алады. Осы айтылғандар төмендегі кестеде көрсетілген:

 

 

 

 

Нарықтық жағдай	Сұраныс көлемі мен ұсы- ныс көлемінің арасындағы байланыс	Нарықтық баға
Тепе-теңдік	Qd = Qs	Тепе-теңдік
Тапшылық	Qd > Qs	Төмендейді
Артықшылық	Qd < Qs	Жоғарылайды

 

Сұраныс немесе ұсыныс өзгеруі нарықтағы тепе-теңдіктің өзгеруіне әкеліп соқтырады. Оны төмендегі суреттен көруге болады.

 

Cурет16 - Сұраныс өзгеруінің нарықтағы тепе-теңдікке

                            тигізетін ықпалы.

 

Нарықтағы тепе-теңдік Е нүктесінде болған. Сұраныс көбейгеннен кейін тепе-теңдік Е₂ нүктесіне дейін жылжиды. Ал сұраныс азаюы тепе-теңдік нүктесін Е₁-ге дейін өзгертті.

Нарықтағы алғашқы тепе-теңдік Е  нүктесінде орналасқан. Ұсыныс жоғарылауына байланысты нарықтағы теңдестік  жағдайы Е₁ нүктесіне жылжиды.

Cурет 17 - Ұсыныс өзгеруінің нарықтағы тепе-теңдікке тигізетін ықпалы.

 

Ұсыныс азайған уақытта  нарықтағы тепе-теңдік Е₂ нүктесінде болады.

        Р                  Е₂

                     Е₁                                     Д₂

            S_{2    S1} 

                                                                        Д₁

                                               Q       

 

  Cурет 18 - Сұраныс пен ұсыныстың бір мезгілде өзгеруі.

 

Егер сұраныс пен  ұсыныс бір мезгілде өзгеретін болса, (мысалы, сұраныс көбейіп, ал ұсыныс азайса), онда нарықтағы тепе-теңдік Е₀ нүктесінен Е₁ нүктесіне ауысады. Сұраныс пен ұсыныстың өзгеру қатынастарына байланысты теңдестік нүктесі де әр түрлі болады: нарықтық баға жоғарылайды, ал сату көлемі көбейеді немесе азаяды, тіпті өзгермеуі де мүмкін.

Тепе-теңдік баға  көптеген факторлардың әсерінен өзгеруі мүмкін, олардың ең маңыздысы - салық салу мен бағаны бақылау. Бұл мемлекеттің  араласуымен іске асырылады.

Салық салу салдары тұтынушалрға да, өндірушілерге де  теріс әсер етуі мүмкін, себебі, оның нәтижесінде  баға өседі, ол дегеніміз -  тұтынушы сұранысы азаяды,  ал сұраныс азайса, онымен бірге  ұсыныс төмендеп,  өндіріс  қысқарады. Бұл кезде нарықтық тепе-теңдік өте жоғары деңгейге дейін барады.

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

Тақырыпты қорытындылай келе сұраныс пен ұсыныс бүкіл  экономикалық жүйенің ырғақты жұмыс  істеуін көрсететін басты тұтқа  болып табылатынын атап өту керек. Нарық өндірушілер мен тұтынушыларды өзара байланыстыратын ерекше нысан ретінде өндіріспен тұтыну арасында болатын белгілі бір тепе-теңдікті қажет етеді. Сұраныс пен ұсыныс өндірушілер мен  тұтынушылардың  арасындағы  қатынасты көрсететін ерекше нарықтық нысан.  Сұраныс бұл нарықта болатын ақшамен қамтамасыз етілетін қажеттіліктердің көріну формасы, басқаша айтқанда сұраныс төлем қабілеттілігі бар қажеттілік. Құн тұрғысында сұраныс қажетті  тауарлар  бағасының  саласы.  Тауардың нарықтық бағасы мен сұраныс мөлшерінің арасында барлық уақытта да белгілі бір арақатынас болады. Сұраныстың көлемін тек қана сатып алушы сипаттайды. Сұранысқа әсер ететін факторлар болады:

1 баға;

2  басқа тауарлардың  бағасы;

3  табыс.

   Сұраныс пен ұсыныстың өзара әсерінен жаңа экономикалық құбылыс пайда болады. Ол баға құрылу процесі және бұл процесс тауарды өндірген кезде емес, тауарды сатқан кезде пайда болды.

      Сұраныс пен ұсыныс бір-бірімен өзара байланыста және қайшылықта болады. Қандай нарық экономикада болмасын сұраныс пен ұсыныс тепе-теңдікті емес. Нарықтың тепе-теңдігін сұраныс пен ұсыныс тең болғанда қалыптасатын нарықтың жағдайымен бағаның белгілі бір деңгейі деп түсіну керек.

Сонымен қатар бұл  куртсық жұмысты қарастыра отырып, біз нарықтық жағдайдағы  фирма  үшін өнімге деген сұраным мен  ұсынымды зерттеу аса қажетті екенін көріп отырмыз. 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Долан Э.Дж., Линдсей Д. Микроэкономика Санкт-петербург 1992 г.

2. Макконелл К.Р, Брю С.Л. экономикс М: Республика 1992 г.

3. Пиндайк Р, Рубинфельд Д. Микроэкономика М: Экономика Дело 1992

4. Хайман Д.Н. Микроэкономика  М: Финансы и статистика 1992 г.

5. Микроэкономика Практикум/Под общ.ред. Ю.А.Огибина- АО Литер плюс, 1994 г.

6. Фишер, Дорнбуш - Экономика

7. Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С.,Тілеужанова М.Ә.- Микроэкономика /Алматы Экономика 2000/.

8. Спиридонов И. Мировая экономика.  – М: ИНФРА-М.

9. Хесин. Новые контуры Западной Европы. – М: Мысль.

10. Р. Нуриев, Н. Розанова. Поведение потребителя в рыночной экономике. Вопросы экономики № 1, 1994 год.

11. Основы рыночной экономики. Терминологический словарь. Москва, издательство МАИ, 1992 год.

12. Кэмпбэлл Р. Макконнелл, Стэнли Л. Брю. Экономикс: принципы, проблемы, политика. Москва, издательство “Республика”, 1993 год.

13. Крымова В. «Экономикалық теория» - Алматы, 2003 ж.

14. Осипова Г. М. –Экономикалық теория негіздері/ Алматы 2002 ж.

15. Қабдиев Д. Қ., Оралтаев Т. Қ., Ескендіров Ә. Е., Бекмолдин С. Қ., Хабибулин Б. Х., Темірбекова А. Б., Беленов А. Т. – Экономикалық саясат/ Алматы: Экономика 2002

 

 

 

 

 

 

 

МАЗМҰНЫ

 

	Кіріспе
1	Сұраныс туралы түсінік
1.1	Сұраныстың өзгеруі
1.2	Сұраныстың икемділігі
2	Ұсыныс туралы түсінік
2.1	Ұсыныс көлемінің  өзгеруі
2.2	Ұсыныс икемділігі
3	Нарықтағы тепе-теңдік
	Қорытынды Қолданылған әдебиеттер тізімі