Өнімнің өзіндік құнының түсінігі мен мәні

Осылайша шығындардың  жалпы сомасы жоспарлыдан 6216 мың  теңге артық (84168 - 47952) немесе 8 %, соның  ішінде өнімді өндіру көлемі бойынша  жоспарды артық орындағаны және оның құрылымының өзгеруі салдарынан ол 2688 мың. теңгеге өсті (80640 - 77952), алөнімнің өзіндік құнының өсуі есебінен - 3528 мың.теңгеге өсті (84168 - 80640).

Осыған сәйкес, есепті жылдағы бүкіл өндірілген өнімнің нақты өзіндік

қүны жоспарлыдан 3528 мың  теңге немесе 4,38%.

Кесте 2.4.

"Ақ    алтын"    ЖПІС    факторларын   тауарлы    өнімдердің   теңгесіне шығындарын есептеу.

Тауарлы өнімнің теңгесіне	Есептеу	Фактор
			Өндіріс көлемі	Өндіріс құрылы- мы	Үлесті өзгермелі шығындар деңгейі	Тұрақты шығын- дар сомасы	Өнім-дерге еркін бағалар
Жоспар	77952/96000=81,2	жоспар	жоспар	Жоспар	жоспар	жоспар
Шарт 1	79372/98500=81,17	нақты	нақты	Жоспар	жоспар	жоспар
Шарт2	80640/100800=1,17	нақты	нақты	Нақты	жоспар	жоспар
Шарт 3	82723/100800=82,06	нақты	нақты	Нақты	нақты	жоспар
Шарт4	84168/100800=83,5	нақты	нақты	нақты	нақты	жоспар
Нақты	84168/104300=80,70	нақты	нақты	нақты	нақты	нақты
Жалпысы	80,7-81,2=-0,5тң.	-0,03	-0,17	2,06	1,44	-2,8

 

2,4 кестесінде келтірілген  аналитикалық есептер. Кәсіпорынның тауарлы өнімнің теңгесіне шыгындарды, 0,5 теңгеге (80,7 - 81,2) төмендетті, Соның ішінде өнімнің өндіріс көлемін 0,03 теңгеге арттыру есебінен (81,17 -81,2) арттыру; өндіріс қүрылымының өзгеруі -1,17 (80,0 - 81,17); өнімдерге көтерме бағаларды арттыру - 2,8 теңге (80,7 - 83,5)

Қалған факторлар (өнім бірлігіне үлесті өзгермелі шығындар деңгейі, тұрақты шығындар сомасының артуы). Осы көрсеткіштің артуын 2,06 және 1,44 теңгеге өсуіне әкеп соқты. Осы кәсіпорында еңбек ақы деңгейінің арту, негізгі қорларды қайта бағала, шикізаттардың, материалдардың, энергияның қүнын арттыру есебінен шығындар сомасы 3255 мың теңгеартты, ал ресурстарды   қажетсінуі   есебінен   303   мың   теңгеге   артқан.   Сәйкесінше тауарлы өнімдердің теңгесіне шығындар 3,2 -ке (3255/100800) жэне  0,3 (303/100800) теңгеге артты.

Кесте 2.5.

"Ақ алтын" ЖШС - нің пайда сомасының факторлардың ықпалын есептеу.

Фактор	Ықпалды есептеу	Пайда сомасының өзгеруі, мың. тең.
Тауарлы өнімді шығыру көлемі	-0,03*96600/100	29
Тауарлы өнімнің құрылымы	-1,17*96600/100	1130
Өнім бірлігіне өзгермелі  шығындардың деңгейі	2,06*96600/100	-1990
Өнімді өндіруге және өткізуге тұрақты шығындар сомасының артуы	1,44*96600/100	-1391
Өнімдерге еркін бағалардың деңгейінің өзгеруі	-2,8*96600/100	2,7,05
Барлығы		483
Соның ішінде:
Ресурсты қажетсіну	0,3*96600/100	-290
Ресурстар құны есебінен	3,2*96600/100	-3091

 

 

 

 

 

Кесте 2.6.

"Ақ алтын" ЖПІС - нің тізбектік орнын басу  тәсілімен салыстырмалы тауарлы өнімнің өзіндік құнының өзгеруіне факторлардың ықпалын есептеу.

Үнемдеудің абсалютті сомасы (-), өткен жылға артық шығындалу сомасы (+)	Өнімнің өзіндік құнының өткен жылдың деңгейіне қарағанда салыстырмалы өзгеруі %	Өнімнің өзіндік құнының  өзгеру факторлары
			Өндіріс көлемі	Өндіріс құрылымы	Өнімнің ресурстарды қажетсінуі	Материал- дарға бағалар
74250-75000=-750	-750/75000=-1	жоспар	жоспар	Жоспар	жоспар
77000*(-1%)=-770	-770/77000=-1	нақты	жоспар	Жоспар	жоспар
76600-77000=-400	-400/7700=0,52	нақты	нақты	Жоспар	жоспар
78040-77000=1040	1040/77000=1,35	нақты	нақты	Нақты	жоспар
79960-77000=2960	2960/77000=3684	нақты	нақты	Нақты	нақты

 

 

Кесте 2.7.

"Ақ алтын" ЖШС  факторлардың ықпалын есептеу  нәтижелері.

Салыстырылатын өнімнің өзіндік құнының өзгеру факторлары	Абсалютті өзгеріс мың. тенге	Салыстырмалы өзгеріс,%
Өнімдерді өндіру көлемі	-20
Өндіріс құрылымы	370	0,48
Өнңмнің ресурстарды қажетсінуі	1440	1,87
Ресурстарға бағалар  мен тарифтер	1920	2,49
Барлығы	3710	4,84

 

 

 

 

Кесте 2.8.

"Ақ алтын" ЖШС  - нің абсалютті айырмашылықтар  тәсілімен салыстырылатын тауарлы өнімнің өзіндік құнының өзгеуіне факторлардың ықпал етуін есептеу.

Фактор	Ықпал етуді есептеу	Өнімнің өзіндік құнының  өзгеруі
			абсалютті мың. теңге	салыстырмалы %
Салыстырылатын тауарлы өнімдердің көлемі	(77000-75000) *(-1%У100	-20
Салыстырылатын тауарлы өнімнің құрылымы	77600-77000 *(100-1%)/100	370	0,48
Өнімнің ресурстарды қажетсінуі	78041-76600	1440	1,87
Материалдарға, энергия қызметтерге  және т.б.	79960-78940	1920	2,49
Бағалау мен тарифтер
Барлығы		3710	4,84

 

2.6-2.8 кестелерінде келтірілген  есептеулер нәтижелері жоспармен салыстырылаиын тауалы өнімнің өзіндік құнын өткен жолмен салыстырғанда 750 мың тенгегн немесе 1% төмендету көзделігін көрсетіп отыр. Нақты жағдайда салыстырылатын өнімнің өзіндік құны өткен жылғыдан 296 мың тәңгеге немесе, өнімдердің ресурстарды қажетсінуінің артуына, және өндіріс құрылымының аса шығынды көп қажетсінетін өнімдердің үлес салмағының артуына қарай өзгеруіне байланысты.

 

 

 

 

III. Өнімнің өзіндік құнын төмендету жолдары.

3.1. Өнімнің өзіндік құнын төмендету резервтері.

 

Өнеркәсіптік өнімнің өзіндік құнын төмендету резервтерінің негізгі көздері:

1)  кәсіпорынның өндірістік қуаттылығын толық пайдалану есебінен оның өндіріс көлемін арттыру;

2) еңбек өнімділігін арттыру, шикізаттарды, материалдарды, электр қуатын, отынды, құрал жабдықтарды үнемді пайдалану, өндірістік емес шығындар мен өндірістік ақауларды қысқарту есебінен оны өндіруге шығындарды қысқарту. Өнімдерді өндіруді арттыру резервтері өндірістік бағдарламаларды орындауды талдау процесінде анықталады. Өнімдерді өндіру көлемін арттыру барысында тек өзгермей шығындар ғана өседі, ал тұрақты шығындар сомасы, әдетте, өзгермейді, нәтижесінде өнімнің өзіндік құны төмендейді.

Шығындарды қысқарту резевтері шығындардың әрбір баптары бойынша нақты ұйымдастырушылық - техникалық іс - шаралар есебінен (жаңа, аса прогрессивті өндіріс техникасы мен технологияларын енгізу, еңбекті ұйымдастыруды жақсарту) белгіленеді. Олар еңбек ақы, шикізат, материалдар, энергияның үнемделуіне ықпал етеді.

Ұйымдастырушылық - техникалық іс - шараларды енгізудің нәтижесінде еңбек ақы бойынша шығындарды үнемдеуді РЗП енгізуге дейін өнімдердің еңбекті қажетсінуі   УТЕ₀  мен сәкес іс шараларды енгізгеннен

кейінгі УТЕ_Х айырманы орташа сағаттық нңбек ақының жоспарланатын днңгейіне және шығаруға жоспарланған өнімдер санына көбейту арқылы есептеуге болады:

РЗП = (УТЕ₁ - УТЕ₀) * ОТ_пп * VВП_ПП

 

Жаңа технологиалар  мен басқа да ұйымдастырушылық -технологиялық іс шаралар енгізу арқылы жоспарланған өнімді шығаруға, өндіруге материалдық шығындарды төмендету резервтері Р і МЗ келесі түрде анықтауға болады:

 

Р↓МЗ = (УР_Х -УР₀)* V ВП_ПП *Ц_пп

Жаңа технологиялар  мен басқа да ұйымдастырушылық -технологиялық іс шаралар енгізу арқылы жоспарланған өнімді шығаруға, өндіруге материалдық шығындарды төмендету резервтері Р і МЪ келесі түрде анықтауға болады.

Р↓М3

ҮР₀ҮР_Х - өнім бірлігіне сэйкесінше ұйымдастырушылық - техникалық іс шараларды енгізе дейін жэне енгізгеннен кейінгі материалдар шығыны; Ц_т - материалдарға жоспарлы бағалар.

Негізгі құралдарды ұстауды  шығындарды керегі жоқ, артық, пайдаланылмайтын ғимараттарды, машиналарды, құралдары (Р↓ОПФ) ұзақ мерзімді арендаға беру, сату немесе істен шығару есебінен қысқарту резерві олардың бастапқы құнын амортизация нормасына (НА) көбейту арқылы анықталады:

Р↓А = ∑(Р↓ОПФ,*НА₁)

 

Қосымша шығындарды үнемдеу  резервтері шығындардың, әрбір баптары боыйнша оларды талдау негізінде басқару аппаратын саналы түрде қысқарту, іс-шараларға, пошталық телеграфтық, концелярлық шығындарға құралдарды үнемді пайдалану, материалдар мен дайын өнімдердің бүзылуынан кемістіктерді қысқарту, тоқтап тұруларды қысқарту есебінен анықталады.

Өнім өндірісін ұлғайту резервтерін игеруге қосымша шығындар оның әрбір түрі бойынша жеке-жеке есептеледі. Бұл негізінен өнімді қосымша шығаруға, еңбек ақы, шикізаттың, материалдардың, энергияның және өнімді өндіру көлеміне пропорционалды өзгеретін басқа да өзгермелі шығындар.

 

3.2. Өнімнің  өзіндік құнын төмендету жолдары.

 

Өнімнің өзіндік құнын төмендету үшін комплекстік шығындардың, атап айтқанда жабдықты күтіп ұстауға және пайдалануға жұмсалатын шығындардың, цехтық шығындар мен жалпы зауыттық шығындардың бірталай маңызы зор.

Комплекстік шығындардың  артық жұмсалуының (немесе үнемделуінің) шамасы мына формуламен анықталады:

Ик = Кф - КпП / 100+Кс:     мұндағы,

И_к - артық жұмсалудың (немесе үнемделудің) шамасы;

К_ф - есеп бойынша комплекстік шығындардың іс жүзіндегі сомасы;

К_п - комплексті шығындардың шартты - өзгермелі бөлігі.

К_с - комплексті шығындардың шартты - тұрақты бөлігі.

П - өнім өндіру проценті.

 

Егер материалдық ресурстардың бағасына, еңбек ресурсының шығыны өзгермейтін болса, ол уақытта өнімді көбейту тек қана өнімнің өзіндік құнын азайту арқылы іске асады. Ал ұйымдастыру - техникалық шараларды іске асыру жоспарын жасақтау, ішкі өндірістік резервтерді пайдалану мүмкіндіктерін талдау қорытындысына сүйеніп жасауды талап етеді. Өзіндік құнды кемітудің ең басты көздері еңбек ресурстарды тиімді пайдалану. Ол еңбек өнімділігін арттырады, ал екінші қайнар көзі материалдық шығындарды азайту.

Техникалық - экономикалық көрсеткіштерге ықпал жасайтын көп  факторлардың ішінде мына іріленген топтарға тоқталайық.

-   өндірістің техникалық деңгейін көтеру;

-   өндіріс пен еңбек ұйымдастыруды жақсарту;

-   өндірілген өнімнің көлемін және номенклатура құрылымын өзгерту;

-   кооперативті жабдықтаудың ара салмағын арттыру т.б.

бұл факторлардың әрбіреуі өте көп себептерден тұрады, солардың біріне тоқтала кетсек.

Өндірістің техникалық деңгейін арттыру үшін:

-   еңбек құралдарын жетілдіру керек (прогрессивтік техниканы енгізу, жетілдірілген жабдықтардың рөлін арттыру);